Sudan’da durdurulamayan savaşın sonuç vermeyen müzakereleri

AA PORT SUDAN (AA) - Dünyanın en büyük yerinden edilme ve açlık krizine sebep olan Sudan'daki savaşın siviller üzerindeki yıkıcı tesiri, her geçen gün artıyor. Birleşmiş Milletlere (BM) nazaran, Sudan'daki insani durum "trajik" bir noktaya ulaştı. Savaş nedeniyle 18 binden fazla kişi hayatını kaybetti, 10 milyondan fazla kişi yerinden edildi. Uzaması durumunda komşu ülkeleri ve bölgeyi olumsuz etkileyecek olan savaşın bitmesi için memleketler arası ve bölgesel aktörler, tahlil teşebbüsleri sunuyor. AA muhabiri, savaşın başladığı 15 Nisan 2023'ten bu yana başlatılan lakin sonuçsuz kalan müzakere süreçlerini derledi. Cidde Bildirgesi Sudan'da ordu ile HDK ortasında Suudi Arabistan'ın Cidde kentinde ABD, Suudi Arabistan arabuluculuğunda yürütülen görüşmeler sonucu 11 Mayıs 2023'te "Cidde Bildirgesi" imzalanarak çatışmaların durdurulması için bir çerçeve oluşturuldu. Sudan ordusu, HDK'nin ateşkes ihlallerine reaksiyon olarak 31 Mayıs 2023'te ateşkes görüşmelerinden çekildi. Haziran 2023'te gerçekleştirilen müzakere tipi, HDK'nin yerleşim yerlerinden ve kamu kurumlarından çekilmeyi reddetmesi üzerine ordunun müzakere masasından ayrılmasıyla sonuçlandı. Buna karşılık da HDK, orduyu Cidde görüşmelerini engellemeye çalışmak ve askeri tahlile sığınmakla suçladı. Ordu, Temmuz 2023'te yine müzakere sürecine dönme kararı aldı. Ordu, misal münasebetlerle bir kere daha müzakerelerden çekildi fakat Ekim 2023'te Cidde'ye geri döndü. Taraflar, barış müzakereleri kapsamında 7 Kasım 2023'te Cidde'de tekrar bir ortaya geldi. Bu kere de somut adım atılamadı ve görüşmeler, 3 Aralık 2023'te çıkmaza girip süresiz ertelendi. IGAD'ın çabaları Doğu Afrika'da Hükümetlerarası Kalkınma Otoritesi (IGAD), Sudan'daki krizin görüşülmesi hedefiyle 9 Aralık 2023'te Cibuti'de inanılmaz toplandı. Toplantının sonuç bildirisinde, Egemenlik Konseyi Başkanı ve Ordu Komutanı Orgeneral Abdulfettah el-Burhan'ın, şartsız ateşkes ve çatışmanın siyasi diyalog yoluyla çözülmesi konusundaki kararlılığına dikkat çekilirken HDK Kumandanı Muhammed Hamdan Dagalu'nun, IGAD'ın Burhan ile birebir görüşme yapması teklifini kabul ettiği aktarıldı. Sudan Dışişleri Bakanlığı, 11 Aralık 2023'te, IGAD'ın Sudan'la ilgili düzenlenen harikulâde doruğun sonuç bildirisini kabul etmediğini bildirdi. Dışişleri Bakanlığının açıklamasında, Burhan'ın, "isyan lideriyle" (HDK Komutanı) görüşmeyi kabul ettiği fakat bu türlü bir görüşmenin kalıcı ateşkesin sağlanması ve "isyancıların" başşehirden çıkmasının akabinde mümkün olabileceğini söylediği belirtildi. IGAD, Burhan ve Dagalu'yu görüştürmek için 28 Aralık 2023'ü belirledi. İki taraftan da katılma onay geldikten sonra IGAD, görüşmeyi "teknik sebeplerden dolayı" erteledi. IGAD başkanları, 18 Ocak'ta, Uganda'nın başşehri Kampala'da toplanma kararı aldı. Bu doruğa Sudan Egemenlik Konseyi Başkanı Burhan ile HDK Kumandanı Dagalu da davet edildi. Sudan hükümeti, 28 Aralık 2023'te yapılması öngörülen görüşmenin "ikna