TCMB uzmanlarından ihracat bedeli satışı yapan firmaların döviz geri alım davranışları tahlili

AA İSTANBUL (AA) - TCMB Uzman Yardımcısı Kadir Gürci ve TCMB Genel Müdür Yardımcısı Ünal Seven'in kaleme aldığı tahlilde, ihracat bedellerinin yurda getirilmesine ait metot ve temellerin 16 Ocak 2020 tarihli ihracat genelgesi kapsamında TCMB tarafından yürütüldüğü aktarıldı. Analizde, Hazine ve Maliye Bakanlığının talimatıyla ihracat bedellerinin en son 10 Haziran'da yapılan değişiklikle yüzde 30'unun bankalara satıldığı belirtilirken, 3 Ocak 2022-7 Haziran 2024 tarihleri ortasında TCMB'ye ihracat bedeli satışı gerçekleştiren firmaların satış sonrası spot döviz piyasasında döviz geri alımı yapıp yapmadığı ve düzenlemelerin firmaların bu davranışlarını nasıl etkilediğinin incelendiği belirtildi. Analizde, "İlgili devirde en az bir kez ihracat bedeli satışı yapmış olan yaklaşık 80 bin firmanın ihracat bedeli satış, döviz alış ve döviz satış süreçleri birleştirilerek haftalık bir data seti oluşturuluyor. Firmanın ihracat bedeli satışı yaptığı haftadaki net döviz geri alım oranı (GAO) formül kullanılarak hesaplanıyor." sözleri kullanıldı. Formül üzerinden yapılan sınıflandırmalar sonrasında yapılan hesaplamalardan elde edilen bulgulara nazaran, ilgili devir aralığında ihracat bedeli satışı yapan firmaların yüzde 79'unun ihracat bedeli satışı yaptıkları haftada hiç geri alım yapmadığı anlatılan tahlilde, yüzde 12'sinin ihracat bedeli satış fiyatından daha az geri alım yaptığı, yüzde 9'unun ise ihracat bedeli satış fiyatının tamamını yahut daha fazlasını geri aldığı belirtildi. Analizde, ihracat bedeli satış fiyatı olarak bakıldığında ise kelam konusu oranların sırasıyla yüzde 67, yüzde 21 ve yüzde 12 olduğu kaydedildi. Hesaplama sonrası elde edilen bulguya ait tahlilde şu bilgilere yer verildi: "Diğer bir sözle toplam ihracat bedeli satış fiyatının yüzde 67'sini ihracat bedeli satışı yaptıkları hafta içerisinde hiç geri alım yapmayan firmalar oluşturuyor. Ayrıyeten ilgili devirde yapılan tüm ihracat bedeli satışları ve spot piyasa süreçleri birlikte değerlendirildiğinde, periyot boyunca sattığı ihracat bedeli meblağının tamamını yahut daha fazlasını geri alan firmaların yüzde 74'ünün nette ithalatçı olduğu anlaşılıyor. Hasebiyle elde edilen bulgular, ihracat bedeli satışı yapan firmaların çoğunlukla döviz geri alım eğiliminde olmadığını ve döviz geri alan firmaların büyük bir kısmının de nette ithalatçı firmalar olduğunu gösteriyor. Öte yandan, TCMB'ye satış yapıp birebir gün içerisinde spot piyasada tıpkı para ünitesi cinsinden rastgele bir fiyatta ve ihracat bedeli satış kurundan daha yüksek bir kur düzeyinden geri alım yapan firmaların maruz kaldıkları ek kur farkı yükü hesaplandığında, bunun ortalama binde 8 civarında olduğu tespit ediliyor. Kelam konusu kur farkı, 2023 yılı birinci yarısında bankalar ortası piyasadaki kur alım-satım farklarının yüksek olduğu devir dışarıda tutulduğunda ise daha makul düzeylere düşüyor." Analizde, "Buna ek olarak, ihracat bedellerinin yüzde 40'ının TCMB'ye satışı kapsamında, 26 Ocak 2023 tarihinde uygulamaya konulan 'satılan döviz tutarınca döviz alımı yapmama taahhüdünde bulunulması karşılığında yüzde 2 kur farkı ödemesi' düzenlemesi de incelemeye alınıyor. Bu bağlamda kelam konusu düzenlemenin firmaların net döviz satıcısı olma ihtimaline tesiri, firma düzeyinde mikro datalarla doğrusal mümkünlük modelleri