İç savaşlara yol açan çevresel felaketler, yeni endüstriyel standartlar kazandırdı

AA

ANKARA (AA) - Birleşmiş Milletler (BM), 6 Kasım'ı "Savaş ve Silahlı Çatışmalarda Etrafın İstismarının Önlenmesi Günü" kabul ediyor.

Doğanın da savaş kurbanları ortasında yer aldığını vurgulayan BM, kaynakların yok edilmesiyle, barış ortamının mümkün olmayacağına dikkati çekiyor.

AA muhabiri son yüz yılda büyük etraf felaketleri ile etraf meselelerinin insan hayatı ve iktisada yönelik sonuçlarını derledi.

Japonya'dan ABD'ye Romanya'dan Fildişi Kıyısı'na kadar son yüzyılda meydana gelen çevresel felaketlerde çok sayıda insan hayatını kaybetti.

Endüstriyel atıklar akarsuları zehirlerken, açık sulardaki petrol sızıntıları deniz ömründe büyük ölçekli ölümlere yol açtı.

Felaketler, yeni endüstriyel standartları hayata kazandırırken, Papua Yeni Gine'de iç savaşa yol açan maden havzası yeni bir ülkenin doğuşuna vesile olabilir.

Japonya'nın "4 büyük kirliliği"

Japonya'da 1912-1965 ortasında endüstriyel atıklarını uygunsuz işlemesi nedeniyle 4 büyük etraf kirliliği yaşandı.

1910 yılında Jinzu Irmağı'na kadmiyum boşaltan bir firma, akarsu zehirlenmesine yol açtı.

İçme suyunda oluşan kadmiyum zehirlenmesi sonrası 1912 yılında Toyama Bölgesinde "itai-itai" hastalığı ortaya çıktı.

Hastalığa, etkilenen insanların sıklıkla haykırdığı "itai-itai" ismi verildi. Tabir, Japonca'da "acıyor, acıyor" manasına geliyor.

Başlıca semptomları ortasında ağrı, travma, kemik kırıkları, iskelet deformasyonları, kansızlık ve böbrek bozuklukları yer aldı.

1956'da Kumamoto'da ve 1965'te de Niigata'da mahallî su kaynaklarına "metil cıva" döken iki firma, bu bölgelerde felakete yola açtı.

"Metil cıvaya" maruz kalan kirlenmiş balıkları tüketen lokal halkta "ağır metal zehirlenmesi" saptandı.

Felç ve vefata yol açabilen hastalığa, 1956'da birinci çıktığı bölgeye atfen "Minamata" ismi verildi.

Japonya'daki petrolün 4'te 1'inin üretildiği Yokkaiçi'de 1955'te birinci petrol rafinerinin inşasının başlamasıyla, bölgede teneffüs yolu hastalığı nüksetti.

Bölgede tesirli kükürt dioksit emisyon bulutları sonucu 1961-1972'de "Yokkaiçi astımı" ortaya çıktı.

Astım dahil çeşitli akciğer rahatsızlıklarından 1000'e yakın kişinin hayatını kaybettiği iddia ediliyor

Nijer Deltası petrol kirliliği

20 milyon beşere ve 40 farklı etnik kümeye konut sahipliği yapan Nijer Deltası, Nijerya'nın toplam kara kütlesinin yüzde 7,5'ini oluşturuyor.

Ticari petrol üretiminin 1958'de başladığı deltada her yıl ortalama 240 bin varil ham petrol sızıntısı meydana geliyor.

Petrol üretiminin başlamasını takip eden 50 yılda delta bölgesine 9-13 milyon varil petrol döküldüğü kestirim ediliyor.

Bunların yüzde 31,8'i bilinmeyen nedenler; yüzde 20,7'si üçüncü taraf faaliyetleri ve yüzde 17'si mekanik arızalardan kaynaklanıyor.

İnsan sıhhati üzerinde akut ve uzun vadeli tesirleri bulunan sızıntılar acil ve maddi yardım ile uzun vadeli tıbbi bakım muhtaçlığı doğuruyor.

Delta bölgesinde petrol ve gaz çıkarımı nedeniyle ortaya çıkan çevresel zararın her yıl yaklaşık 750 milyon dolara mal olduğu kestirim ediliyor.

Yeni bir ülke doğabilir

Papua Yeni Gine'nin Bougainville bölgesindeki Panguna bakır madeni dünyanın en büyük açık ocak bakır rezervlerinden biri.

Okyanusya ülkesindeki kıymetli maden yatağının bir milyar ton cevher bakır ve 12 milyon ons altın rezervine sahip olduğu kestirim ediliyor.

Eylül 1975'te Avustralya'dan bağımsızlığını kazanan ülkede, kelam konusu Panguna madeni ülke iktisadının temel taşlarından biri.

