Özbekistan bağımsızlığının 33. yılını kutluyor

AA TAŞKENT (AA) - Yüzyıllar uzunluğu Orta Asya'da kurulan Timurlular, Harzemşahlar, Şaybaniler, Babürlüler devletleri ile 19. yüzyılda Çar Rusyası tarafından devrilen Buhara Buyrukluğu, Kokand ve Hive Hanlıklarına mesken sahipliği yapan Özbekistan, Sovyetler Birliği'nin dağılmasıyla 31 Ağustos 1991'de bağımsızlığını ilan etti. Özbekistan Yüksek Kurulu, 31 Ağustos 1991'deki kararıyla Özbekistan'ın Devlet Bağımsızlığı Maddesi'ni kabul ederek 1 Eylül'ün "Bağımsızlık Günü" olarak kutlanmasını kararlaştırdı. Sovyet devrinde adeta pamuk deposu olan Özbekistan, bağımsızlığını kazanmasının akabinde tarıma dayalı iktisattan vazgeçerek iktisadını çeşitlendirmeye başladı. Ülkede klasik tarım ve endüstrinin yanı sıra otomotiv, elektronik, dokuma, konfeksiyon, dokuma, besin, eczacılık, kimya, metal, makine, seramik ve maden endüstrisi üzere dallar geliştirilerek iktisadın farklı alanlarında atılımlar yapıldı. Sahip bulunduğu potansiyeli kullanmak hedefiyle dokuma bölümünü geliştirmeye özel değer veren Özbekistan, pamuk ihraç eden ülke olmaktan vazgeçerek dokumacılık kesiminde kıymetli yatırımlar yaptı. Bağımsızlığının birinci yıllarında dokuma eserleri ithal eden ülke pozisyonundaki Özbekistan, böylece bu eserleri ihraç eden esas ülkelerin ortasında yer aldı. Mirziyoyev, ekonomik ıslahatlar, açıklık ve güzel komşuluk siyasetiyle yeni periyot başlattı Eski Sovyetler Birliği'nden bağımsızlığını ilan ettiği devirde Özbekistan'ın başında bulunan Cumhurbaşkanı İslam Kerimov, 27 yıl boyunca ülkeyi yönetti. Bu periyotta kapalı ekonomik siyaset izleyen Kerimov, ülkesinin ekonomik açıdan yurt dışına fazla açılmasını sağlayamadı. Dış siyasette Rusya, Çin ve ABD üzere büyük ülkelerle aralı siyaset izleyen Özbekistan, komşu ülkelerle ilgilerde hudut problemleri dahil birtakım problemler yaşadı. İslam Kerimov’un Eylül 2016'da vefat etmesinin akabinde cumhurbaşkanı seçilen Şevket Mirziyoyev, ekonomik ıslahatlar, diplomasideki açıklık siyaseti ve yeterli komşuluk bağlantıları üzere teşebbüsleriyle ülke tarihinde yeni bir periyot başlattı. Göreve geldiği birinci günden itibaren dış siyasette etkin diplomasi izleyen Mirziyoyev, Özbekistan'ın komşu ülkelerle ilgilerini düzeltmeye çalıştı ve hudut sorunu dahil tüm problemleri çözmeyi başardı. Eski Cumhurbaşkanı Kerimov devrinde, en son 2001'de yapılan Türkçe Konuşan Devletler Devlet Başkanları Zirvesi'ne meclis başkanı düzeyinde katılım sağlayan Özbekistan, Mirziyoyev'in vazifeye gelmesinin akabinde Türk Kuruluna yine ilgi göstererek 2018'de Bişkek'te yapılan Türk Kurulu toplantısına uzun bir ortadan sonra birinci kez cumhurbaşkanı seviyesinde iştirak sağladı. 2019'de Kurula üye olan Özbekistan, Kasım 2022'de tekrar yapılandırılan Türk Devletleri Teşkilatı (TDT) Devlet Liderleri Kurulu Tepesi'ne konut sahipliği yaptı. Üyesi olduğu milletlerarası örgütlerin faaliyetinde de etkin biçimde yer alan Özbekistan, Eylül 2022’de Şanghay İşbirliği Örgütü (ŞİÖ) Devlet Liderleri 22. Toplantısı'nı tertip etti. Mirziyoyev'in misyona gelmesiyle, bölge ülkelerinin büsbütün ortak hudutları bulunan Özbekistan, karşılıklı işbirliklerini geliştirerek taraflar ortasında inanç ortamının oluşmasına değerli katkı sağladı ve Orta Asya Devlet Liderleri İstişare Kurulu'nun kurulmasına öncülük etti. Bağımsızlık yıllarında GSYİH 5 kat arttı Uluslararası finans kuruluşlarının gelecek 10 yılda dünyada en süratli büyüyecek ülkeler ortasında gösterdiği Özbekistan, sahip olduğu genç iş gücü ve güçlü doğal kaynaklarla son 10 yılda yıllık ortalama yüzde 6-8 büyümesiyle dikkat çekiyor. Eski Sovyetler Birliği devrinde, 1990'da 17,7 milyar dolar olan Özbekistan'ın gayrisafi yurt içi hasılası (GSYİH) bağımsızlık yıllarında 5 kat artarken ülke GSYİH'sı 2023'te 90,8 milyar dolara ulaştı. 