Kazdıkça 12 bin yıllık ömrün izlerine ulaşılan zirve: Çayönü

AA

DIYARBAKIR (AA) - AA'nın, Anadolu'daki arkeolojik hafriyatlarda, öngörülenden daha eski periyotlara tarihlenen datalara ulaşılmasına ait evrak haberinin dördüncü kısmında Diyarbakır'ın kuzeyinde yer alan Çayönü'nde ulaşılan bulgular ele alındı.

Ergani Ovası'nda, Dicle Irmağı'nın kenarında, milattan evvel 10 binden başlayan yerleşim evreleri bulunan Çayönü, 1963'te yüzey araştırmaları sırasında keşfedildi.

İlk hafriyatlar, Dr. Halet Çambel ve Prof. Dr. Robert J. Braidwood tarafından 1964'te başlatıldı. Çayönü Zirvesi, Hilar köyünün çabucak kuzeyinde bulunan eski ismi Kotaberçem (Çayboyu) olan tarih öncesi periyoda tarihlenen bir höyük.

Dünya uygarlık tarihine ışık tutan Çayönü Doruğu, göçebelikten yerleşik yaşama, avcılık ve toplayıcılıktan üreticiliğe geçilip tarıma birinci başlanılan yerler ortasında bulunuyor.

Sadece bölge değil, dünya uygarlık tarihi için de büyük ehemmiyet taşıyan, 1991'de güvenlik nedeniyle orta verilen ve 9 yıl evvel yine başlatılan Çayönü'ndeki hafriyat çalışmalarıyla kesintisiz hayatın tüm etap ve ayrıntıları ortaya çıkarılıyor.

Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Çanakkale Uygulamalı Bilimler Fakültesi Müzecilik Kısmı Öğretim Üyesi Doç. Dr. Savaş Sarıaltun başkanlığında, Çayönü Doruğu'nda bu yıl da 48 kişilik grupla hafriyat ve araştırma çalışmaları yürütülüyor.

Doç. Dr. Sarıaltun, AA muhabirine, daha evvel yerleşmenin doğu kısmında hafriyat çalışmalarına başladıklarını, doğu kısmında Neolitik yerleşmenin farklı evrelerini saptadıklarını, buradaki kazıların hala sürdüğünü söyledi.

Çayönü Zirvesi'nin Türkiye'deki sistematik bilimsel kazıların yürütüldüğü birinci yerleşmelerden biri olduğunu kaydeden Sarıaltun, Çayönü'nde yerleşik ömrün başlangıcının ve birinci Neolitik yerleşmelerin burada olduğuna dair kıymetli ipuçlarının olduğunu belirtti.

Sarıaltun, şöyle konuştu:

"Neolitikle ilgili ne biliyorsak hepsi Çayönü Doruğu'nda var. Hasebiyle Çayönü aslında bu manasıyla çok değerli. Kültürel miras, turizm ve bilimsel açıdan değerli. Bugün Levant bölgesinden Yunanistan'a kadar gittiğinizde Çayönü'nün bir eş pahası daha yok. Birinci madenciliğin, birinci tarımın, ziraî üretimin ya da bitkilerin kültüre alınma sürecinin başladığı yerlerden biri. Hayvanların evcilleştirildiği, bilhassa domuz, keçi ve koyun başta olmak üzere hayvanların evcilleştirildiği birinci yerleşmelerden biri."

Çayönü Doruğu'nun mimarlık tarihi açısından da çok değerli bir dataya sahip olduğunu vurgulayan Sarıaltun, Çayönü'nün bilhassa Çanak Çömleksiz Neolitik Devir'den Çanak Çömlekli Neolitik Devir'e, birinci yerleşik ömürden daha sistematik bir köy alanına dönüşme ile besin üretimine geçiş sürecini, bütün evrelerini ayrıntılarla yansıtması açısından çok değerli bir yerleşme olduğunu tabir etti.

