Macaristan Başbakanı Orban’ın AB Devir Başkanlığı, Brüksel ile tartışmalı başladı

AA ANKARA (AA) - Demokratik prensipler konusunda Brüksel ile uzun vakittir çatışmalar yaşayan ve Ukrayna başta olmak üzere Birliğin pek çok siyasetiyle farklı düşen Macaristan, AB devir başkanlığını 1 Temmuz'da 6 ay süreyle devraldı. Eski ABD Başkanı Donald Trump'ın meşhur kampanya sloganıyla benzerliği dikkati çeken "Avrupa'yı Tekrar Büyük Kıl" (Make Europe Great Again) sloganıyla devir başkanlığına başlayan Macaristan, önceliklerini "çiftçi odaklı bir AB tarım siyaseti, dengeli ve liyakate dayalı bir genişleme siyaseti, demografik zorlukların ele alınması, yasa dışı göçün önlenmesi, Avrupa savunma siyasetinin güçlendirilmesi, üye ülkeler ortasında ahenk siyasetinin geleceğinin şekillendirilmesi ve Yeni Avrupa Rekabet Edebilirlik Muahedesinin kabulü" olarak duyurdu. Macaristan'ın 6 aylık periyot başkanlığı sırasında Ukrayna'ya sağlanan yardımları ve bu ülkeyle üyelik müzakerelerinin ilerlemesini yavaşlatması, göç ve iklim üzere AB'nin öncelikli alanlarında engellemelerde bulunmasından kaygı ediliyor. Macar yetkililer, misyon mühletleri boyunca tüm AB üyeleri ve kurumlarıyla işbirliği içinde ve yapan biçimde hareket etmeyi hedeflediklerini vurgulasa da Orban'ın çok sağı Avrupa Parlamentosu'nda (AP) bir ortaya getirerek elini güçlendirme teşebbüsü ve başkanlığın birinci haftasında gerçekleştirdiği Rusya ziyareti AB içinde sert yansılara yol açtı. Orban, AP'de AB aksisi partileri birleştirmeyi hedefliyor Macaristan'ın şimdiden tasa ve tartışmalara neden olan devir başkanlığı, son yapılan AP seçimlerinin sonucunda çok sağın güçlendiği ve yeni AB idaresinin şimdi belirlenmediği bir periyoda denk geldi. Parlamentoda yerini sağlamlaştıran çok sağ partiler ortasında ittifakların şekillenmeye başlaması, güç istikrarını merkez partilerin aleyhine değiştirirken, bu gelişmenin Orban'ın hareket alanını güçlendireceği yorumları yapılıyor. Orban'ın başını çektiği "Avrupa'nın Vatanseverleri" ittifakı, 30 Haziran'da bir ortaya gelen çok sağcı ve AB karşıtı Avusturya Özgürlük Partisi (FPÖ), Macar Yurttaş Birliği (Fidesz) ve Çekya'daki Gayrimemnun Vatandaşlar Hareketi (ANO) partilerinin temsilcileri tarafından kuruldu. Aynı siyasi çizgideki sağ ve çok partileri bir ortaya getirmeyi amaçlayan Orban'a kısa müddette AP'de başka çok sağ kümeler Kimlik ve Demokrasi (ID) ve Avrupalı Muhafazakarlar ve Reformistler (ECR) çatısı altındaki partilerden takviye geldi. Aşırı sağcı İspanyol Vox, Portekizli Chega, Hollandalı Özgürlük Partisi (PVV) ve Belçikalı Flaman Menfaati (VB) partilerinin katılmasıyla Avrupa'nın Vatanseverleri ittifakı, AP'de siyasi küme kurmak için en az 7 ülkeden üye bulundurma koşulunu sağladı. Orban'ın Avrupa'daki çok sağ partilerden yeni iştiraklerle "Avrupa'nın Vatanseverleri" ittifakını AP'nin en büyük 3. kümesi yapmak istediği biliniyor. Orban'ın AB devir başkanlığıyla birebir periyoda gelen bu teşebbüsü, Macar önderin sadece AB Kurulu'nda değil yasama organı AP'de de tesirli olmayı hedeflediğini gösteriyor. Orban'ın tartışmalı Rusya ziyareti Kırım'ın 2014'de Rusya tarafından yasa dışı ilhakından bu yana gerginleşen AB-Rusya bağları, 2022'de Ukrayna-Rusya savaşının başlamasıyla maslahatgüzarlık düzeyine indirilse de Orban, ülkesinin Rusya ile bağını geçen müddet boyunca sürdürdü. Macar başkanın devir başkanlığı devraldıktan sonra Ukrayna'da savaşın başlamasından bu yana birinci kere Kiev'e yaptığı ziyaretin çabucak akabinde Rusya'ya gitmesi AB içinde hem şaşkınlık hem de tepki yarattı. Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin ile görüşen Orban'ın ziyareti, NATO müttefikleri ile AB ülkeleri ve idaresinden saklı organize etmesinin pek çok kişiyi kızdırdığı argümanı kulislerde yer alırken, NATO Genel Sekreteri Jens Stoltenberg ise İttifak'ın üst seviye önderlerinin ziyaretten haberdar olduğunu söyledi. İngiliz Guardian gazetesine konuşan ismi açıklanmayan Macar yetkili, Orban'ın Moskova ziyaretini Ukrayna'dan evvel planladığını, bunun son dakikada ya da Ukrayna ziyaretinden sonra organize edilen bir ziyaret olmadığını söz etti. Avrupa güvenlik mimarisinin de ele alındığı görüşmede Orban, Putin'e ateşkes sağlanması ve Ukrayna'da savaşın sona erdirilmesi için barış müzakerelerine başlanması teklifini gündeme getirdiğini belirtti. Orban, Moskova temaslarının akabinde yaptığı bir açıklamada, devir başkanlığı sürecini bir barış misyonu olarak gördüklerini aktararak, bu nedenle hem Ukrayna hem de Rusya'ya ziyaretler gerçekleştirdiğini ve bunların süreceği bildirisini verdi. AB yetkilileri ve önderlerinden sert tepkiler Her ne kadar Macar başkan Moskova ziyaretinin gayesinin "Birliği temsil ederek müzakere başlatmak değil, sırf barış yolunda birinci adımların atılmasına hizmet etmek" olduğunu savunsa da Putin-Orban görüşmesi Brüksel-Budapeşte ortasındaki bağları daha da gerginleştirdi. Orban, AB Konseyi Başkanı Charles Michel, AB Komitesi Lideri Ursula von der Leyen ve AB Dış İlgiler ve Güvenlik Siyaseti Yüksek Temsilcisi Josep Borrell'in yanı sıra Avrupalı başkanlar tarafından da sert halde eleştirildi. Michel, barış misyonu yürüttüğünü söz eden Orban'a "AB devir başkanlığının, AB ismine Rusya ile temas kurma yetkisi yoktur" ikazını yaparken, Borrell de Orban'ın hiçbir halde AB'yi temsil etmediğini vurguladı. Von der Leyen ise ziyaretin Putin'i "yatıştırmayı" hedeflediğini fakat bunun barışı getirmeyeceği değerlendirmesinde bulundu. Orban ise Borrell'in yaklaşımını "bürokratik saçmalık" olarak tanımlayarak, "Bu tam olarak Rusya-Ukrayna Savaşı'nda barışa giden yolu bulma konusunda hiçbir sonuç vermeyen Brüksel bürokratik saçmalığıdır. Savaşı bitirmek istiyorsak bürokratik yaklaşım yerine siyasi yaklaşıma gereksinimimiz var." tabirini kullandı. Öte yandan, AB Komitesi Başsözcüsü Eric Mamer, Orban'ın Moskova ziyaretiyle ilgili AB'yi bilgilendirmediğini doğruladı. Orban'a reaksiyon gösteren Avrupalı önderler ortasında yer alan Polonya Başbakanı Donald Tusk hususa ait X'ten yaptığı paylaşımda, Macar önderin "Barışa hakikat birinci adımın atılmasına kıymetli bir aracı olarak hizmet edeceğiz." sözüne, "Asıl soru bu aracın kimin elinde olduğu." kelamlarıyla reaksiyon gösterdi. Tusk, Orban-Putin görüşmesinin akabinde ise "Viktor Orban'ın Vladimir Putin ile 'savaş sonrası Avrupa güvenlik mimarisi' üzerine yaptığı görüşmeden sonra kendini daha inançta hisseden var mı? Tarih tekerrür etmez ancak birçok vakit bir kafiye yaratır." tabirleri yer aldı. İsveç Başbakanı Ulf