Fikirleri ve uğraşıyla hatırlanan Boşnak önder Aliya İzetbegoviç’in vefatının 21. yılı

AA

SARAYBOSNA (AA) - Eski Yugoslavya periyodunda, Müslüman Boşnakların dini ve ulusal şuurunun canlı tutulması için çaba eden ve bu uğurda iki kere mahpusa giren Aliya İzetbegoviç, 19 Ekim 2003'te vefat etti.

Boşnakların ülkedeki başka halklarla birebir haklara sahip olması için gençlik devrinden itibaren uğraş eden İzetbegoviç, Sırp ve Hırvatların Bosna Hersek'i paylaşmak emeliyle 1990'larda başlattığı akınlarda bağımsızlık savaşına liderlik etti.

Mustafa ve Hiba çiftinin 5 çocuğundan biri olarak 8 Ağustos 1925'te Bosanski Samac kentinde doğan İzetbegoviç, 3 yaşındayken ailesiyle Saraybosna'ya taşındı ve eğitimini burada tamamlayarak, gençlik devrinden itibaren Müslüman nüfusa yönelik ayrımcılıklara karşı çıktı.

Avrupa'da İkinci Dünya Savaşı sürerken, Hırvatistan'daki faşist Ustaşa rejiminin Bosna Hersek'i ilhak ederek burada Bağımsız Hırvatistan Devleti'ni (NDH) kurmasıyla, ülkedeki Müslümanlar da "Hırvat" ilan edildi. Faşist Hırvatlarla birebir görüşte olmayan ve kimliğini korumak isteyen Müslüman Boşnaklar bu devirde zulüm gördü. Öte yandan "ırkçı" Sırpların oluşturduğu Çetnik hareketi de faal olduğu bölgelerde Müslümanları öldürmeye başladı ve ana maksadını, "Sırp olmayan tüm milletleri bu coğrafyadan büsbütün temizlemek" olarak belirledi.

Çetnik ve Ustaşalara karşı "Genç Müslümanlar" oluşumunun öne çıkan ismi oldu

Eski Yugoslavya Krallığı devrinde, gayesi Bosna Hersek'teki Müslüman Boşnakları dini ve ulusal bahislerde bilinçlendirmek olan "Genç Müslümanlar" isimli oluşumun öne çıkan isimleri ortasında yer alan İzetbegoviç, Müslümanların ülkedeki öbür etnik ve dini kümelerle eşit haklar elde etmesi, Çetnik ve Ustaşaların yıktığı Müslüman meskenlerinin ve mescitlerin tekrar inşası için dava arkadaşlarıyla birlikte çalıştı.

İzetbegoviç, İkinci Dünya Savaşı'nın akabinde kurulan Yugoslavya Federal Halk Cumhuriyeti'nin faşizme galip gelmesine karşın dini ve ulusal hususlarda Müslüman Boşnakların problemlerine tahlil olamadığını belirten görüşlerinden ötürü "Genç Müslümanlar" oluşumunun birtakım üyeleriyle birlikte 1946'da tutuklandı. 21 yaşındaki İzetbegoviç, 3 yıl mahpus cezasına çarptırıldı.

Cezaevinden çıktıktan sonra ziraat fakültesine kaydolarak eğitimine devam eden İzetbegoviç, 2 yıl sonra ise hukuk fakültesine geçerek buradan mezun oldu.

İzetbegoviç, Halida ile 1949'da evlendi ve bu evliliğinden Leyla, Sabina ve Bakir isimlerinde 3 çocuğu oldu.

Marksist-Leninist görüşlerin takipçisi olan Josip Broz Tito liderliğindeki eski Yugoslavya devrinde de insan hakları uğraşına devam eden İzetbegoviç, "Preporod", "Takvim" ve "Glasnik" üzere gazete ve mecmualarda çocuklarının baş harflerinden oluşan "LSB" mahlası ile yazılar kaleme aldı.

Aliya İzetbegoviç, İslam dünyasının içinde bulunduğu durumla da yakından alakadar oldu ve 1960'larda yazmaya başladığı "İslam Deklarasyonu" isimli yapıtını 1970'te yayımladı.

"İslam Deklarasyonu" isimli kitabındaki sözlerinden ötürü 14 yıl mahpusa mahkum edildi

Yugoslavya'da çok milliyetçi telaffuzlar Tito'nun 1980'de ölmesiyle tekrar ortaya çıktı. O yıllarda ceza kanununa "ifade suçu" da eklendi ve İzetbegoviç, yazdığı "Doğu ve Batı Ortasında İslam" isimli yapıtı yayımlanmadan çabucak evvel 1983'te beraberindeki 12 Müslüman aydınla tutuklanarak cezaevine gönderildi.

"Saraybosna Süreci" olarak isimlendirilen tarihi davada İzetbegoviç ve öbür Müslüman aydınlar, tabir kabahatinden ve organize örgüt kurarak düşmanca faaliyette bulunmaktan karar giydi. İzetbegoviç'in mahkumiyet kararı, "İslam Deklarasyonu" isimli kitabındaki sözlerine dayandırıldı ve 14 yıl mahpusa mahkum edildi.

Cezaevinde kaldığı devirde yazmaya devam eden İzetbegoviç, "Özgürlüğe Kaçışım - Zindandan Notlar: 1983-1988" isimli yapıtını kaleme aldı. İzetbegoviç, 1988'de afla özgürlüğüne kavuştu.

