Çin’in kritik madenlerdeki liderliği teknolojik ve ekonomik gelişiminde stratejik ehemmiyete sahip

AA İSTANBUL (AA) - AA muhabirinin Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansının (UNCTAD) "Dijital İktisat Raporu"ndan derlediği bilgilere nazaran dijital aygıtlar, daha karmaşık hale geldikçe kritik madenlere daha fazla muhtaçlık duyuluyor. Raporda, telefonlarda 1960'ta 10 farklı element kullanılırken 1990'da 27 element ve 2021'de 63 elementin kullandığını vurgulandı. Alüminyum, bakır, lityum, manganez, nikel ve doğal grafit üzere madenler, "kritik madenler" olarak nitelendiriliyor. Sonuç olarak, hem dijital hem de düşük karbonlu teknolojiler için kritik kıymete sahip kritik madenlere talep süratle artıyor. Dünya Bankasına nazaran kobalt, grafit ve lityuma talebin 2050'ye kadar yüzde 500 artması bekleniyor. Kritik madenlere erişimin teminat altına alınması, birçok ülke için giderek daha stratejik öncelik haline geliyor. Bu durum global rekabeti ağırlaştırıyor ve hayli ağırlaşmış pazarda jeopolitik zorluk riskini artırıyor. 2023 sayılarına nazaran, kritik madenlerden kobaltın yüzde 74'ünü Kongo Demokratik Cumhuriyeti, lityumun yüzde 72'sini Avustralya ve Şili, manganezin yüzde 59'unu Gabon ve Güney Afrika üretirken alüminyum, kobalt ve lityumun yarısından fazlasını ve doğal grafitin neredeyse yüzde 100'ünü Çin işliyor. Çin'in kritik madenlerin işlenmesinde önder pozisyonda olması, jeopolitik riskleri artırırken ekonomik büyüme açısından da fırsat sunuyor. "Çin'in kritik madenlere sahip olması ve bunları işlemesi stratejik avantaj sağlamış oluyor" Koç Üniversitesi Öğretim Vazifelisi Dr. Altay Atlı, yeni gelişen teknolojilerde bu kritik madenlerin tedarikinin çok değerli olduğuna dikkati çekerek, bunları ve bunların tedarikini elinde tutan ülkelerin de bütün bu dijital teknolojilerin, düşük karbon teknolojilerin gelişiminde öncü pozisyonda bulunacağını söyledi. "Çin, hem ham hususa sahip hem de o teknolojinin geliştirilmesinde baş aktör." diyen Atlı, kelamlarını şöyle sürdürdü: "Başka bir ülkede bu ham hususlar olsaydı yalnızca tedarikçi olacaklardı. Artık Çin hem kendi o teknolojiyi yapıyor ve kendi yaptığı teknoloji için de gerekli ham unsura sahip. Kıymetli olan bu. Hasebiyle bu alışılmış ki burada Çin'i daha giderek ön plana taşıyacak olan bir bahis. Çin'i buradaki tedarik zincirleri üzerinde, bu yeni teknolojilerin tedarik zincirleri üzerinde daha fazla denetim sahibi yapacak. Hasebiyle üretim düzeyleri hatta fiyatlar üzerine daha fazla denetim sahibi yapacak bir durum. Ayrıyeten global ticaret ve jeopolitik dengelerde giderek bu yeni teknolojiler daha fazla değerli olduğu için ve Çin'in burada hakim durumda olacağı için olağan bir stratejik avantaj da sağlamış oluyor." Bu durumun global ticarette rekabeti artıracağını ve Çin'in avantaj sağlamış olacağını anlatan Atlı, bunların çoğunlukla Çin'in elinde bulunmasının öteki ülkeler için risk oluşturacağına işaret etti. İki noktaya değinmek istediğini tabir eden Atlı, şunları lisana getirdi: "Birincisi, Çin'in burada elinde bu varlığı tutması, aslında global rekabette Çin'e bu alanda biraz daha taviz verilmesi kelam konusu olabilir yani Çin'le bir rekabet içindesin ancak Çin'in elinde de artık çok muhtaçlığın olan bir şey var. Bu, tek taraflı bir bağımlılık olmayabilir, karşılıklı bir bağımlılıktan bahsediyorum. Daha olumlu işbirliğine yönelik bir ortam da yaratabilir zira mecbursun bir arada çalışmaya. İkincisi, Çin'in burada önemli kaynağı var bu kritik madenlerde fakat yalnızca Çin değil bu, daha az olsa da öbür ülkelerde de var. Hasebiyle o üçüncü ülkeler üzerindeki rekabet, oradaki nüfuz rekabeti de artacak. Mesela Kazakistan'da da önemli bir kritik yer altı zenginliği var. Kazakistan, şu anda yabancı yatırımcı çekmeye çalışıyor ki 'Gelin, bizde bu var, bunları çıkaralım işleyelim.' diye. Durum böyleyken Kazakistan üzere üçüncü ülkeler ortasındaki, bilhassa Çin ve Batılı ülke ortasındaki nüfuz rekabeti de artacak." "Rekabet avantajını yüksek katma bedelli teknolojiyle sağlamak tarafında dönüşümü var Çin'in" Çin'in teknolojik büyümesiyle ekonomik büyümesinin birbiriyle ilişkili olduğunun altını çizen Atlı, bu ülkenin ekonomik modelinde 2007 global krizinden beri bir değişim yaşandığını ve artık düşük maliyet, düşük katma bedelde üretim ve dünyaya ucuz ihraç üzere bir modelden çıkmak zorunda olduğunu lisana getirdi. "Çin'in artık düşük maliyet avantajı yok." diyen Atlı, kelamlarını şöyle tamamladı: "Düşük maliyet tarafındaki giderek yitirmekte olduğu rekabet avantajını artık yüksek katma bedelli teknolojiyle sağlamak tarafında bir dönüşümü var Çin iktisadının. Artık kritik madendeki liderlik, teknolojik büyümesi için aslında önemli bir avantaj sağladığı için aslında bence her şeyden evvel Çin'in yalnızca ekonomik bir büyümesi değil bu bahsettiğim ekonomik dönüşümü desteklemesi açısından da çok kıymetli. Kritik madenlerde bu türlü bir varlığa sahip olmak, teknolojik büyümesini garanti altına alıyor, teknolojik atılımını garanti altına alıyor. Teknolojik atılım da zati Çin'in içinde bulunduğu ekonomik yapısal dönüşüm için en temel şart. Münasebetiyle hepsi birbiriyle irtibatlı."
Muhabir: Emirhan Yılmaz