Kristersson da toplumsal medya paylaşımında, ziyarete yönelik reaksiyonunu "Macaristan Başbakanı Viktor Orban'ın, Macaristan'ın AB Devir Başkanlığını Moskova'yı ve Lider Putin'i ziyaret etmek için kullanması sorumsuzluk ve sadakatsizliktir. Dış dünyaya yanlış bir sinyal göndermekte ve Ukrayna halkının özgürlükleri için verdiği gayrete hakaret etmektedir." kelamlarıyla tabir etti. Çekya Başbakanı Petr Fiala, Orban'ın Moskova'da AB ve AB önderlerinin çıkarlarını temsil etmediğini vurgulayarak, "Bizim ismimize müzakere etme yetkisine de sahip değildir. Çeklerin konumu nettir: Putin saldırgandır, biz Ukrayna'nın yanındayız." tabirlerini kullandı. Finlandiya Başbakanı Petteri Orpo ise "Orban'ın AB ismine müzakere etme ya da görüşme yetkisi olmadığı açıktır. Ziyareti, AB Devir Başkanlığının vazifelerini hiçe saydığını gösteriyor ve AB'nin çıkarlarını zayıflatıyor." cümleleriyle Macar öndere yansısını gösterdi. Avrupa'dan Orban'ın Rusya ziyaretine dayanak ise 15 Mayıs'ta suikasta uğrayan Slovakya Başbakanı Robert Fico'dan geldi. Rusya-Ukrayna savaşının sona erdirilmesi için barış görüşmeleri yapılması davetlerini yineleyen Fico, sıhhati elverseydi Putin'le görüşmek üzere Orban'a eşlik edeceğini belirtti. Alman ve Macar dışişleri bakanlarının görüşmesine son dakika iptali Orban'ın Putin ile görüşmesinden bir gün sonra Macaristan Dışişleri Bakanı Peter Szijjarto'nun 8 Temmuz'da Alman mevkidaşı Annalena Baerbock ile Budapeşte'de yapacağı görüşmenin Macaristan tarafından iptal edilmesi şaşkınlığa neden oldu. Almanya Dışişleri Bakanlığınca yapılan açıklamada Alman tarafının görüşmenin iptal edilmesinden keder duyduğu aktarılarak, "İki dışişleri bakanı arasında bizzat yapılacak önemli ve dürüst bir görüşme, Başbakan Orban'ın sürpriz ve uyumsuz Moskova ziyareti bakımından çok değerli olurdu." sözü yer aldı. Görüşmenin son dakikada iptal edilmesine ait spekülasyonlar yayılmaya başlamışken, Macaristan Dışişleri Bakanlığı görüşmenin "politik nedenlerden değil teknik nedenlerden iptal edildiğini" bildirdi. Buna nazaran, Szijjarto'nun programındaki "öngörülemeyen bir değişiklik" nedeniyle ziyaret ileri bir tarihe ertelendi. AB, Orban'ın Türk Devletleri Teşkilatı tepesine katılmasından da rahatsız oldu Orban'ın Moskova temaslarının yankısı sürerken, Macar önderin 5-6 Temmuz'da Azerbaycan'ın Şuşa kentinde düzenlenen Türk Devletleri Teşkilatı (TDT) Devlet Liderleri Gayriresmi Tepesi'ne katılması da AB’nin reaksiyonunu çekti. AB yaptığı açıklamayla Orban'ın bu zirveye birliği temsilen değil Macaristan ve TDT ikili münasebetleri çerçevesinde katıldığını belirtti. Macaristan'ın 31 Aralık 2024 tarihine kadar yürüteceği periyot başkanlığı vazifesinin, "hükümet ve devlet liderleri seviyesinde, AB Kurul Liderinin sorumluluğunda olan birliğin dış temsilini zarurî kılmadığı" vurgulandı. Bu bağlamda Orban'ın TDT Tepesi'ne iştirakinin AB Kurulu talimatları çerçevesinde yapılmadığının altı çizilerek, ziyaretten duyulan rahatsızlık lisana getirildi. Orban'ın bir sonraki sürpriz durağı Çin Orban, Rusya ile olduğu kadar Çin'le kurduğu yakın alakalarla de sıklıkla AB içinde rahatsızlığa ve tansiyona yol açtı. Pekin'e yönelik daha temkinli bir siyasete sahip AB'nin zıddı bir yaklaşıma sahip olması Macar-Çin