Güncelleme Tarihi: 23/09/2023 21:52

Politik Psikoloji ve Seçmen Tercihi

Fahri Yağlı (Akademisyen, araştırmacı)

Politik Psikoloji Bilimi, bireyi ve siyaseti de kendine araştırma konusu yapmıştır. Siyaset bilimini Psikoloji ile aynı paydada buluşturan “Siyaset Psikolojisi (Politik Psikoloji)” terimi; sosyoloji, sosyal psikoloji ve tarihi de harmanlayarak kendine bir alan oluşturmuştur

Seçmenler karar verirken tutumları ile ne kadar tutarlı davranış sergilemektedirler? Yani başka bir deyişle, bireyin siyasal tutumu siyasal davranışı ile ne kadar ilişkilidir. Politik psikoloji bilimi, bu alandaki tüm sorun ve vakalara çözüm arayan bilim dalıdır.

Siyaset psikolojisi, bireylerin ve grupların siyasal davranışını anlamak, açıklamak ve öngörmek için bilimsel araştırma yöntemlerini ve bu bağlamda psikolojiyi de kullanan disiplinler arası bir alandır. Siyaset bilimi ve psikolojinin yanı sıra, sosyoloji, kamu yönetimi, ceza hukuku, antropoloji, iletişim, işletme, iktisat ve diğer pek çok alandan araştırmacıyı bünyesinde barındırmaktadır. Cottam’a göre, “Siyaset psikolojisi, oldukça verimli bir diyalog geliştiren türlerin bir evliliği olarak tanımlanabilir.”

Seçmenlerin oy tercihlerini belirlerken yerel yönetimlerde siyasi adayların özelliklerini göz önünde bulundurmaları, bu özelliklerin bir takım yapısal nitelikler taşımasından kaynaklanmaktadır. Bu yapısal nitelikler ise şu şekilde incelenebilmektedir

· Özellikler, adayın doğasının yapısal formunu açıklayan niteliklerdir.

· Adayın bulunduğu il ve ilçedeki karşılığı, seçmenin adayı tercihte kabul katsayısı.

· Önemli bir özelliğin seçimi sosyal ve sözel (iletişimsel), mevcut bulunduğu seçim iklimine uyumluluğu

· Özelliğe ilişkin anlamlandırma, gözlenen bir davranışın sonucunda elde edilir.

· Özellikler, gelecekteki davranışlar için öngörücü değer sağlaması açısından kullanışlıdır.

Seçmenlerin siyasi adayların sahip oldukları özellikleri değerlendirmeleri seçimlerde yarışan adaylar tarafından da istenilen bir süreçtir. Özellikle seçim kampanyaları sürecinde kendi kişisel özelliklerini ön planda tutmaya çalışan adayların bu tür bir eylemde bulunmalarının temel nedenlerinden birisi, sahip olunan özelliklere ilişkin değerlendirmelerin seçim sonuçlarını doğrudan etkileyebilmesi; bir diğeri ise seçmenlerin herhangi bir özelliğe karşı tutumlarını rahatlıkla açıklayabilmeleri ve günlük rutin içinde de çevreleri hakkında benzer değerlendirmelerde bulunmalarıdır.

Yerel ve genel seçimlerinde seçmenlerin oy verme davranışlarını belirleyen yirmi beş faktör değerlendirilmiş ve davranışlara en yüksek etkisi olan faktörler sırasıyla; “siyasi geçmiş”, “projeler”, “icraatlar”, “yönetim ekibi”, “tecrübe”, “iletişim becerisi”, “eğitim düzeyi”, “vizyon” ve “ideoloji” olarak bulgulanmıştır.Yerel seçimlerde adayın bulunduğu seçmen ikliminde hemşehriciliğin baskın olduğu tespit edilmiştir.

Örneğin Ankara Büyük Şehir seçmeni hemşehricilik değeri %18,6 dır. İstanbul’da bu oran oldukça düşük olup, %2,8 civarındadır. İzmir ise baskın bir karektere sahip olup hemşehricilik değil, kentlilik kimliği ön plandadır bu oran ise yaklaşık %26,7 dir.

Siyasette sosyal kimlik oluşumu, bireyin toplumsal aidiyet duygusu oluşması ve topluma uyum sağlaması için çeşitli kategorilerde sosyal kimlik oluşturmak zorundadır. Bu kategoriler; yaş, cinsiyet, meslek, spor taraftarlığı, parti üyeliği, ideoloji, din, etnik köken, sınıf vs.. Birey bu kategorilerden bir yada fazlasına yakın durarak hem yalnızlaşmamış hem de bir gruba ait olma duygusu ile kendi yerini pekiştirmiş olur.

