İsrail’e silah gönderen Avrupa ülkeleri AB kurallarına muhalif davranıyor

AA LAHEY (AA) - "Batı'nın İsrail'e silah desteği" başlıklı evrak haberin altıncı kısmında AA muhabiri, AB ülkelerinin, birlik hukuku gereği İsrail'e silah sevkiyatından kaçınılmasını gerektiren yükümlülüklerini, AB kuralları ve lokal mahkeme kararları üzerinden derledi. AB'nin, konvansiyonel silah ihracatına ait Birlik seviyesindeki en değerli düzenleme olarak görülen Ortak Tavır Dokümanı her ne kadar "insan haklarına hürmet ve bölgesel barış, güvenlik ve istikrar" kriterlerini öne çıkarsa da üye ülkelerin kendi siyasi ve ekonomik çıkarlarına nazaran hareket ederek Ortak Tavır Belgesi'ndeki kuralları dikkate almadığı görülüyor. İsrail'e silah ticaretinin durdurulması için üye ülkelerin lokal mahkemelerinde açılan davalarda yasal olarak bağlayıcı olan Ortak Tavır Evrakı'na de dayanılırken, üye devletlerin İsrail'e gönderdikleri silahlara ait tüm ayrıntıları paylaşmaktan kaçındığı görülüyor. Ortak Tavır Dokümanı üyeler için bağlayıcı Silah ihracatına ait 1998'de AB Davranış Kuralları formunda ilan edilen ve AB Kurulu tarafından 2008'de Ortak Tavır Evrakı'na dönüştürülen kurallar, AB'nin silah ihracatına ait Birlik seviyesinde yasal manada bağlayıcı en kıymetli düzenlemesi olarak kabul ediliyor. AB Parlamentosunun Ortak Tavır Belgesi'nin tanıtım metninde üye ülkelerin silah ticaretinde Birlik hukukunu ve insan haklarına hürmet üzere kriterleri öncelemesinin hedeflenmesine rağmen istenilen şeffaflık düzeyine ulaşılmadığı "AB metninde tanımlanan kriterlerin daha sıkı halde uygulanması için hâlâ yapılması gerekenler var." tabirleriyle aktarılıyor. Üye devletlerin silah ihracatına ait bilgi paylaşımını ve şeffaflığı artırmayı amaçlayan Ortak Tavır Dokümanı, silah ihracatının son olarak ulusal yetki konusu olmaya devam etmesi sebebiyle üyeler açısından gereğince dikkate alınmamakla eleştiriliyor. İnsancıl hukuk ihlallerinde silah ticaretini yasaklıyor Ortak Tavır Belgesi'nin ikinci hususunda yer alan sekiz kriterden ikincisi, "ihraç edilecek askeri teknoloji yahut teçhizatın milletlerarası insancıl hukukun önemli ihlallerinin gerçekleştirilmesinde kullanılabileceğine dair açık risk" varsa, üye ülkelerin ihracat lisansını reddetmeleri gerektiği kuralını getiriyor. Ortak Tavır Evrakı, "Birleşmiş Milletler (BM), Avrupa Birliği yahut Avrupa Kurulunun yetkili organları tarafından önemli insan hakları ihlallerinin tespit edildiği ülkelere askeri teknoloji ihracatının daha sıkı kontrole tabi tutulması" gerektiğini kaydederken, çok sayıda BM kuruluşunun İsrail'in, Gazze'deki ihlallerini raporlamasına karşın, AB ülkelerinin İsrail'e silah ticaretine devam etmesi AB hukukunu dikkate almadıklarını gösteriyor. Üye ülkeler için bağlayıcı olan dördüncü kriter "üye ülkeler, silah alan ülkenin diğer bir ülkeye karşı saldırgan biçimde kullanması yahut toprak ilhakını zorla kabul ettirmesi istikametinde açık bir risk varsa ihracat lisansını reddederler" kararını getirirken, İsrail'in Filistin'e yönelik saldırısı ve Filistin topraklarını ilhak etmeye yönelik işgal ve yerleşim faaliyetlerine bakıldığında, AB üyesi ülkelerin İsrail'e silah satışının bu unsura terslik teşkil ettiği