kullanılarak tahlil ediliyor. Tahlilde, farklı firmaların farklı döviz muhtaçlıkları olabileceği göz önüne alınarak firma heterojenliği ve vakit (haftalık) sabit tesirleri denetim ediliyor." bilgileri yer aldı. Modelde, ihracat bedelinin TCMB'ye satışının yüzde 40'a çıkarıldığı tarih olan 18 Nisan 2022 ile satılan döviz tutarınca döviz alımı yapmama taahhüdünde bulunulması karşılığında yüzde 2 kur farkı ödemesinin başladığı 26 Ocak 2023 tarihleri baz alındı. Model çalışmasının sonucuna nazaran, ilgili haftada ihracat bedeli satışı yapan firmaların nette döviz satıcısı olma mümkünlüğünün, örneklemdeki öbür firmalara nazaran ortalamada yüzde 51 daha yüksek olduğu işaret edildi. Diğer sonuçlara ait şunlar kaydedildi: "İhracat bedeli minimum satış oranının yüzde 25'ten yüzde 40'a yükseltilmesi bu mümkünlüğü 5 puan daha artıyor. Başka bir sözle ihracat bedelinin yüzde 40'ının TCMB'ye satılması uygulaması, ihracat bedeli satışı yapan firmaların ilgili haftada nette döviz satıcısı olma mümkünlüğünü yükseltiyor. Yurt dışı kaynaklı dövizin yüzde 40'ının TCMB'ye satışının akabinde satılan döviz tutarınca döviz alımı yapmama taahhüdünde bulunulması karşılığında uygulanan yüzde 2 kur farkı düzenlemesi de ihracat bedeli satışı yapan firmaların nette döviz satıcısı olma mümkünlüğünü bir ölçü artırıyor. İhracat bedeli satışı yapan firmaların TCMB'ye sattıkları fiyat dışında piyasa yaptıkları döviz satışı likidite açısından kıymetli. İhracat bedeli satışı yapan firmaların ayrıyeten spot piyasaya da satış yapma olasılıkları, örneklemdeki öbür firmalara kıyasla yüzde 11 daha yüksek. Lakin bu oran, yüzde 2 kur farkı uygulaması sonrasında 6 puan düşüyor. Bu sonuç, kimi firmaların halihazırda piyasaya satmaya razı oldukları dövizin bir kısmını yüzde 2 kur farkı uygulaması ile birlikte TCMB'ye satmayı tercih ettiğini ima ediyor." Analizde, "Özetle, bu yazıda 3 Ocak 2022 tarihinde yürürlüğe giren ihracat bedellerinin TCMB'ye satışının ve bu husustaki ilgili siyaset güncellemelerinin firmaların döviz geri alım davranışları ve döviz piyasasına tesirleri yakından inceleniyor. Elde edilen bulgulara nazaran, ihracat bedeli satışı yapan firmaların büyük bir çoğunluğu nette hiç geri döviz alımı yapmıyor. Firma bazlı mikro bilgiler ile yapılan tahliller ise ihracat bedeli satışı yapan firmaların satış yaptıkları haftada nette döviz satıcısı olma ihtimalinin öteki firmalara kıyasla daha yüksek olduğunu ve yapılan düzenlemelerin de bu ihtimali artırdığını gösteriyor." değerlendirmesi yapıldı. Uygulanan regresyon modelleri ve denklemlerinin ayrıntılandırıldığı tahlilde, kur beklentilerindeki ve yurt içi faiz oranlarındaki gelişmelerin ihracatçı firmaların döviz satıcısı olma mümkünlüğünü etkilemesinin beklendiği öngörüldü. Analizde, "Bu etkiyi denetim etmek ismine tahlillerde vakit sabit tesirleri kullanılıyor. Ek olarak, elde edilen bulguların sağlamlığını test etmek gayesiyle beklentilerin görece olumsuz (2022 Ocak-Nisan) ve olumlu seyrettiği (2024 Ocak-Haziran) iki farklı devir için başka ayrı regresyonlar koşuluyor. Elde edilen sonuçlar, ihracat bedeli satışı yapan firmaların nette döviz satıcısı olma mümkünlüğünün, her iki periyotta de örneklemdeki başka firmalara nazaran daha yüksek olduğunu gösteriyor. Bununla birlikte, beklentilerin görece olumlu seyrettiği periyottaki tesir öteki periyotlara kıyasla daha da yüksek hesaplanıyor." sözleri yer aldı.
Muhabir: Serap Doğan