Seçmen tercihlerinde en yüksek düzeyde önem verdiği karakteristik niteliklerin başında “güvenilir olması” gelmektedir. En önemli görülen on nitelik ise sırasıyla; “güvenilir olması”, “dürüst olması”, “adil olması”, “Bulunduğu il yada ilçenin nin sorunlarına hakim olması”, “tutamayacağı sözler vermemesi”, “ahlaklı olması”, “şehirde yeni iş imkanları yaratması”, “yolsuzluklara karşı olması”, “kriz yönetebilmesi” ve “ulaşılabilir olması” şeklindedir. Seçmenlerin en az önem verdikleri nitelik ise “dindar olması” olarak görülmektedir...( Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi / The Journal of International Social Research Cilt: 12 Sayı: 65 Ağustos 2019)

Siyasetin elbette tuzak davranışları da vardır, sonuçta “biz” (kendi içinde bulunduğu iklim) ve “onlar (kendi grubunun dışındaki iklim) kavramı gelişir. Haliyle birey kendi benlik saygısını geliştirmek ve sürdürmek için kendi grubunu üstün tutma eğilimine girer. Bunun sonucunda kendi grubunu “kayırma” ya da “pozitif ayrımcılık” refleksleri oluşur. Ayrımcılık bu noktada başlar ve “ötekileştirme” derinleşir. (Sidanius J., Pratto F.,SBK)

Politik tercihte, güvenirliği sarsan unsurlar ise, kendinden olmayana ayrımcılık yapmaları hatta saldırganlaşmaları; statü ve konumlarını korumak aynı zamanda baskın egemen olduğu koşulların devamı için meşrulaştırma eğilimine girerler. Böylece sosyo-politik, sosyo- ekonomik, hiyerarşik vs açılarından daha baskın hale gelerek, statülerini güçlendirir ve kendisinden olmayanın da (diğerleri) dezavantajlı olmasına rağmen kabullenmesi sağlanır.

Siyasi kimliklerin bütünleştirici ruhu eksik olduğunda, meşrulaştırma duygusu, birey kendi düşünce ve eylemlerini haklı gösterme çabasına girer. Sonra ait olduğu siyasal düşünceyi meşrulaştırır. En sonunda sistemli hale getirerek mevcut sistemi değiştirip grup çıkarları doğrultusunda meşrulaştırarak kabul görmesi sağlanır(Tetlock, Philip E., 1994)

Adaylar yada siyasi kimliklerin bir başka yaptığı hata ise, kendi değer yargılarının kabul görmesi için bazı kalıp yargılar geliştirir. Örneğin; zengin biri kendisini fakir biriyle kıyaslarken; kendisinin daha yetenekli, zeki ve çalışkan olduğundan dolayı bu konumda olduğunu iddia eder. Bu algısını çevreye yayarak meşru göstermeye çalışır.

Seçmen karekteri ile ter düşen diğer bir konu ise, ait olduğu grubu meşrulaştırma: İçinde bulunduğu siyasi yapının, yanlış olduğunu düşündüğü girişimler dahi olsa; bunları haklı gösterme çabası içine girmesidir. Bu nedenle; kendi grubunda yapılan hatalar hoş görülür (pozitif ayrımcılık) iken benzer hataları yapan diğer siyasal sistemlerde olanlar daha şiddetli olarak cezalandırılır.

Seçmenk kime oy vereceklerine nasıl karar verir?. Seçmenleri genel olarak; kararlı seçmenler, zamanın doğasına göre karar veren seçmenler ve kararsız seçmenler olarak sınıflandırabiliriz.

Kararlı seçmenler, zaman içerisinde edindikleri siyasi tecrübe, siyasal bilgi, siyasal yönelim ve siyasi görüşleri bakımından değişime direnen ve bu bağlamda kolay bir şekilde karar değiştirmeyen seçmenlerdir. Kararlı seçmenlerin oy verdiği partiyi değiştirmemesi, zor değiştirmesi bakımından partiler için sadık ve güvenilir seçmenler oldukları söylenebilir. Partiler seçim çalışmaları yaparken uyguladığı propagandalarda genel olarak parti tabanını oluşturan kararlı seçmenleri hedef almazlar. Ancak parti tabanını kaybetmemek adına söylem ve mesajlarda motive edici unsurlar kullanırlar.

Kararsız seçmenler ise partilerin asıl hedef kitlesidir. Partiler seçim dönemlerinde bu seçmenleri kendi taraflarına çekmeye çalışırlar. Özellikle siyasal katılımın yüksek olduğu yerlerde kararsız seçmenlerin oyları belirleyici olmaktadır. Partiler seçim dönemlerinde propaganda faaliyetlerini bu kitle üzerine kurmaktadırlar. Kampanyalar, vaatler ve reklamlar kararsız seçmeni etkilemenin en önemli unsurlarıdır.

Seçim kampanyalarının temel amacı, seçmenleri ikna etmektir. Seçmenleri ikna etmek için birçok ikna tekniği kullanılmaktadır.

Son olarak ifade etmek isteriz ki, yukarıda belirttiğimiz sorular ve benzerlerinin cevapları, bundan önce olduğu gibi bundan sonraki dönemlerde de seçmenin oy verme davranışını anlamanın en önemli unsurları olacaklardır.

Bugün bu cevapların daha karmaşık ve içinden çıkılması daha güç bir hal almış olmaları, siyaset psikolojisinin önemini ve seçmen tercihini öngörme sahası her geçen gün önemini arttırmaktadır.

Fahri Yağlı