Londra merkezli çokuluslu madencilik şirketi Rio Tinto'nun, Panguna'daki faaliyetlerinin büyük ölçekli çevresel yıkıma yol açtığı argüman ediliyor.

Çevre aktivistlerine nazaran, maden 1972'de açıldıktan sonra kükürt, arsenik, kadmiyum ve cıva içeren yaklaşık bir milyar ton atık, lokal ırmağa döküldü.

Bunun karşısında bölge halkı merkezi idareye karşı kurulan Bougainville Devrimci Ordusuna (BRA) katılarak 10 yıl süren bir isyanın fitilini ateşledi.

Ülkenin özerk bölgesindeki maden, 1990'lı yıllara kadar süren yaklaşık on yıllık iç savaşın katalizörü kabul ediliyor.

Madenin 1972'de işletmeye açılmasında kapatıldığı 17 yılı aşkın müddette bir firmanın 2 milyar dolar kar elde ettiği varsayım ediliyor ve o firma aleyhine ABD federal mahkemesinde dava açıldı.

Çatışmaların hastalık ve besin kıtlığı dahil 1972-1989'daki Bougainville krizinin birçok sivil 15 bine yakın can kaybına yol açtığı iddia ediliyor.

Ulusal basında, madenin oluşturduğu ekonomik tesir hasebiyle, Bougainville bölgesinin, merkezi idareden bağımsızlık talep ettiği bildiriliyor.

Olası bağımsızlık müzakerelerinin 2027'ye kadar sonuçlanacağı kaydediliyor.

Yeni "endüstriyel güvenlik standardı" oluştu

Seveso felaketi, Temmuz 1976'da İtalya'nın Lombardiya bölgesindeki Milano'nun yaklaşık 20 kilometre kuzeyinde meydana geldi.

İsviçreli kozmetik üreticisi bir firmanın lokal yan kuruluşu olan kimyasal tesiste meydana gelen endüstriyel kaza sonucu, dioksin bulutu en az iki bin kişiyi hasta etti.

Zehrin bölgede besin zincirine karışmasını önlemek maksadıyla 80 bin hayvan itlaf edildi.

Yerleşim yerlerinde bilimsel olarak "2,3,7,8-tetraklorodibenzo-p-dioksin" halinde tanımlanan "kimyasal maruziyete" yol açtı

Felaket nedeniyle, bilimsel çalışmalar sonucu Avrupa Birliği (AB) nezdinde 1982'de "Seveso III Direktifi" endüstriyel güvenlik standartlarını oluşturdu.

Direktif, tehlikeli unsurların imalatı ve depolanmasını düzenliyor.

Seveso kazası 2010'da Time dergisince "insan kaynaklı en berbat etraf felaketleri listesinde" gösterildi.

Kuzey Atlantik kıyısında 320 kilometrelik kıyı şeridi kirlendi

Bir petrol tankeri Fransa'nın Brittany kıyılarından 2 kilometre uzaklıktaki Portsall kayalıklarında Mart 1978'de karaya oturdu ve yaklaşık 2 milyon varil petrol sızdıran, ABD'li petrol şirketine ilişkin tanker üçe bölünerek battı.

ABD Ulusal Okyanus ve Atmosfer Yönetimi (NOAA), olay sonucu toplam petrol sızıntısının 220 bin 880 tona ulaştığını bildirdi.

256,2 milyon litreye denk geldiği varsayım edilen bu sızıntı, o periyotta "türünün en büyüğü" olarak değerlendirildi.

Sızıntı, Fransa'nın Kuzey Atlantik kıyısında yaklaşık 320 kilometrelik kıyı şeridini kirletti.

Olay "Gemiler Kaynaklı Kirliliğin Önlenmesine Dair Milletlerarası Sözleşme'nin" (MARPOL) müzakere evresine denk geldi.

MARPOL, 1982 yılında kâfi sayıda ülke tarafından onaylandı ve yeni milletlerarası kurallar bir yıl sonra yürürlüğe girdi.

"Metil izosiyanat" sızıntısı

Aralık 1984'te Hindistan'ın Madhya Pradesh eyaletine bağlı Bhopal kentinde gaz sızıntısı yaşandı.

ABD'li bir firmanın pestisit tesisi etrafında 500 binden fazla kişi zehirli "metil izosiyanat (MIC)" gazına maruz kaldı.

Ölü sayısı konusunda iddialar farklılık gösterirken, birinci kademede hayatını kaybedenlerin sayısı 2 bin 200 olarak kayıtlara geçti.

MIC gazı tesiriyle yakın vadede ölenlerin sayısının 8 bine yaklaştığı iddia ediliyor.

Hayatta kalanlar körlük, kronik teneffüs sorunu ve doğuştan sakatlıklar dahil sıhhat sıkıntıları yaşadı.

Çeşitli seviyelerde toplamda 550 bini aşkın kişinin yaralandığı iddia ediliyor.

