5 soruda Türkiye’nin UAD’deki İsrail’e karşı soykırım davasına müdahillik başvurusu

AA ANKARA (AA) - Diplomatik kaynaklardan edinilen bilgiye nazaran, Güney Afrika tarafından 29 Aralık 2023'te İsrail'e karşı açılan soykırım davasında, Soykırım Mukavelesi'nin çeşitli kararlarının yorumlanması kelam konusu ve Türkiye, kontrata taraf olduğu cihetle davaya müdahillik beyanı sunma hakkına sahip bulunuyor. Türkiye'nin UAD'deki İsrail'e karşı soykırım davasına müdahillik müracaatına ait merak edilen 5 soru ve diplomatik kaynakların verdiği yanıtlar şöyle: "1- Müdahilliğin desteği nedir? Türkiye'nin Memleketler arası Adalet Divan'na müdahillik beyanı, Divan'ın Statüsü'nün 63. unsurundaki şu söze dayanıyor: 1- Uyuşmazlığın taraflardan öbür devletlerin de katıldığı bir kontratın yorumlanması kelam konusu olduğu vakit, yazman bu devletlere çabucak durumu bildirir. 2. Bu halde bilgilendirilen her devlet davaya müdahil olma hakkına sahiptir; lakin bu hakkını kullanırsa, kararla verilen yorum kendisi için de eşit derecede bağlayıcı olacaktır." 2- Türkiye'nin müdahilliğine ait hukuksal süreç nasıl ilerleyecek? Kurallara nazaran Divan, müdahillik beyanını görülmekte olan davanın tarafları olan Güney Afrika Cumhuriyeti ve İsrail'e bildirerek yazılı müşahedelerini isteyecek. Divan, kabul edilebilirliğe ait kararını, gerekmesi halinde kelamlı duruşma tertip ederek verecek. Davanın tarafları müdahillik beyanına ait müşahedelerini yazılı olarak sunabilecek, yazılı taraf müşahedeleri alınması halinde, Türkiye'nin, karşı müşahedelerini yazılı olarak sunma hakkı gizli bulunuyor. 3- UAD'deki Güney Afrika-İsrail müracaatına öbür ülkeler müdahillik talebinde bulunabilir mi? UAD'deki Güney Afrika/İsrail müracaatına bugüne kadar Nikaragua, Kolombiya, Libya, Meksika, Filistin ve İspanya müdahillik talebinde bulundu. Divan bu müracaatlar ile ilgili şimdi karar vermedi. 4- Müdahillik sistemi öbür davalarda uygulandı mı? UAD Statüsü'nün 63. hususuyla düzenlenen müdahillik kurumuna UAD önündeki başka müracaatlarda da müracaat edilmişti. Buna örnek olarak, Ukrayna ve Rusya Federasyonu ortasındaki müracaatta UAD 32 ülkeden gelen müdahillik beyanını kabul edilebilir bulmuştu. Bunun yanı sıra Gambiya ve Myanmar ortasındaki müracaatta, Divan 7 ülkenin müdahillik talebinin kabul edilebilir olduğunu kararlaştırmıştı. 5- Dava sürecinin ne vakit sonuçlanması beklenmektedir? Divanın önündeki sürecin sonuçlanacağı tarih konusunda öngörüde bulunulmasının güç olduğu söz ediliyor. UAD önündeki süreç, Güney Afrika Cumhuriyeti'nin 29 Aralık 2023 müracaatıyla başladı. Mevcut kademede Divan, Güney Afrika Cumhuriyeti'nin, davaya görüş sunması için son tarih olarak 28 Ekim 2024'ü belirledi.