İzetbegoviç, 1990'da kurulan ve bugün de Bosna Hersek'teki en büyük Boşnak partisi pozisyonundaki Demokratik Hareket Partisinin (SDA) ilk genel başkanı seçildi ve eski Yugoslavya'daki 6 sosyalist cumhuriyetten biri olan Bosna Hersek'in de başkanı oldu.

Bosna Hersek'teki kanlı savaş, İzetbegoviç'in hayatının dönüm noktalarından biri oldu

Aliya İzetbegoviç'in hayatındaki dönüm noktalarından biri de Bosna Hersek'teki kanlı savaş oldu. Yugoslavya, 1990'ların başında parçalanmaya başlarken, Yugoslav Halk Ordusu (JNA), 1991'de Slovenya'da çatışmaları provoke etti ve kısa vakit sonra Hırvatistan'da da çatışmalar çıktı. Bu çatışmalar, 1991'de Bosna Hersek'in Ravno ve Popovo köylerine de sıçradı.

Bosna Hersek'in bağımsızlığı konusu Yugoslavya'nın dağılma sürecine girmesiyle gündeme geldi. Bosna'daki savaşta işlediği hatalardan müebbet mahpusa mahkum edilecek ve savaş hatalısı olacak Sırp siyasetçi Radovan Karadzic, bağımsızlık fikrine karşı çıktı ve savaş olması halinde ülkedeki Müslümanların yok olacağını öne sürdü.

Bosna Hersek'teki tarihi "bağımsızlık" referandumu 29 Şubat-1 Mart 1992'de yapıldı ve Bosnalı Sırpların büyük çoğunluğunun boykot ettiği referanduma katılanların yüzde 99,7'si bağımsızlık için "Evet" dedi.

Referandumun çabucak akabinde JNA ve silahlandırdığı paramiliter Sırplar, Bosna Hersek'in farklı kentlerinde katliama başladı. İzetbegoviç, tüm Bosnalıları bu ataklara karşı koymaya çağırdı ve bağımsızlık yanlıları onun liderliğinde kuvvetli bir uğraşa başladı.

"Müslümanları yok etmekle" tehdit eden Sırp paramiliter kümeler, bayan ve çocuklar dahil sivillere yönelik büyük katliamlar yaptı. Taarruzlar sonrası birçok insan meskenlerinden sürüldü, bayanlara tecavüz edildi, İslam'a ve Müslümanlara dair ne varsa yok edildi ve toplama kamplarına kapatılan sivillere akıl almaz azaplar yapıldı.

Ülkenin bağımsızlığını savunanlar ise kuzeyde ve doğuda Sırplara, güneyde ve batıda ise Hırvatlara karşı çetin bir savaş veriyordu.

Sırp güçlerince 3,5 yıl kuşatma altında tutulan ve yokluğa mahkum edilmeye çalışılan başşehir Saraybosna'nın yanı sıra Prijedor, Bijelina, Zvornik, Visegrad, Srebrenitsa, Foca üzere birçok kentte büyük katliamlar, soykırımlar yapıldı.

Bağımsızlığı için çaba ettiği Bosna Hersek'in birinci cumhurbaşkanı

Ülkedeki savaşı bitiren Dayton Barış Antlaşması ile 1995'te çatışmalar sona erdi lakin bilançosu çok ağır oldu. Savaşta, 200 bine yakın insan hayatını kaybederken, 1 milyondan fazlası meskenlerini terk etmek zorunda kaldı.

Antlaşmaya nazaran, Bosna Hersek, iki entite (Bosna Hersek Federasyonu ve Sırp Cumhuriyeti) ile Brcko Özerk Bölgesi'nden oluşurken Bosna Hersek Federasyonu da kendi içerisinde 10 kantona ayrıldı.

İzetbegoviç, silahları susturan lakin ülkeyi karmaşık bir siyasi yapının içine sokan Dayton ile ilgili "Bu adil bir barış değil lakin savaşın sürmesinden daha düzgündür." dedi.

Aliya İzetbegoviç, 3,5 yıl süren savaş sonrası "bağımsız" olan Bosna Hersek'in birinci cumhurbaşkanı ve daha sonra yeni siyasi yapıda Devlet Başkanlığı Konseyinin de ilk başkanı oldu.

21 yıl önce 19 Ekim 2003'te vefat etti

Sağlık sıkıntıları sebebiyle 2000'de Devlet Başkanlığı Kurulundaki misyonunu kendi isteğiyle bırakan İzetbegoviç, partisinin 2001'deki kongresinde de genel başkanlığa aday olmayacağını bildirdi.

İzetbegoviç, Bosna Herseklilere memleketler arası arenada tanınan, bağımsız ve hâkim bir devlet bıraktı.

Vefatından evvel İzetbegoviç'in son görüştüğü devlet insanı Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan oldu.

Cenazesine farklı ülkelerden 150 binden fazla kişinin katıldığı İzetbegoviç, vefatından evvel "şehitlerin ortasında mütevazı bir mezara defnedilmek istediğini" vasiyet etmesi üzerine Saraybosna'daki Kovaçi Şehitliği'ne gömüldü.

Fikir insanı kişiliğiyle de tanınan İzetbegoviç, "Doğu ve Batı Ortasında İslam", "İslam Deklarasyonu", "Özgürlüğe Kaçışım", "Tarihe Tanıklığım" ve "Köle Olmayacağız" isimli eserler kaleme aldı.

Muhabir: İsmail Özdemir