edici olmayan gerekçelerle" iptal edildiğini vurgulayarak Sudan'da yaşananların bir "iç mesele" olduğunu ve bölgesel teşebbüslere reaksiyonlarının, Sudan probleminin Sudanlılar tarafından çözülmesi tarafında olduğunu kaydetti. Manama süreci Şubat ayında da ordu ve HDK'nin üst seviye yetkilileri, Bahreyn'in başşehri Manama'da bir ortaya gelerek bilinmeyen görüşmeler yaptı. Ordu Kumandan Yardımcısı Şemseddin el-Kebbaşi ile HDK 2. Kumandanı Abdurrahim Dagalu, "Sudan krizine kapsamlı bir tahlil için unsurlar ve temeller belgesi" isimli bir muahede imzaladı. Bu süreç de açığa çıkınca askıya alınıp varılan mutabakatlar yerine getirilmedi. Cenevre görüşmeleri ABD Dışişleri Bakanı Antony Blinken, 23 Temmuz'da, Sudan ordusu ve HDK'yi ateşkes müzakereleri için 14 Ağustos'ta İsviçre'ye davet ettiğini bildirdi. Blinken, Cidde müzakere sürecinin kıymetine ve devam ettirilmesi gerektiğine işaret ederek müzakerelerin ABD ve Suudi Arabistan tarafından yürütüleceğini belirtti. Afrika Birliği, Mısır, Birleşik Arap Emirlikleri (BAE) ve BM'nin gözlemci olarak katılacağı bilgisini paylaşan Blinken, taraflara görüşmelere katılma ve olumlu yaklaşma davetinde bulundu. Blinken, görüşmelerin çatışmayı sonlandırma, insani yardım erişimini sağlama ve denetleme sisteminin kurulmasını amaçladığını lakin genel siyasi sorunları ele almayacağını kaydetti. HDK görüşmelere katılacağını belirtirken Sudan hükümetinin tasaları var HDK, görüşmelere katılacağını belirtirken Sudan hükümeti bütün tahlil teşebbüslerine açık olduklarını söz etti fakat birtakım kaygıları olduğunu ve bu kaygıları gidermek için ABD ile ön görüşme yapılmasını talep etti. Sudan ile ABD ortasında 9 Ağustos'ta Cidde'de istişare toplantısı düzenledi lakin toplantıda mutabakata varılmadı. Sudan hükümeti, yeni platforma gerek olmadığı, BAE'nin gözlemci olarak bu görüşmelere katılmama isteği üzere münasebetlerle Cenevre müzakerelerine itiraz etti. Cidde'de geçen yıl varılan mutabakatlara bağlı kalınması gerektiğini söz eden Sudan hükümeti, ABD'nin "isyancı milislerini (HDK)" Cidde Bildirgesi'ni uygulamaya zorlama konusunda kararlı olmadığını savundu. Hükümet, ABD'nin BAE'nin toplantıya gözlemci olarak katılması konusundaki ısrar ettiğini belirterek yeni bir platform kurulmasına münasebet sunmadığını aktardı. Sudan hükümeti, Cenevre Müzakereleri'ne katılıp katılmayacağı konusunda açıklama yapmadı. "Cenevre'de yapılması planlanan müzakerelerin başarılı olup olmayacağı konusunda önemli belirsizlikler var" Ortadoğu Araştırmaları Merkezi (ORSAM) Kuzey Afrika Koordinatörü Dr. Kaan Devecioğlu, AA muhabirine yaptığı açıklamada, 14 Ağustos'ta, Cenevre'de yapılması planlanan müzakerelerin başarılı olup olmayacağı konusunda önemli belirsizlikler bulunduğunu, Sudan hükümeti ile ABD ortasında Cidde'de gerçekleştirilen ön görüşmelerde bir mutabakata varılamaması nedeniyle sürecin tehlikeye girdiğini söyledi. Devecioğlu, "Sudan hükümeti, Cenevre'deki müzakerelere iştirak konusunda net bir karar almış değil. Hükümet, görüşmelerin