​​​​​​​ İsrail'in karşı görüşünü sunması için son tarih de 28 Temmuz 2025 olarak belirlendi. Divan'ın bugüne kadarki içtihadı göz önünde bulundurulduğunda, dava sürecinin 4-5 yıl sürebileceği bedellendiriliyor. Güney Afrika'nın Milletlerarası Adalet Divanı'nda İsrail aleyhine açtığı soykırım davası Güney Afrika Cumhuriyeti, 29 Aralık 2023'te, 1948 tarihli Birleşmiş Milletler (BM) Soykırımın Önlenmesi ve Cezalandırılması Mukavelesi'ni ihlal ettiği gerekçesiyle İsrail aleyhine Milletlerarası Adalet Divanı'nda dava açmıştı. Güney Afrika, Gazze'deki durumun aciliyet teşkil etmesi nedeniyle UAD'den ihtiyati önlemlere hükmetmesini istemiş ve önlem talebine ait duruşmalar, 11-12 Ocak'ta Lahey'deki Barış Sarayı'nda yapılmıştı. Divan, 26 Ocak'ta önlem kararlarını açıklamıştı. Buna nazaran, İsrail'in Soykırım Mukavelesi'nin 2. hususunda tanımlanan fiillerin işlenmemesi için elinden gelen tüm tedbirleri almasına, İsrail ordusunun Soykırım Mukavelesi'nin 2. unsurundaki fiilleri işlemesini engelleyecek tedbirleri acilen almasına, Gazze'deki Filistinlilere yönelik soykırım daveti yapanları önlemek, engellemek ve cezalandırmak için gereken tüm adımları atmasına, Gazze'deki Filistinlilerin karşılaştığı olumsuz hayat şartlarını ortadan kaldırmak için muhtaçlık duyulan temel hizmetlere ve insani yardımın sağlanmasını mümkün kılan acil ve tesirli tedbirleri almasına, Gazze'deki Filistinlilere karşı Soykırım Mukavelesi'nin ihlalini gösteren kanıtların yok edilmesini önlemek ve korunmasını sağlamak için tesirli önlemler almasına, kararın yürürlüğe girmesinden itibaren 1 ayda alınan tüm önlemler hakkında Mahkemeye bir rapor sunmasına hükmetmişti. Divan, Güney Afrika'nın 6 Mart'ta yaptığı ek önlem talebi üzerine 28 Mart'ta açıkladığı ek önlem kararında, İsrail'den Gazze'ye ivedilikle muhtaçlık duyulan insani yardımların ulaştırılmasını sağlamasını, Filistinlilerin haklarını ihlal etmemesi gerektiğini ve ek önlemlere ait aldığı tedbirleri 1 ay içinde Mahkemeye bir rapor sunmasına karar vermişti. Divan 24 Mayıs'taki kararında, Refah’ta, sıkışan Filistinlilerin karşı karşıya kaldığı insani felaket tehlikesi nedeniyle daha evvel hükmettiği önlemlerin kâfi olmadığını belirterek, İsrail’in Refah kentine yönelik askeri akınlarını derhal durdurmasına, Gazze'de ivedilikle muhtaçlık duyulan hizmetlerin ve insani yardımın manisiz bir biçimde sağlanabilmesi için Refah Hudut Kapısı'nı açık tutmasına, BM yetkili organları tarafından soykırım tezlerini araştırmak üzere görevlendirilenlerin, Gazze Şeridi'ne manisiz erişimini sağlamak üzere tesirli önlemler almasını ve alınacak tüm önlemlere ait bir ay içinde Mahkeme'ye bir rapor sunmasına hükmetmişti. Türkiye, müdahil olmak için 7 Ağustos'ta Lahey'de evrak sunacak Türkiye, Güney Afrika'nın İsrail'e karşı Milletlerarası Adalet Divanı'nda 29 Aralık 2023'te açtığı davanın çabucak akabinde, 3 Ocak'ta yaptığı açıklamayla bu başvuruyu memnuniyetle karşıladığını kaydetmişti. 5 Mayıs'ta, Türkiye'nin Güney Afrika'nın UAD'de İsrail'e karşı açtığı soykırım davasına müdahil olacağını açıklayan Dışişleri Bakanı Hakan Fidan, bugün Türkiye'nin davaya müdahil olmak için 7 Ağustos'ta Lahey'de belge sunacağını bildirmişti.
Muhabir: Sümeyye Dilara Dinçer