münasebetlerini her geçen gün geliştirdi. AB, bilhassa "insan hakları ihlalleri" nedeniyle eleştirdiği Çin'le Orban'ın kurduğu bağlantıyı AB'nin ortak strateji ve kıymetlerine ziyan verdiğini savunarak eleştirdi. Orban ise öteki konularda olduğu üzere "egemenlik" vurgusu yaptı. Tartışmalara neden olan Rusya ve Şuşa ziyaretlerinin üzerinden yalnızca günler geçmişken Macar önderin sürpriz Çin ziyareti bugün başladı. Orban'ın Çin ziyaretinin de AB içinde yansılara neden olması bekleniyor. Brüksel-Budapeşte ortasında ince buz üstünde yürütülen ilişkiler Macaristan ile AB ortasındaki gergin alaka, Birliğin siyasetleri ve vizyonundan epeyce farklı görüşlere sahip Orban'ın 2010 yılında misyona gelmesiyle başladı ve o günden bu yana geçen 14 yılda derinleşerek devam etti. Muhafazakar görüşleri, ulusal egemenliği ve Macar kültürünü önceleyen siyasetleriyle tanınan Orban, demokratik pahalar, hukukun üstünlüğü ve insan haklarına hürmet konularında sıklıkla AB ile karşı karşıya geldi. Orban'ın ulusal egemenliği sağlamlaştırma gayesiyle yaptığı yargı ıslahatları AB tarafından "medya özgürlüğünün kısıtlanması", "insan hakları ihlali" ve "yargıya müdahale" olarak görüldü ve birçok kere kınandı. Buna karşılık Macaristan da AB'yi "haddini aşmakla ve kendine mahsus siyasi kültürüne Batı Avrupa normlarını empoze etmeye çalışmakla" suçladı. AB, 2018'de, Birliğin yolsuzluk, basın özgürlüğü ve çoğulculuğu, cinsiyet eşitliği, mülteci haklarıyla ilgili kıymetlerinin "ciddi formda ihlal edildiği" gerekçesiyle Macaristan'a karşı AB Kurulundaki oy hakkının elinden alınmasını öngören ve "nükleer seçenek" olarak isimlendirilen 7. hususun uygulanmasıyla ilgili süreç başlattı. Macaristan, AB fonlarından yararlanmasının hukukun üstünlüğü prensibine bağlanması manasına gelen "koşulluluk mekanizması"nın devreye sokulması ihtimaline karşı, değerli hususlarda sıklıkla veto yetkisine başvururken, AB Kurulu da Macaristan'a basın özgürlüğünün ihlali, cinsiyet ayrımcılığı, AB'nin iltica hukukunun ihlali gerekçesiyle AB Adalet Divanı'nda davalar açtı. AP, 2022'de Macaristan'ın idare biçimini "seçimli otokrasi" olarak tanımlayarak, ülkenin, AB'nin bedellerini sistematik olarak tehdit ettiğine ve "artık demokratik olarak yönetilmediğine" karar verdi. Tıpkı yıl AB fonlarının berbata kullanılmasına ait süregelen telaşlar nedeniyle Budapeşte idaresine karşı bütçeden hisse verilmesi "koşulluluk mekanizması"yla koşula bağlandı. 7. Husus ismi verilen kelam konusu prosedür, hala devam ediyor. Bu karar doğrultusunda 2022'nin sonunda AB, Macaristan'a verilecek fonların 22 milyar avrosunu dondurdu. Macaristan ise bu kararı, ülkeyi "bağımsız duruşu nedeniyle cezalandırmayı amaçlayan siyasi gayeli saldırılar" olarak nitelendirdi ve AB'yi "şantaj yapmakla" suçladı. Daha sonra yargı alanında birtakım ilerlemeler kaydedildiği gerekçesiyle bunun 10 milyar avrosu hür bırakıldı. Son devirde Brüksel-Budapeşte ortasındaki uyuşmazlıklar ortasında Ukrayna-Rusya ortasında süren savaş, Ukrayna'ya askeri ve mali takviye ile Ukrayna'nın AB üyeliği üzere hususlar öne çıkıyor. Ukrayna'daki savaşa yönelik AB'den farklı siyaset sergileyen Orban sıklıkla "Rus yanlısı" olmakla suçlanırken, Macar önder bu argümanları reddediyor.
Muhabir: Melike Pala