görülüyor. AB ülkelerinin silah sattığı ülkenin memleketler arası insancıl hukuka uyup uymadığına bakması gerektiğini emreden başka kriter yeterince, üye ülkelerin İsrail'e silahlar gönderimini durdurması ve var olan müsaadeleri de iptal etmesi gerekiyor. Ülkeler, gönderdikleri silahların bilgisini paylaşmalı Ortak Tavır Belgesi'nin, üye ülkelerin yaptığı silah ticaretine ait bilgileri sistemli olarak öbür üyeler ve AB Kurulu ile paylaşmasını emretmesine rağmen, ülkelerin silah ticaretine ait bilgilerin yer aldığı 22 Şubat 2024 tarihli "Konsey Ortak Tavrı Yirmi Beşinci Yıllık Rapor"unda 2023 ve 2024'teki silah ihracatına ait bilgilerin yer almaması dikkati çekiyor. En son 2022'ye ilişkin dataların yer aldığı, AB ülkelerinden İsrail'e 22 farklı kategoride silah, mühimmat ve askeri ekipmanın gönderildiği görülüyor. AB, ABD'den sonra İsrail'in en büyük ikinci silah tedarikçisi pozisyonunda yer alırken, Avrupa Dışişleri Servisinin COARM data tabanındaki sayılara nazaran, 2013-2022 yıllarında AB üye ülkelerinin İsrail'e silah ticareti kesintisiz devam ediyor. AB datalarına nazaran, 2013 ve 2022 yılları ortasında İsrail'in en büyük Avrupalı silah tedarikçisi Almanya olurken, bu ülkeyi sırasıyla Fransa, Romanya, İspanya, Çekya, Bulgaristan, Belçika, İtalya, Polonya ve Slovakya'nın takip ettiği görülüyor. Üye ülkeler Birlik hukukunu gözetmiyor Gazze'deki akınlarının akabinde, AB ülkelerinin İsrail'e silah ticareti devam ederken, üye ülkelerin Birlik hukukuna ve bedellerine uygun hareket etmekten fazla, ulusal ve ekonomik çıkarlarına nazaran hareket ettiği göze çarpıyor. AB'nin İşleyişine Dair Antlaşma'nın 346. hususu uyarınca silah ihracatı sonuncu olarak üyelerin yetki konusu olmaya devam ettiğinden, AB ülkeleri silah ihracatı denetim siyasetlerinde kendi tercihlerine nazaran farklı uygulamalar gözetebiliyor. Ukrayna'ya saldırısı sebebiyle Rusya'ya karşı AB tarafından Ortak Tavır Evrakı'na dayanılarak 31 Temmuz 2014'te alınan silah ambargosu kararını eksiksiz halde uygulayan üye ülkelerin İsrail'e yönelik hem AB seviyesinde hem de ferdî olarak kapsamlı silah ambargosunun bulunmaması dikkati çekiyor. Tüm AB ülkeleri Silah Ticareti Mutabakatı'nın tarafı Tüm AB üyesi devletlerin, 24 Aralık 2014'ten bu yana yürürlükte olan Silah Ticareti Antlaşması'nı (ATT) tarafı olması, AB ülkelerinin Birlik hukukunun yanında memleketler arası hukuk bakımından da İsrail'e silah ticaretini sonlandırmasını gerektiriyor. ATT'nin 6(3) hususu silahların soykırım, insanlığa karşı kabahatler yahut savaş kabahatlerinin işlenmesinde kullanılacağına dair bilgi sahibi olması halinde kelam konusu ülkeye silah sevkiyatını yasaklıyor. Gazze'deki soykırım ve öbür ihlallere ait UAD kararları dikkate alındığında, AB üyesi tüm ülkelerin İsrail’e silah sevkiyatını sonlandırması gerekiyor. Üye ülkelerin lokal mahkemelerinde açılan davalar İsrail'e silah veren AB üyesi Hollanda, Danimarka ve Almanya'da hükümetler, Gazze'deki hatalar sebebiyle kendi lokal mahkemelerinde açılan davalarla karşılaşıyor. Danimarka'da sivil toplum kuruluşlarının (STK), ülkenin silah ve askeri teçhizatının Gazze'deki sivillere karşı kullanıldığı ve bunun AB Ortak Tavır Evrakı ile Silah Ticareti Mutabakatı'na