Balkanların ilk sinemacıları Osmanlı vatandaşı Manaki Kardeşler

Fotoğrafçılıkla uğraşan, 1911’de Osmanlı Padişahı’nın, 1929’da Yugoslavya Kralı’nın saray fotoğrafçıları olan Yanaki ve Milton Manaki kardeşler, Balkanların ilk kameramanları ve dolayısıyla ilk sinemacıları olarak kabul ediliyor.   İki kardeş ilk çekimlerini, Yanaki Manaki'nin 1905 yılında İngiltere'den aldığı 300 model numaralı Bioskop film kamerası ile yaptı. Yerel olayları, gelenek ve görenekleri kaydetmeye başlayan iki kardeş, 1905-1926 arasında filmlerini 35 mm siyah-beyaz nitrat tabanlı filmlere kaydettiler. 1921’de Manastır’da evlerinin yakınında açık havada, 1923’te de kurdukları salonda film gösterimleri de yapmaya başladılar. 1995-1996 yıllarında Manaki Kardeşlerin filmlerinin asetat tabanlı-güvenilirlikli filmlere aktarılması yöntemiyle korunmaları sağlandı. 2012’de, Manaki Kardeşler’in film mirası dijitalleştirildi ve restore edildi. Bu projeler Makedonya Sinemateki tarafından Budapeşte’deki Macaristan Film Laboratuarı’nda, Makedonya Kültür Bakanlığı ve UNESCO’nun katkılarıyla gerçekleştirildi. Balkanların ilk sinemacıları Yanaki ve Milton Manaki’nin restore edilen filmlerinin tamamı Türkiye’de Altın Portakal’da ve İstanbul Film Festivali’nde gösterime sokuldu. GÜNLÜK YAŞAMDAN SANATA Makedonya Sinameteki Film Arşivi yöneticisi Igor Stardelov, Manakilerin sanatıyla ilgili şunları söylüyor: Sinema sanatının şafağında dahi filmi bir çekim merkezi, ilgi odağı olarak görmüş ve aynı anda gündelik yaşamı sanat mertebesine çıkarmaya çalışmışlardır. Manaki Kardeşler ve kameraları sürekli olarak ilgi çekici, olağandışı ve farklı olanın arayışında olmuştur. Yerel mucizeler, danslar, gelenekler, dini ritüeller ve bayramlar, düğünler, cenazeler vb. onları hep çekmiş ve ilgileri daha sonraları büyük tarihsel ve eşsiz olaylara kaymıştır: idam edilen vatanseverler, Meşrutiyet’in ilanı, Manastır’ı ziyaret eden önemli şahsiyetler, yöneticiler ve heyetler için yapılan karşılama törenleri… Manakiler’in poetikasındaki önemli bir diğer özellik de daima kalabalıkları filme almaya duydukları ilgidir… OSMANLI’NIN SON DÖNEMİ İkinci Meşrutiyet kutlamaları; Türk süvari, piyade ve topçularının geçit töreni; büyük bir Romanya heyetinin Makedonya ziyareti, Piskopos Emilianos’un Grevena’daki cenaze töreni; Osmanlı Padişahı V. Mehmed Reşat’ın Selanik ve Manastır ziyaretleri; Manaki Kardeşler’in İngiltere’den aldıkları ünlü “Camera 300” ile çektiği bu filmlerde yer alan görüntülerden bazıları. Osmanlı’nın son dönemine ilişkin görsel belgeler anlamına da gelen, bazı sinema tarihçileri tarafından “İlk Türk Filmleri” olarak kabul edilen Manaki Kardeşler imzalı filmler, özel bir müzik performansı eşliğinde perdeye yansıyacak. EŞSİZ ARŞİV Milton, ölümünden bir süre önce, 1955 yılında, elindeki belgelerin, fotoğrafların ve filmlerin tamamını Makedonya Devlet Arşivi’ne verir. Manaki Kardeşler’in eşsiz çalışmaları bu sayede korunabilmiştir. Günümüzde Manastır Arşivi’nde 10 bin 952’si Manaki Kardeşler tarafından basılmış, orijinal ve 6,902’si arşivin koruması altındaki negatiflerden basılmış toplam 17 bin 854 fotoğraf bulunuyor. Diğer yandan Manakiler’in film çalışmaları, yani 2 bin 480 metre orijinal nitrat pozitif ve negatif film, Üsküp’teki Makedonya Sinemateki’nde saklanmaktadır. FOTOĞRAF VE SİNEMA’NIN BÜYÜK ÂŞIKLARI Yanaki Manaki, 1897’de Manastır’daki Rumen lisesinden mezun olur. Yanya’da bulunan Rumen Ticaret Lisesinde kaligrafi ve resim öğretmeni olarak çalışmaya başlar. 1898 yılının Mart ayında, aynı kentte bir de fotoğraf atölyesi açar. Milton Yanya’daki Rumen ticaret lisesine devam eder. İki kardeş birlikte çalışmaya başlarlar. Omuz omuza çalışırlar ve hem fotoğraf hem de sinemada birbirlerini tamamlayarak tam bir bütünlük oluştururlar. 1905 yılında Manastır’a taşınırlar; ünlü “Fotoğraf Sanatı Atölyesi”ni açarlar. 1906 yılında Bükreş’te (Romanya) kurulan Büyük Dünya Fuarı’na katılırlar. Fuarın ardından iki kardeş Romanya Kralı I. Karol’un yazlık sarayına davet edilirler; kraliyet ailesinin resmi fotoğrafçıları olarak görevlendirilirler. 1911 yılında Osmanlı Padişahı’nın resmi fotoğrafçısı olarak seçilirler. 1929 yılında Kral Alexander Karadjordjevic’in fotoğrafçılığını üstlenirler. Yanaki Manaki, Birinci Dünya Savaşı sırasında Bulgaristan’a, Filibe’ye sürülür. Burada 1918 yılı sonuna kadar faaliyetlerini sürdüreceği atölyesini açar. Birinci Dünya Savaşı’ndan sonra Yanaki Manastır’a geri döner ve 1919’da kardeşiyle birlikte savaş sırasında yıkılan “Fotoğraf Sanatı Atölyesi”ni yeniden ayağa kaldırdılar. 1921 yılında ise Manastır kentinde, “Manaki” adını verdikleri sinema salonlarında gösterimlere başlarlar. 1935 yılında iki kardeşin yolları ayrılır. Yanaki, Selanik’e taşınır. 19 Mayıs 1954’te vefat eder. 1905 yılında atölyelerini Manastır’a taşıdıktan sonra bu kent Milton Manaki’nin son durağı olur. Manastır’da hayatının sonuna kadar fotoğrafçılıkla uğraşır.