öncelikli olarak Mayıs 2023'ta imzalanan Cidde Mutabakatı'nın uygulanmasına odaklanmasını talep ederken ABD tarafı ise görüşmelerin esasen bir ateşkes sağlanması ve insani yardımların ulaştırılması üzerine odaklanacağını belirtti. Bu farklı yaklaşımlar, Cidde'deki ön görüşmelerin başarısızlıkla sonuçlanmasına yol açtı ve Sudan hükümeti müzakerelere iştirak konusunda çekimser bir tutum sergilemeye başladı." tabirlerini kullandı. "Müzakerelerin başlamadan sona ermesi ihtimali hayli yüksek" Cenevre'deki müzakerelerin başlamadan sona ermesi ihtimalinin hayli yüksek göründüğünü kaydeden Devecioğlu, "ABD’nin ve öbür memleketler arası aktörlerin bu durumu nasıl yöneteceği, sürecin yazgısını belirleyeceği kanaatindeyim." değerlendirmesinde bulundu. Devecioğlu, şunları kaydetti: "14 Ağustos'ta yapılması planlanan müzakereler büyük olasılıkla ya başlamadan sona erecek ya da taraflar ortasındaki derin uyuşmazlıklar nedeniyle değerli bir ilerleme kaydedilmeyecek. Durumun bu formda devam etmesi, Sudan'daki çatışmaların yakın vakitte sona ermesi mümkünlüğünü da azaltmaktadır." "Ordunun müzakerelere katılması önemli" Sudanlı akademisyen İbrahim Nasir ise "Sahaya bakacak olursak daima dışarıdan dayanak alan, kentlerde saklanan, Libya ve Çad üzerinden tedarik çizgisi olan HDK, resmi güç olan, klasik stratejileri takip eden, askeri manada ilerlemesi istenmeyen ve sadık dostları olmayan ordudan daha üstün olduğunu görebiliriz. Lakin savaşma münasebeti olarak Sudan ordunun münasebetlerinin kazandığını ve halk onu desteklediğini görüyoruz HDK'nin bilakis." değerlendirmesini yaptı. Sudan ordusunun prensipte müzakerelerden yana olduğunu, Cenevre'deki yeni platformun kurulması konusunda telaşı olduğunu lisana getiren Nasir, şöyle devam etti: "Sudan ordusu tahminen hali olarak katılır görüşmelere ancak müzakerenin sonuçlarına bağlı kalmaz. Katılmaması durumunda ordu güç durumda olacak, ABD'nin baskılarına maruz kalabilir ve meşruiyeti tartışılır hale gelir. Bu açıdan ordunun müzakerelere katılması değerli." Nasir, Sudan'ın Çin, Rusya ve İran üzere doğudaki ülkelere yöneldiği takdirde dengeyi değiştirebildiğini tabir etti. Müzakerelerin öncelik olduğunu kaydeden Nasir, arabulucuların evvel Sudan hükümetinin telaşlarını gidermesi gerektiğini belirtti. "Müzakereler başarısız olursa Sudan milisler ülkesi haline dönüşecek" Müzakerelerin başarısız olması durumunda Sudan'ın "milisler ülkesi" haline dönüşeceğini ve "devletsizlik" durumunun hakim olacağını öne süren Nasir, bunun hem Sudan'ın birliğinde hem de bölgede tesirinin büyük olacağını kaydetti. Sudanlı gazeteci Adil Abdurrahim de savaşan iki tarafta savaşın bitirilmesi tarafında siyasi bir iradeye sahip olmadığını ve onları müzakereye zorlayacak memleketler arası baskısının bulunmadığını lisana getirdi. Ordunun müzakerelere katılmaması durumunda ondan beklenen sonuca varılmayacağının altını çizen Abdurrahim, kısa vadeli tahlillerin işe yaramadığını ve kalıcı bir tahlilin bulunması gerektiğini vurguladı.
Muhabir: Ahmed Satti