AA
İSTANBUL (AA) – “Karşı Roman”, “İstanbul’un Sakinleri” ve “Sur Kenti Hikayeleri” isimli kitapları kaleme alan şair ve muharrir Ali Ayçil, Türkçenin kıymetli temsilcilerinden Nazım Hikmet ile ilgili AA muhabirine değerlendirmede bulundu.
Nazım Hikmet’in çağdaş Türk şiiri içeresinde en çok tartışılan şair olduğunu belirten Ayçil, kelam konusu tartışmaların odağında, şairin şiirlerinden çok hayat serüveninin olduğunu söyledi.
Ayçil, Nazım Hikmet’in İstiklal Savaşı sırasında arkadaşı Vala Nurettin’le Ulusal Çaba’ya katılmak için Anadolu’ya geçerken Bolu’da tüm hayatını şekillendiren küçük bir kümeyle tanıştığına işaret ederek, “Bu kümenin ismi Spartakisler’dir. Nazım, daha sonra Rusya’ya gidecek ve hayat macerası sosyalizm içinde şekillenecektir. Hem Mustafa Kemal hem Ulusal Şef hem de Demokrat Parti devrinde Rusya’ya ve Ekim İhtilali’yle ortaya çıkan rejime karşı beliren kuşkulu hal, Nazım’ın ve Türkiye’deki başka sosyalistlerin devlet nezdinde tehlikeli birilerine dönüşmesine sebep oldu. Öte yandan bu süreçte ikircikli durumlar da yaşandı. Bir devlet partisi olan Cumhuriyet Halk Fırkası, Nazım’ı tehlikeli biri olarak yargılarken, tıpkı partinin kültürel-sanatsal ögeleri ona önemli bir yakınlık duyuyor, şartlar uygunsa yüceltmekten geri durmuyorlardı. Muhafazakar/milliyetçi bölümler ise bilhassa Rusya’ya kaçışından sonra şairi ağır bir yargıyla tam karşı cepheye yerleştirdiler. Onlara nazaran Nazım bir ‘vatan haini’ idi.” açıklamasını yaptı.
“Nazım’da memleket, bir gönül yarasıdır”
Nazım Hikmet’i vatan hainliğiyle suçlayacak kadar önemli doküman ve durumun olmadığının altını çizen Ayçil, şunları aktardı:
“Bu yafta, Amerika’yı (kapitalizmi) sevmenin ve desteklemenin olağan, Rusya’yı desteklemenin ise tehlikeli ve olağandışı kabul edildiği şartların bir eseridir. Meğer şairin yüreğinin ölünceye kadar Türkiye için çarptığını, muhtemelen Türklerle konuşup koklaşabilmek için Bakü, Bulgaristan ya da Romanya üzere ülkelere gittiğini ve ondaki memleketçiliğin bir retorik hitabet niyeti taşımadığını biliyoruz. Nazım’da memleket, bir gönül yarasıdır ve bu yaranın izlerini şiirlerinde açık bir halde sürmek mümkündür. Kolay olmayacak biliyorum fakat onu, Soğuk Savaş devrinin ideolojik yargılarından kurtarıp, yurtsever bir şair olarak yine pozisyonlandırmak gerekir. Türkçe penceresinden baktığımızda ölünceye kadar şiirlerini Türkçe yazmakta ısrar etmiş, anadilini hiçbir şartta terk etmemiş bir şairi görüyoruz. Türkçeye ihanet etmeyen bir adam Türkiye’ye aslında ihanet edemez. Bir şiirinde şöyle diyor Nazım Hikmet: ‘Yazılarım 30-40 lisanda basılır. Türkiyemde Türkçemle yasak’.”
Ali Ayçil, Nazım Hikmet poetikasının, hayatını Türkiye’de yaşamış şairlere emsal biçimde olağan şartlarda şekillenmediğini vurgulayarak, onun şiiri üzerine yapılacak değerlendirmelerin bu durumu göz önüne alması gerektiğini söyledi.
