Kariyere giden yolculuk; kendimizi tanıma, yeteneklerimizi keşfetme, ilgi alanlarımızı belirleme, karşımıza çıkan fırsatları değerlendirme gibi çok yönlü süreçleri içeriyor. Tabi bunun için önümüzde birkaç yıldan fazlası oluyor. Gerçek şu ki anne karnından itibaren çevremizdeki olaylarla ve kendimizle bağ kuruyoruz. Meslekleri keşfetme eğitim hayatımızda; okul öncesinde başlasa da, aileden ve çevremizden aldığımız gizil öğrenmelerle ne yapmamız gerektiğini, bu yaptıklarımızın hangi amaçlarla olduğunun alt yapısını oluşturuyoruz. Okul hayatımız bu ilgi ve yeteneklerin keşfi için imkan sunuyor. İlgiler belirli bir yaşa kadar zaman zaman değişebilir ama ilgi duyduğumuz alanı diğer alanlara göre daha kolay yapabilme durumu olan yetenekler, daha belirgin ve daha az değişen bir durum. Yeteneklerimizin belirgin olmasını sağlayan ise birkaç ilgi alanını denemek, neleri daha iyi daha kolay yapabildiğimize dair fikir oluşturmak.
Okuldaki katıldığımız kulüpler, sosyal faaliyetler, başarılı olduğumuz dersler, gelecekteki kariyer seçimlerimizde belirleyici etkiye sahip. Sadece okulla sınırlı kalmıyor tabi. Bu görece daha kolay seçimleri yaparken “bunu yapmayı seviyor muyum, istiyor muyum, keyif alıyor muyum?” gibi soruları kendimize sormak, diğerlerinin bizimle ilgili hangi konularda iyi olduğumuza dair dönütleri almak, nelerde daha başarılı olduğumuzu fark etmek, mesleklere bakışımızı şekillendiriyor.
Şunu kabul etmeliyiz ki insan, meraklı, gözlemci, problem çözmeyi seven ve güçlüklerle baş edebilecek bir donanıma sahip. Özellikle sevdiğimiz işi yaparken, karşımıza çıkan zorlukların üstesinden gelmek daha az yıpratıcı oluyor. Sevdiğin işi yaparsan bir gün bile çalışmazsın kavramı bence biraz genel bir ifade. Çünkü sevdiğimiz işte bile sevmediğimiz alanlar, bize zor gelen durumlar olabilir.
Aileler çocuklarının para kazanabilecekleri garanti bir kaç meslek fikrine genellikle sahipler. Bazı meslekleri popüler kılan durumlar da var. Saygınlık, maddi kazanç, kadın ve erkek cinsiyetine uygunluk, tatil imkanları gibi durumlar geleneksel anlayışta epey yer tuttu ve tutmaya devam ediyor. Ama tabi nüfusun çoğunun bu mesleklerde çalışması zor gibi (Tüm meslekler için çalışan haklarının daha geniş olduğu yasalar çıkarılabilir). Özellikle genç nüfusun fazla olduğu gelişmekte olan ülkelerde üniversiteden mezun olduktan sonra işe atılım, işe yerleştirilme kolay olmuyor. Önceden dolmuş kontenjanlar, bazı mesleklere aşırı yığılım gibi durumlar iş imkanlarını kısıtlıyor. Devlet memuru olmak için yapılan yoğun sınav çalışmalarında ise yine ailenin belli bir süre gence maddi ve manevi destekte bulunması gerekiyor. Yani eğitim hayatının zorluğu bir yana işe atılım, işe yerleşme, tecrübe kazanma gibi kariyer süreçleri gerçekten zor. Özellikle son zamanlardaki ekonomik sorunlar maddi anlamda doyum verici bir iş imkanını zorluyor. Bu olumsuzluklarla başa çıkabilmenin ilk adımının her işin değerli, geliştirici olduğunu bilmek ve mesleklerin alt üst sınıflamasının olmamasından başlanması gerektiğini düşünüyorum.
Önceden bir mesleği öğrenme ve hayat boyu o mesleği sürdürme durumu daha belirgindi. Şimdi ise kariyer değişimleri görece daha kolay. Öğrenmenin daha kolay ve erişilebilir olduğu dijital çağda çoğu bilgi ve beceri daha kolay kazanılabilir hale geldi. İster devlet memuru ister özel sektör çalışanı olsun büyük ve küçük şehir ayrımı yapmaksızın insanlar birden fazla iş kolunu denemeye, tanımaya başladı. Girişimcilik kavramı son zamanlarda hayatımızda daha fazla yer edindi. Herkes tarafından kabul gören değer biçilen geleneksel mesleklerde bile çalışanların birden fazla alanda donanımlı(teknoloji, iletişim, yabancı dil) olması bekleniyor. Özellikle yapay zekanın, insan gücüne, donanımına ihtiyaç duymadan işleri kendi başına çözebilmesi bazı meslekleri ortadan kaldıracağını düşünürsek, mesleki gelişime daha bütün bakmamız gerekiyor. Karamsar bir çerçeve çizmeyelim, yapay zekanın bazı iş kollarının yerini alması daha ilerleyen bir zamanda daha göz önünde olabilir ama kariyer planlarımızı daha esnek ve çeşitli hale getirmek mümkün olabilir mi?
Çocuklarımızın çok yönlü geliştirilmesi, yetiştirilmesi bir yana, içsel denetimli olması çok fazla seçenekten kendine uygun olanı bulması önemli. Meslekler daha detaylandırılıp uzmanlık alanları çeşitlendirildiği için (ki böyle olmasaydı bile) insanlar arası iletişim becerilerini kolaylaştıran duygusal zeka dediğimiz duyguları yönetme, empati kurma becerileri hem kişinin kendisi hem de çalışma hayatı için önem kazandı. Yine zaman yönetimi, internet kullanımı, sosyal beceriler gibi ders başlığı olmayan alt alanlarda daha çok bilinçlenmemiz gerekiyor. Umarım bunlar en kısa zamanda ilkokuldan itibaren bugüne hitap eden dersler olarak işlenmeye başlar. Hepsinden önemlisi ise kariyer planlamada kritik dönemler olsa bile kariyer planlamanın sadece belirli bir dönemi kapsamadığını bilmek, çocuklarımızı öğrenmeyi keyifli gören bireyler olarak yetiştirmek ve kendi hayatını kurmasını sağlamak için cesaretlendirmek.