Kaza, dünyanın "en makus endüstriyel felaketleri" ortasında gösteriliyor.

Olay sonrası Hindistan "1986 Etraf Müdafaa Yasası" ve "1991 Kamu Mali Sorumluluk Sigortası Yasası" çıkardı.

"En maliyetli" nükleer felaket

Çernobil felaketi, Nisan 1986'da Ukrayna'nın kuzeyindeki Pripyat kenti yakınlarındaki Çernobil Nükleer Santrali'nde meydana geldi.

Ukrayna’nın başşehri Kiev'e 110 kilometre uzaklıkta, Belarus sonuna yakın santraldeki 4 numaralı reaktörde patlama yaşandı.

Patlama sonrası çıkan ve Avrupa’nın bir kısmını etkileyen zehirli bulut, bir mühlet sonra ABD, Kanada ve hatta Japonya’ya kadar ulaştı.

Sovyet bilim dünyasının başarılarından gösterilen santraldeki patlamada, radyasyona maruz kalan 120 bin kişi kanserden ölme riski yaşadı.

"En makûs nükleer felaket" olarak bilinen olayın iddiası 700 milyar dolarlık ziyanla "en maliyetli felaket" olarak biliniyor.

Felaket sonrası kamuoyuyla paylaşılan vefat sayılarının gerçekliği ise tartışmalı kabul ediliyor.

Ukrayna Parlamentosunun aldığı karar doğrultusunda Çernobil Nükleer Santrali, 2065'e kadar büsbütün ortadan kaldırılacak.

"Çift cidarlı tanker" zorunluğu getiren sızıntı

ABD'de Mart 1989'da, bir firmaya ilişkin tanker, Alaska'nın Tatitlek bölgesinin batısındaki Bligh Resifi'ne çarptı.

Tek cidarlı tanker, Alaska'nın güney kıyısındaki Prince William Sound bölgesine 37 bin tona denk gelen 240 bin varil ham petrol sızdırdı.

Bölgenin sırf helikopter, uçak ya da tekneyle erişilebilen uzak pozisyonu, hükümet ve sivil toplumun müdahale uğraşlarını zorlaştırdı.

Sızıntının 300 kilometresi ağır seviyeli, toplamda 2 bin 100 kilometrelik kıyı şeridi ve deniz ömür alanını etkilediği iddia ediliyor.

Kirlenen kıyı şeridinde 250 bin deniz kuşu, 3 bin deniz samuru ile milyarlarca somon yumurtası telef oldu.

Felaket sonrası ABD sularında faaliyet gösteren tankerlerin çift cidarlı olmasını zarurî kılan "1990 Petrol Kirliliği Yasası" çıkarıldı.

- Siyanürle kirlenen sular Tisza ve Tuna ırmaklarına ulaştı

Ocak 2000'de Romanya'daki bir altın madeni, Someş ırmağına yaklaşık 100 bin metreküpten fazla siyanürlü atık döktü.

Siyanürle kirlenen sular Tisza ve Tuna ırmaklarına ulaştı ve Macaristan, Sırbistan ve Bulgaristan'da çok sayıda balığın vefatına neden oldu ve bu ülkelerdeki halkın, içme suyuna erişimi de kısıtlandı.

Kimyasal sızıntı, Çernobil sonrası "Avrupa'daki en berbat etraf felaketleri" ortasında gösteriliyor.

Fildişi Kıyısında 100 bin kişi hastalandı

2006'da, çok uluslu nakliye firmasınca kiralanan bir gemi, 400 ton zehirli atığı Fildişi Kıyısı'ndaki Abidjan limanına boşalttı.

Kostik soda ve petrol artıklarından oluşan zehirli atığın, ülkede mahallî atık sürece firması üzerinden, kentin atık sistemine kanalize edilmesiyle 17 kişi ölürken yaklaşık 100 bin kişi hastalandı.

Firma, paklık ve mağdurlara tazminat gayesiyle 2007'de Fildişi Kıyısı hükümetine yaklaşık 195 milyon dolar ödemeyi kabul etti.

Meksika Körfezi'ndeki "Deepwater Horizon" isimli petrol platformunda Nisan 2010'da meydana gelen patlamada 11 emekçi hayatını kaybetti.

Patlamada yaklaşık 5 milyon varil ham petrol okyanusa akmış ve petrol kuyusu fakat patlamadan 87 gün sonra büsbütün kapatılabilmişti.

İngiliz petrol firmasının tesisindeki olay, "ABD tarihinin en büyük petrol sızıntısı ve etraf felaketi" olarak görüldü.

Sızıntının denetim altına alınması yaklaşık 3 ay sürdü.

Felaketin plajlara, yaban hayatına, balıkçılık alanlarına ve turizme yaklaşık 17,2 milyar dolarlık ziyan verdiği iddia ediliyor.

Muhabir: Ahmet Furkan Mercan