Modern Türk şiirinin içe kapalı bir formda yol almadığını ve bilhassa Fransız şiirinin tesirinin göz gerisi edilmemesi gerektiğini aktaran Ayçil, “Elbette bu etki kültürel ve siyasal Batılılaşma ile ilgilidir. Bir bakıma Batı’dan akıp gelen ırmağın milleri Türkçe ile işlenerek şiirin yeni kozmosu belirlenmiştir. Meğer Nazım Hikmet, Türkçeyi yanına alıp giden adamdır ve gittiği yerde her şeyi Türkçe ile karşılamak üzere bir durumu vardır. O, sosyalist ihtilalin göbeğinde dünyayı Türkçe ile Türkçe şiir ile tefsire mecbur kalmış bir adamdır. Doğal olarak ondaki biçim-içerik değişim ve dönüşümü, Türk şiirinde yenilik yapma isteğinden değil, Türkçe ile dönüşmekte olan dünyayı kayıt altına alma mecburiyetinden doğmuştur.” diye konuştu.
“Duygularıyla konuşan, bir yanıyla Osmanlı kalmaya devam eden biridir”
Nazım Hikmet’in şiire başladığı erken yaşlarda, devrin akımı olan hece şiirine eğilimli olduğunu kaydeden Ayçil, şu bilgileri verdi:
“Ancak Rusya’ya daha birinci gidişinde, Moskova’ya varmadan evvel Batum’da Rusça gazetelerde (bu lisanı hiç anlamadığı halde) alt alta sıralanan özgür şiir biçimini görmüş ve bu seyahat sırasında şiirinde esaslı bir değişikliği haber veren birinci şiiri ‘Açların Gözbebekleri’ni yazmıştır. Rusya’da evvel Mayakovski ve fütürizme yakın durduğunu, lakin his mahrumu bu kuru bölgeden çıkarak konstrüktivizme ve sosyalist gerçekçiliğe yöneldiğini biliyoruz. Elbette onun yazdıkları vakitle kendi içinde bir olgunluğa ulaştı. Nazım Hikmet şiiri hakkında olabildiğince objektif değerlendirmeler yapan kalemlerden biri de Cemal Süreya’dır. Süreya’ya nazaran Nazım Hikmet bir materyalist lakin Nazım Hikmet şiiri tam olarak materyalist bir şiir değildir. Metinlerinde materyalizmi derinleştirmek üzere bir uğraşa da girmemiştir. O hala hisleriyle konuşan, bir yanıyla Osmanlı kalmaya devam eden ve şiirinde türkülerden çok klasik Türk müziğinin ritmine uyan biridir.”
Şair Ayçil, 19. yüzyılın başında Selanik’te Genç Kalemler dergisi tarafından başlatılan sadeleştirilmiş Türkçe uğraşlarının ilerleyen tarihteki en düzgün örneklerinden birinin Nazım Hikmet olduğunu söyleyerek, bu durumun onu, Ziya Gökalp ve Ömer Seyfettin ile lisan akrabası yaptığını belirtti.
Şairin, Türkçeyi en pak haliyle kullanmak kelam konusu olduğunda, tarihî olarak Yunus Emre ile de ilişkilendirilebileceğine işaret eden Ayçil, “Farklı biçimlerde belirse de, hümanizmaları olan bu iki ozan, tarihin çok uzak ve kırılmaya pek müsait devirlerinde vakti Türkçe terennüm ve tefsire yönelmiştir. ‘Yetmiş iki millete’ seslenmek, çağdaş Türk şiirinin muhakkak korkulardan dolayı yüklenmeye pek de yanaşmadığı bir durumdur. Nasıl ki İkinci Yeni şiirini, Türkçenin yeni vakitleri sezmesinin ve ön almasının başarılı bir atağı olarak görüyorsak, Nazım Hikmet şiirini de lisanımızın dünyanın dönüşümünü manaya ve yorumlama marifetinin başarılı bir atağı olarak kıymetlendirebiliriz. Bu bağlamda bir Yesevi-Yunus-Nazım çizgisinden bahsedilebilir.” değerlendirmelerinde bulundu.
Ayçil, “Kuvayi Ulusala Destanı”, “Simavne Kadısı Oğlu Pir Bedreddin Destanı”, “Memleketimden İnsan Manzaraları” isimli yapıtlarının, tarihin ve toplumun Nazım gözüyle bir yorumu olduğunun altını çizerek, şöyle devam etti:
“Politik olarak reddetsek bile, bu yorum Türkçenin farklı algılarla vakti resmetme kabiliyetinin bir kesimidir. Unutmamak gerekiyor ki o bunu, resmeden/düşünen Türkçe ile yapmaktadır. Yargılar ise vakitle değişir.”
