Macaristan, AB periyot başkanlığını Brüksel’le yaşadığı uzun vadeli gerginliğin gölgesinde devralıyor

AA BRÜKSEL (AA) - Macaristan, birçok bahiste Avrupa Birliği'ne (AB) muhalif tavrı nedeniyle Brüksel'deki kaygılı bekleyişin akabinde, kısa müddet evvel yapılan seçimler sonrası Birliğin idare boşluğu yaşadığı ve çok sağın güçlendiği kritik bir süreçte, AB devir başkanlığını 6 aylığına üstlenecek. Yarın AB Kurulu'nun devir başkanlığı Belçika'dan Macaristan'a geçecek. Macaristan 2011'de birinci sefer üstlendiği bu vazifesi, 1 Ocak'a kadar sürdürecek. Yılda iki sefer AB'ye üye ülkeler ortasında dönüşümlü olarak üstlenilen periyot başkanlığı, bu kere, AB'nin rutin içsel dinamiği olmasının dışında bir mana taşıyor. Son periyotta çabucak her hususta alışılmamış tavır takınan Macaristan'ın Birliğin karar alma organına liderlik edecek, üye ülkelerin tümünü temsil edecek ve dahası gündemi belirleyecek olması, AB'nin rotasında 6 aylık bir değişikliğe işaret edecek. Macaristan 18 Haziran'da ülkesinin periyot başkanlığının sloganını "Avrupa'yı yine büyük kıl (Make Europe Great Again)" olarak belirlediğini duyurdu. Budapeşte idaresi bunun, "proaktif bir başkanlık; üye ülkelerin birlikte daha güçlü olduklarını, Avrupa'nın bağımsız bir global oyuncu olabileceğini" simgelediğini tabir etti. Ancak ABD'nin eski Başkanı Donald Trump'ın "Amerika'yı tekrar büyük kıl (Make America Great Again)" telaffuzunu andırması, Budapeşte'nin Brüksel'deki idareye zıtlığının tabiri, hatta meydan okuması biçiminde yorumlandı. Macaristan, periyot başkanlığının önceliklerini; "çiftçi odaklı bir AB tarım siyaseti, dengeli ve liyakate dayalı bir genişleme siyaseti, demografik zorlukların ele alınması, yasa dışı göçün önlenmesi, Avrupa savunma siyasetinin güçlendirilmesi, üye ülkeler ortasında ahenk siyasetinin geleceğinin şekillendirilmesi ve Yeni Avrupa Rekabet Edebilirlik Mutabakatının kabulü" olarak duyurdu. Avrupa İşleri Bakanı Janos Boka, bu tercihin nedenini "Avrupa, komşularımızdaki savaşın, global rekabetin, kırılgan güvenlik durumunun, yasa dışı göçün, doğal afetlerin, iklim değişikliğinin tesirlerinin ve demografik durumun getirdiği ortak zorluklarla karşı karşıyadır." diyerek açıkladı. "Üye ülke ve kurumlarla samimi işbirliği, dürüst aracılık yapıp yapamayacağımızın çok yakından izleneceğinin şuurundayız." değerlendirmesini yapan Boka, ülkesinin periyot başkanlığının standartlarının öteki ülkelerden dahi yüksek olacağını taahhüt etti. Ancak Macar Bakan'ın kelamlarının de Brüksel'deki yankısı farklı oldu. Her bir başlığın adeta, AB'nin mevcut siyasetlerini yetersiz ve yanlış bulan Viktor Orban hükümetinin kendi vizyonu çerçevesinde belirlendiği dikkati çekti. Öte yandan Macaristan'ın devir başkanlığıyla ilgili telaşlar, geçen yıldan bu yana sürüyor. 1 Haziran 2023'te AP Genel Kurulu bağlayıcı olmayan bir karar tasarısını 442 leh, 144 aleyhte oyla kabul etmiş, Macaristan'ın devir başkanlığı sorumluluklarını yerine getiremeyecek olduğu belirtilerek, AB Kurulundan vazifenin iptali dahil, olası tedbirleri alması istenmişti. Üye ülkelerde ve AB idaresinde Orban'ın devir başkanlığını kendi gündemini dayatmak için bir fırsat olarak göreceği fikri hakim olduğundan, Belçika periyot başkanlığı ocak-temmuz devrinde, Ukrayna'ya 50 milyar avroluk yardım paketi ile Rusya'ya yaptırımlar başta