2016'da 24,6 milyar dolar olan dış ticaret hacmi de son 7 yılda 2,5 kat artarak 2023'te 62 milyar 567 milyon dolar oldu. Altın rezervleri bakımından dünyada 4'üncü, üretimde de 7'nci sırada yer alan Özbekistan'da yıllık 92 ton altın imal ediliyor. Uranyum rezervleri bakımından da dünyada 11'inci, üretiminde 7'nci sırada bulunan ülkede senede 4 ton uranyum elde ediliyor. Dünyada en çok pamuk üreten ülkelerin ortasında yer alan Özbekistan’da yıllık ortalama 3 milyon ton ham pamuk imal ediliyor, tamamını ülkedeki fabrikalarda işlemek gayesiyle 2020'den itibaren üretilen pamuğun ihracatı büsbütün durduruldu. Özbekistan hükümetinin son yıllarda izlediği açıklık siyaseti, yatırım ortamı ve turizm bölümünü geliştirmeye yönelik attığı adımlarla isminden kelam ettirdi. Bunun sonucunda 100'e yakın ülkeye vize muafiyeti ve kolaylığı sağlayan Özbekistan'a gelen turist sayısı ve yabancı yatırım hacmi kıymetli ölçüde artış gösterdi. 2016'da yaklaşık 4 milyar dolarlık yabancı yatırım çeken Özbekistan, son 7 yılda bu sayısı 5,5 kat artırarak 2023’te 22 milyar dolara çıkardı. Hükümet, turizm alanında da kıymetli adımlar atarken bunun sonucunda 2016'da 2 milyondan fazla turistin ziyaret ettiği Özbekistan'a 2023'te 6,6 milyon turist geldi. Türkiye ile bağlar, yüksek seviyeli stratejik iştirak düzeyine çıkarıldı Bağımsızlığını 31 Ağustos 1991'de ilan eden Özbekistan ile, bağımsızlık kararını 16 Aralık 1991'de tanıyan birinci ülke olan Türkiye ortasındaki diplomatik münasebetler, 4 Mart 1992'de kuruldu. 4 Mart'ta Türkiye-Özbekistan diplomatik bağlantılarının tesisinin 32. yılı kutlandı. Ülkede birinci büyükelçiliği açan Türkiye oldu. Türkiye'nin Taşkent Büyükelçiliği Nisan 1992'de, Özbekistan'ın Ankara Büyükelçiliği de Ocak 1993'te faaliyete başladı. Özbekistan'ın bağımsızlık ilanının akabinde geçen 24 yıl boyunca Türkiye ile bağlarında farklı nedenlerden ötürü inişli çıkışlı periyotlar yaşandı. Jeostratejik pozisyonu, esaslı tarihi, güçlü kültürel pahaları, ekonomik potansiyeli, 37 milyonu aşan nüfusu ve Orta Asya'nın tüm ülkeleriyle ortak sonlarının bulunması nedeniyle bölgenin kilit ülkelerinden Özbekistan ile Türkiye ortasında uzun yıllar durağan olan bağların seyri, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan'ın Kasım 2016'da Semerkant'a yaptığı ziyaretle değişti. Erdoğan'ın bu ziyaretinde Özbekistan Cumhurbaşkanı Mirziyoyev ile yaptığı görüşmeyle iki ülke münasebetleri canlandırıldı ve yeni bir devir başladı. Bunun akabinde Mirziyoyev, Ekim 2017'de Cumhurbaşkanı sıfatıyla 21 yıl ortadan sonra Türkiye'yi ziyaret eden en üst seviye Özbek yetkili oldu. İki ülke cumhurbaşkanları ortasındaki yakın dostluk ve siyasi irade sonucunda bağlar, 2017'de stratejik paydaşlık düzeyine yükseltildi. Uzun yıllardan beri yapılamayan Türkiye-Özbekistan Karma Ekonomik Komite Toplantıları düzenlendi. 2018'de iki önderin başkanlıklarında Türkiye-Özbekistan Yüksek Seviyeli Stratejik İşbirliği Kurulu kuruldu. Kurulun birinci toplantısı Şubat 2020'de Ankara'da, ikinci toplantısı Mart 2022'de Taşkent'te, üçüncü toplantı da Haziran 2024'te Ankara'da gerçekleştirildi. Bağımsızlık yıllarında Türk vatandaşlarına vize uygulayan Özbekistan hükümeti, Şubat 2018 prestijiyle Türk vatandaşlarına 30 günlük vize muafiyeti getirirken bunun sonucunda iki ülke vatandaşları ortasında karşılıklı ziyaretler arttı. 2016'ya kadar iki ülke ortasında haftada 5 defa yapılan tarifeli uçak seferleri haftada 90'a çıkarıldı. 2016'ya kadar yalnızca başşehir Taşkent'e sefer düzenleyen Türk Hava Yolları, bugün Semerkant, Fergana, Urgenç ve Buhara’ya da uçak seferleri düzenlemeye başladı. Türkiye, Özbekistan'ın en büyük dördüncü ticari ortağı Türkiye ile Özbekistan ortasındaki ticari alakalarda de yeni bir periyot başlarken 2016'da 1 milyar 242 milyon dolar olan ikili ticaret hacmi, 2023'te 3,1 milyar dolara ulaştı. Özbekistan'ın dış ticaretinde 2016 öncesinde birinci 5 ülke ortasında yer alan Türkiye, geçen sene yüzde 5'lik hisse ile Rusya, Çin ve Kazakistan'ın akabinde ülkenin dördüncü ticari ortağı olarak kayıtlara geçti. Geçen yıl Özbekistan'ın Türkiye'ye ihracatı 1 milyar 248,5 milyon dolar, Türkiye'den ithalatı da 1 milyar 851 milyon 200 bin dolar olarak hesaplandı. Bugün 14 binden fazla yabancı sermayeli işletmenin bulunduğu Özbekistan’da Türk sermayeli 1883 işletme faaliyetini sürdürürken Türkiye, Rusya ve Çin’in akabinde en çok şirket kuran üçüncü ülke oldu.
Muhabir: Bahtiyar Abdülkerimov