Modern Türk kanısının, edebiyatın içinden ilerlediği görüşüne katılmadığını lisana getiren Ayçil, Nazım Hikmet ve Mehmet Akif kelam konusu olduğunda bu durumun, farklı bir formda ortaya çıktığını söyledi.
“Nazım, hecenin zihne çektiği sonları kaldıran birinci kıymetli şair oldu”
Ali Ayçil, Mehmet Akif ve Nazım Hikmet’in düşünsel dileklerini ve hayallerini şiirin içine taşıdıklarını söyleyerek, “Bazı gazete yazılarında politik tartışmalara girmiş olsa da Tanpınar felsefi olarak estetik merkezliydi. Onun için tarih de tarihî görüntü da büyük oranda bir düş içinde bütünleştirilecek estetik ögelerden oluşuyordu. İsmet Özel ise kanılarını şiir dışında yollarla da açma aktarma gereksinimi hissetti. Bu Namık Kemal’den beri süregelen bir yoldur da. Akif ve Nazım için ise şiir, çatallı bir sorundur. Bir yanıyla şiirin şiir olmasıyla yüzleşmeleri, öbür yanıyla da onu araçsallaştırmaları gerekmiştir. Her iki şairin de bu cepheden metinlerinde eleştirilecek yanlar bulunur. Çağdaş Türk fikir tarihinin, çağdaş Türk şiiri ile iç içe geliştiğini, hatta niyetin evvel şiirin karnında kıpırdadığını söylemek abartı olmaz. Bu açıdan bakıldığında her niyetin şiir cephesinde şairleri, kavramları ve dize yükleri vardır ve tasaları bağlamında hepsi de dürüsttür. İslamcı Akif, Türki Özel, sosyalist Nazım, hepsi de ego-memleket-dünya üçgeni içindedir ve onlarda şiir, fikir ömürlerinin organik bir tezahürüdür.” dedi.
Modern Türk şiirinde epik, lirik ve patetik damarların olduğunu aktaran Ayçil, Nazım Hikmet’in tarihle kurduğu münasebetin ise epik bir şiir kurma dileğinden kaynaklanmadığını lisana getirdi.
Ayçil, Nazım Hikmet’in “Anadolu’da bir köy mezarlığına gömülmeyi” şiir yoluyla vasiyet etmiş bir şair olduğunu tabir ederek, kelamlarını şöyle sürdürdü:
“Hikmet, ‘Yoldaşlar, ölürsem o günden evvel yani,/-öyle üzere de görünüyor-/Anadolu’da bir köy mezarlığına gömün beni/ve de uyarına gelirse/tepemde bir de çınar olursa/taş maş da istemez hani…’ der. Nazım, şiirimizde özgür şeklin önünü açan ve hecenin zihne çektiği sonları kaldıran birinci değerli şair oldu. Bu kuşkusuz yalnızca şiire mahsus bir değişim değildi. Şiir, zihnin biricik mahsulü olduğu için, bu geçiş ulus devletin sonlarını aşan düşünüşün de birinci pratiklerinden biri oldu. Nazım Hikmet’i Türkçenin büyük personellerinden biri olarak görebilirsek, onu tartışmaların dışından bir yerden de anlamaya başlarız. Türklerin tarihi Türkçenin tarihidir ve Nazım da bu tarihin irileşerek, genişleyerek geleceğe taşınmasında kıymetli bir rol üstlenmiştir. Onun yerini, konumunu diyalektiğin olağan bir kesimi olarak görmek gerekir.”
Muhabir: Ümit Aksoy
BALKAN YEMEKLERİ
Az önceHABERLER
4 gün önceARAŞTIRMA-İNCELEME
10 gün önceKÖŞE YAZARLARI
10 gün önceKÖŞE YAZARLARI
12 gün önceVeri politikasındaki amaçlarla sınırlı ve mevzuata uygun şekilde çerez konumlandırmaktayız. Detaylar için veri politikamızı inceleyebilirsiniz.