olmak üzere değerli belgeler üzerindeki çalışmaları acilen tamamladı. Budapeşte-Brüksel gerginliği Macaristan'ın AB ile ayrışmasının temelleri, Birliğin en uzun süre başbakanlık yapan lideri olma sıfatını taşıyan Orban'ın 2010'da misyona gelmesiyle atıldı. Muhafazakar görüşleri, ulusal egemenliği, Macar kültürünü ön planda tutan idare anlayışı, giderek bilhassa AB hukukunun üye ülkelerin hukukuna üstünlüğü mevzularında ayrılığa yol açtı. 2018'de AB, Macaristan'a karşı AB Kurulundaki oy hakkının elinden alınmasını öngören ve "nükleer seçenek" olarak isimlendirilen 7. unsurun uygulanmasıyla ilgili süreç başlattı. AB'nin Macaristan'a yönelik yolsuzluk, basın özgürlüğü ve çoğulculuğu, cinsiyet eşitliği, mülteci hakları üzere bahislerdeki tenkitleri giderek sertleşti. Aynı devirde Budapeşte, AB fonlarından yararlanmasının hukukun üstünlüğü prensibine bağlanması manasına gelen "koşulluluk mekanizması"nın devreye sokulması ihtimaline karşı, kıymetli mevzularda sıklıkla veto yetkisine başvurmaya başladı. AB'nin bütçesini ve Kovid-19 salgınının ekonomik sonuçlarına karşı hazırlanan kurtarma programını engelledi. AB Komitesi Macaristan'a basın özgürlüğünün ihlali, cinsiyet ayrımcılığı, AB'nin iltica hukukunun ihlali gerekçesiyle AB Adalet Divanı'nda davalar açtı. 2022'de AP, Macaristan'ın idare biçimini "seçimli otokrasi" olarak tanımlayarak, ülkenin, AB'nin bedellerini sistemik olarak tehdit ettiğine ve "artık demokratik olarak yönetilmediğine" karar verdi. Aynı yıl AB fonlarının berbata kullanılmasına ait uzun müddettir devam eden kaygılar nedeniyle Budapeşte idaresine karşı bütçeden hisse verilmesi "koşulluluk mekanizması"yla kaideye bağlandı. 7. Husus ismi verilen kelam konusu prosedür, hala devam ediyor. 2022'nin sonunda AB, Macaristan'a verilecek fonların 22 milyar avrosunu dondurdu. Daha sonra yargı alanında birtakım ilerlemeler kaydedildiği gerekçesiyle bunun 10 milyar avrosu hür bırakıldı. AB tarafında bunlar olurken, Macaristan ise bilhassa son 2 senede Ukrayna'ya finansal dayanak, bu ülkenin AB üyeliği ve Rusya'ya yeni yaptırımlar üzere kararları sık sık veto etti. Dönem başkanlığını üstlenmesine bir ay kala oy kullanma yetkisinin alınması gündemde değerli yer tuttu. Aşırı sağın yükseldiği, AB'nin idare boşluğu yaşadığı periyoda denk geldi Macaristan'ın telaşla beklenen periyot başkanlığı, hem seçimlerin yeni yapılmış olması nedeniyle AB idaresinin şimdi oluşmadığı hem de seçimler sonucunda çok sağın güçlendiği olağandışı bir periyoda denk geldi. 6-9 Haziran'da yapılan AP seçimlerinde Orban'ın Fidesz Partisi ile tıpkı siyasi çizgideki birçok parti, değerli üye ülkelerde kazanımlar elde etti. Sağ partilerin ittifakıyla sonuçlanabilecek bu durumun, Orban'ın elini ve hareket hakimiyetini güçlendireceği yorumları yapılıyor. Diğer yandan AB'nin yeni idaresinin şimdi inşa edildiği aylara denk gelmesi, tesirli bir periyot başkanlığı olmasının önüne geçmiş oldu. AB'nin kurumsal idaresinin tamamlanmasının Macaristan'ın vazifesi devredeceği Aralık 2024'ü bulacak olması, Orban'ın argümanlı devir başkanlığı amaçlarının pratikte yasama sürecinde karşılık bulmasına mani olacak. Bu durum sonucunda Macaristan devir başkanlığının "siyasi" nitelikte olacağı, AB'nin rotasını değiştirecek bir tesire sahip olamayacağı kıymetlendiriyor.
Muhabir: Selen Valente Rasquinho