Bilindiği gibi, 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu 1.10.2008 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Bundan önceki eski yasada da kurum tarafından işverenlerin kayıtları müfettişler tarafından incelemeye konu edilmektedir. Sosyal Güvenlik Kurumunun denetim ve kontrol ile görevli memurlarına ve bunların görevlerine 5502 sayılı kanunda yer verilmiştir. Bunlardan SGK Müfettişleri merkezde Rehberlik ve Teftiş Başkanlığı bünyesinde kurum başkanı adına görevlerini merkezi denetim elemanları olarak yürütülürken kontrol memurları taşrada Sosyal Güvenlik İl Müdürlükleri bünyesinde görevlendirilmişlerdir. Kurumun denetim ve kontrol yetkisi ise 5510 sayılı kanunun 59. Maddesinde açıklanmıştır. 5510 sayılı kanunun 59.maddesi gerekçesinde de, kademeli denetim sisteminin gereğine yer verilmiştir. Buna göre, “kayıt dışı çalışmanın önlenmesi açısından sigorta işlemlerinin büyük önem arz ettiği, sigortalılık işlemlerinin denetimin yaygın ve mahallinde yapılmasının yanı sıra daha fazla denetim niteliği, bilgi ve tecrübe gerektirecek konularda da dış denetim ihtiyacı bulunduğu göz önüne alınarak yerelden merkeze doğru yapacakları denetimlerin mahiyeti ve niteliği farklılaştırılarak merkez denetim elemanlarının daha fazla yetkiyi haiz olacağı kademeli bir denetim sisteminin öngörüldüğü ifade edilmiştir. Bu anlayışın sadece sosyal sigorta işlemlerinin denetiminde değil, genel sağlık sigortası işlemlerinin denetiminde de söz konusu olduğunu ifade edebiliriz.[1]
5510 SAYILI KANUN
a göre sosyal güvenlik kurumunun denetim ve kontrol ile ilgili görevli memurları 5502 sayılı yasaya göre yetkilendirilmişlerdir. Kurumun denetim ve kontrol yetkisi 5510 sayılı yasanın 59. Maddesinde açıklanmıştır.[2] Uygulamada SGK kontrol memurları tarafından düzenlenen denetim raporları işverenlere tebliğ edilmeksizin, kurum bünyesinde muhafaza edilerek buna göre cezalı işlemler yapılmaktadır. İşverenlere söz konusu raporlar tebliğ edilmediği için pek çok işveren haklarını savunamaz duruma düşmektedir. Oysaki, kendilerine rapor tebliğ edilmeyen işverenler, 5502 sayılı kanunun 31.maddesine göre ve ayrıca sosyal güvenlik kurumu sosyal güvenlik kontrol memurları yönetmeliğinin 9.maddesine göre yapılan işlemlerle ilgili düzenlenen raporlardan dolayı maddi ve manevi yönden mağdur olmaktadırlar. Yargı aşamasında kendilerine cezalı işlem yapılan işverenler kurumda hıfz edilen kontrol memurları raporları nedeniyle yasal haklarını savunamaz duruma düşmektedirler. Bu durum, önemli bir problem olup SGK başkanlığı tarafından söz konusu denetim raporlarının işverenlere tebliği sağlanması yönünde ikincil mevzuatlarda düzenlemeler yapılmalıdır. Kurumda mevcut rapor nedeniyle işverenler yargı önünde hangi konuda suçlandıklarını, hangi konularda eleştirildiklerini savunamaz hale gelmektedirler. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinin konumuzla ilgili 6/9 hükmünde kurumun dosyasındaki bilgileri işverenlerle veya mükelleflerle paylaşılmaması sonucunda adil yargılama hakkı zedelenmektedir. Zedelenen adil yargılama hakkı nedeniyle silahların eşitliği ilkesi de söz konusu sözleşmenin ilgili maddesine göre ihlal edilmiş olmaktadır. Anayasamıza göre bireylerin kendilerini yargı önünde savunabilmeleri için kendilerinin hangi konuda ve ne ile ilgili konularda suçlandıklarını bilmesi zorunludur. Kendisine ceza tebliğ edilen işverenler, kendilerine ödeme emri düzenlenen işverenler, idari para cezası tebligatına maruz kalan işverenlerin bu konuda hangi davranışlarından dolayı veya hangi fiillerinden ötürü cezalandırıldıkları konusunda önceden bilgi sahibi olmaları ve ilgili raporların kendilerine tebliğ edilmesi zorunludur. Aksi takdirde işverenlere tebliğ edilmeyen raporlardan dolayı, yüksek cezalara maruz bırakılmaları hukuki bir uygulama olamaz.
[1] YILMAZ Cafer, “Yabancı Kaçak İşçiliğin Önlenmesi Konusunda Almanya’nın Mevzuatı Ve Denetim Uygulamaları”, Sosyal Güvenlik Dünyası, Temmuz-Ekim 2002, S.15, s.45-52.
[2] Söz konusu yönetmelik 20.07.2007 gün ve 26588 sayılı RG’de yayınlanmıştır.