alışılmamış olduğu gerekçesiyle İsrail'e silah ihracatının durdurulması için hükümete açtığı dava sürüyor. Araştırma kuruluşu Disclose'a nazaran, Fransa'da bulunan 11 STK, İsrail'e silah sevkiyatının AB Ortak Tavır Evrakı ile Silah Ticareti Mutabakatı'na ters olduğu gerekçesiyle durdurulması için Paris'te hükümet aleyhine açtığı dava devam ediyor. Almanya'da STK'ler, İsrail'e silah sevkiyatı için Alman hükümeti tarafından verilen ihracat lisanslarının Alman Savaş Silahları Kontrol Kanunu (Kriegswaffenkontrollgesetz), AB Ortak Tavrı, Silah Ticareti Antlaşması ve öbür insan hakları hukuku kurallarını ihlal ettiği için askıya alınması talebiyle 12 Nisan'da dava açarken Berlin'deki mahallî mahkeme 11 Haziran'daki kararında İsrail'e silah sevkiyatının durdurulması talebini reddetti. Hollanda’da STK’lerin açtığı davada birinci derece mahkemesi İsrail’e F-35 savaş uçağı modülü sevkiyatının devam etmesine karar verirken Lahey'deki Temyiz Mahkemesi, Gazze'de memleketler arası insancıl hukukun ihlal edilmesine yönelik "açık risk" nedeniyle Hollanda'nın İsrail'e F-35 savaş uçağı kesimlerinin ihracatını ve transit geçişini durdurmasına hükmetti. Bunun yanında İngiltere'de de STK'lerin, ülkenin AB'den ayrılmasının akabinde Ortak tavır Belgesi'nin yerine kabul edilen ve emsal kriterleri içeren Stratejik İhracat Lisanslama Kriterleri'ne (SELC) dayanarak İsrail'e silah sevkiyatına imkan veren lisansların yargısal kontrole tabi tutulmasını talep etmesine rağmen Londra'daki Yüksek Mahkeme 19 Şubat 2024 tarihindeki kararında bu talebi reddetti. STK’lerin bu karara itirazlarının akabinde İngiltere Yüksek Mahkemesinin 13 Haziran'daki kararına nazaran davanın 8-10 Ekim tarihlerindeki duruşmalarla devam etmesi bekleniyor. ABD merkezli insan hakları örgütü "Anayasal Haklar Merkezi (CCR)", Gazze halkına yönelik "soykırımı" önleyemedikleri gerekçesiyle ABD Başkanı Joe Biden ve idaresine dava açtığını bildirmişti. STK'lerin 10 Haziran'daki duruşmalarda Biden ve idaresi aleyhine beyanlarda bulunmasının akabinde yargıçların karar vermesi bekleniyor. Kanada'da insan hakları avukatları ve Filistin'i destekleyen sivil toplum kuruluşu üyeleri, İsrail'e silah ihracatının durdurulması için Kanada hükümetine karşı 5 Mart'ta Federal Mahkeme'de açtığı dava süreci devam ediyor. BM raportörleri, İsrail'e silah satışının durdurulması daveti yapmıştı Birleşmiş Milletler (BM) raportörlerince, 23 Şubat'ta yapılan yazılı açıklamada, Gazze'de kullanılacağı ve memleketler arası hukuku ihlal edeceği gerekçesiyle İsrail'e silah satışının derhal durdurulması davetinde bulundu. Açıklamada, "Gazze'de kullanılacağı ve memleketler arası hukuku ihlal edeceği gerekçesiyle İsrail'e silah satışı derhal durdurulmalı." tabiri yer alırken, tüm ülkelerin, 1949 Cenevre Kontratları ve milletlerarası hukuk uyarınca silahlı çatışmanın taraflarının milletlerarası insancıl hukuka "saygı duymasını" sağlaması gerektiği vurgulandı. Açıklamada ayrıyeten, ihracatçı ülkeler, silahların hukuku ihlal edecek formda kullanılması maksadı bulunmasa yahut bu halde kullanılacağını kesin bilmese de "açık risk olduğu sürece bu tıp satışların yasak olduğu" hatırlatıldı.
Muhabir: Selman Aksünger
Benzer Videolar