"Çayönü bütün ayrıntıları sunan yegane yerleşmedir"

Sarıaltun, şöyle devam etti:

"Çayönü Doruğu aslında Neolitik ile ilgili bütün algımızın hepsini evvel dağıtan, sonra da verdiği bilgilerle bir arada toparlayan bir alan. Bilim tarihi ve kültürel miras açısından Çayönü Doruğu tüm bunları birlikte bağrında buluşturan ve bunların hepsini kendi içerisinde bütün ayrıntılarıyla sunan yegane yerleşmedir. Çayönü'nün değerli noktası da burası. Çayönü Doruğu bu açıdan anahtar yerleşme pozisyonuna geliyor.

Bugün Neolitik devirle ilgili nerede hafriyat yaparsanız yapın, Çayönü'nün verisine bir biçimde dokunmanız gerekiyor. Çayönü'nün anahtarı bir biçimde sizin sıkıntılarınızın kapısını açıyor. Çayönü Doruğu dataları bir formda sizin datalarınızı daha açıklar hale getiriyor. Taş alet teknolojisinden madenciliğe, mimari üretim tekniklerinden pişirme tekniklerine, hayvanların evcilleştirilmesinden avlanma sürecine, bitkilerin toplanmasından tarıma geçişinin kademesine kadar bütün bu dataları bizlere sunuyor."

Çayönü'nde birinci kazıların yapıldığı periyotta bilhassa birinci çanak çömlek üretimine dair dataların bu kadar güçlü olmadığını söz eden Sarıaltun, Çayönü'nün sürekliliği ve kesintisiz bir kültür evresini destekleyecek bilgiye sahip olduğunu lisana getirdi.

"1000 yıllık süreci anlamaya ve tanımlamaya çalışıyoruz"

"Bu yıl Çanak Çömlekli Neolitik Devri yani milattan evvel 7 ve 6 bin yılları ortasındaki 1000 yıllık süreci anlamaya ve tanımlamaya çalışıyoruz." diyen Sarıaltun, Çayönü'nün yerleşik yaşama geçişi yeterli yansıtan yerleşmelerden biri olduğuna dikkati çekti.

Sarıaltun, "İlk yerleşme değil, bununla bir arada birçok yerleşme var ancak Çayönü Zirvesi bu birinci süreci bütün ayrıntılarıyla anlatıyor. Tarımdan hayvancılığa, madencilikten mimariye, meyyit gömme geleneklerinden günlük hayattaki bütün dataya, boncuklarına, yaptıkları figürlere, yedikleri, içtikleri yiyeceklere kadar birçok açıdan ayrıntılı bilgiler sunan yegane yerleşme. Çayönü Doruğu birçok dataya sahip. Bilhassa günümüzden 8 bin yıl öncesindeki bir çanak çömlek kültür basamağını anlamaya çalışıyoruz." tabirlerini kullandı.

Kazılarda ortaya çıkan mezarlık alanının 10 bin 500 yıl öncesine ilişkin olduğuna işaret eden Sarıaltun, meyyit gömme ve o devrin geleneklerini yansıtması açısından bu alanın kıymetli olduğunu belirtti.

"Çayönü Zirvesi hafriyat kıssasını turizmle de birleştirmek istiyoruz"

Çayönü'nün kültürel ve sosyolojik açıdan birçok yeri beslediğini, birçok yerden de beslendiğini anlatan Sarıaltun, Çayönü'nü turizm alanı haline getirmek istediklerini söyledi.

Doç. Dr. Sarıaltun, konuşmasını şöyle tamamladı:

"1964'te başlayan Çayönü Zirvesi hafriyat kıssasını turizmle de birleştirmek istiyoruz. Toplumsallaştıramadığımız bilgiyi, topluma ya da halka sunamadığımız noktada bir ayağımızın eksik kaldığını düşünüyoruz. Hasebiyle amaçlarımızdan biri de Çayönü Zirvesi'ni bir turizm alanına dönüştürmek, insanların burada rahat bir biçimde gezebildiği, rahat bir halde bu bilgiyi edinebildiği bir alan haline getirmek."

Muhabir: Mehmet Sıddık Kaya