TÜİK Başkanı Çetinkaya: Dünyada enflasyon nasıl hesaplanıyorsa Türkiye’de de o denli hesaplanıyor

AA ANKARA (AA) - Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) Lideri Erhan Çetinkaya, TÜİK Toplantı Salonu'nda basın kuruluşlarının Ankara temsilcileri ve iktisat haber müdürleriyle bir ortaya gelerek, enflasyon hesaplamalarına ve tenkitlere yönelik soruları yanıtladı. Haziran ayıyla enflasyonun iniş sürecine başladığını izlediklerini söz eden Çetinkaya, enflasyon hesaplamalarına ait tartışmaların devam edeceğini öngördüklerini, bunun algı yönlendirmesine açık bir bahis olduğunu, bu sebeple de hakikat bilgiyi anlatmak için toplantıyı organize ettiklerini söyledi. Çetinkaya, TÜFE'nin, tüketim harcamalarına bahis olan mal ve hizmetlere ilişkin fiyatların genel seviyesinde vakit içerisinde meydana gelen değişimi ölçtüğünü söz ederek, endeksin Türkiye hanehalkının ortalama harcama alışkanlıklarını temsil eden sabit bir mal ve hizmet sepetine dayandığını ve tüketicilerin karşılaştığı perakende fiyatlarındaki ortalama değişimi ölçtüğünü belirtti. TÜFE'nin ömür maliyetlerini ölçmediğiyle ilgili birtakım mecralarda tartışmalar yaşandığına işaret eden Çetinkaya, TÜFE ile hayat maliyeti endeksinin farklı kavramlar olduğunu, TÜFE sabit bir mal ve hizmet sepetinin maliyetindeki değişikliği ölçerken, hayat maliyeti endeksinin sabit bir "refah" seviyesinin maliyetindeki farklılıkları yansıttığını vurguladı. "TÜFE'yi aylık 600 binin üzerinde fiyatı derleyerek hesaplıyoruz" TÜİK Başkanı Çetinkaya, madde fiyatlarının yayımlanmasını durdurmalarına ait tenkitleri şöyle yanıtladı: "TÜFE'yi Türkiye genelinde aylık 600 binin üzerinde fiyatı derleyerek hesaplıyoruz. Bu sonuçları dünyada en erken açıklayan ülkelerden biriyiz. TÜFE'yi her ayın 3. iş günü kamuoyu ile paylaşıyoruz. Bu fiyatların yaklaşık 300 bini marketlerden alınan kasa fiyatlarından oluşuyor. Bu da ayın sonunda toplanıyor. Kelam konusu hesaplamaların açıklanma tarihi olan ayın 3'üne yetişmesi çok güç. Enflasyon, 600 bin fiyatın yüklü ortalaması alınarak toplulaştırıldığı bir hesaplamadır. Bir unsur yahut hizmetin çeşitlerinin ortalaması alınmaktadır. Örneğin Van'daki bir domates ile İstanbul Etiler'deki çeri domatesin fiyatı birebir olabilir mi? Bunların fiyatlarının yüklü ortalamaları alınarak toplulaştırılan fiyatlar enflasyon hesaplamasında kullanılmaktadır. Husus sepeti olduğu yerde duruyor, husus sepetini gizlemek kimsenin yetkisinde değildir, yayınlanmayan tablolar unsur fiyatlarıdır. Geçmişte açıklanan husus fiyatlarının bir gösterge niteliği yoktu. Unsur fiyatlarının açıklanması için ekstra bir gün daha çalışma yapmak gerekiyor. Bu sebeple artık gösterge niteliği taşımayan bu fiyatları yayınlamıyoruz." Çetinkaya, Avrupa Birliği'ne (AB) üye ve aday ülkeler, EFTA ülkeleri, ABD ve Kanada istatistik ofislerinin internet siteleri de incelendiğinde husus seviyesinde tüm fiyatları yayınlayan rastgele bir ülke bulunmadığına dikkati çekerek, Kurumun bu manada haksız tenkitlere maruz kaldığını bildirdi. Basına yansıyan haberlerde endeks vakit içerisinde yürütülerek husus sepetindeki kimi fiyatların hesaplandığını tabir eden Çetinkaya, şu değerlendirmede bulundu: "Yumurta, doktor muayenesi fiyatları denildiğinde toplulaştırılmış bir fiyattan bahsediliyor. Örneğin bugün (dün) basına yansıyan bir haberde 2,57 lira yumurta fiyatı söz ediliyor. Gezen tavuk yumurtası 5 lira. Fakat 30'lu yumurtaların tanesi 2 lira. Tüketim tartılarına bakıldığında vatandaşların çoğunlukla 30'lu yumurta tükettiği görülüyor. Ortalama toplulaştırılmış fiyatlara bakıldığında yumurta için 2,57 lira pek mantıklı bir fiyat. Olay bir mühlet sonra teknik hesaplamalardan çıkıp algı idaresine giriyor." TÜFE'nin, Eurostat standartlarına yüksek derecede uyumlu olarak hesaplandığına dikkati çeken Çetinkaya, "Geçen yıl doğal gaz takviyesi sağlandığı devirde TÜİK olarak 'hükümetin lehine sayıları açıklıyoruz' diye toplumsal medyada yemediğimiz dayak kalmadı. Halbuki doğal gaz sıfırlandı ve herkesin cebine yansıdı. Bu takviyenin endeks hesaplamalarında yer alıp almama konusunu Eurostat'a sorduk. Kelam konusu indirimli fiyatların TÜFE içerisinde hesaplanması gerektiğini belirtti, biz de TÜİK olarak hesaba dahil ettik." diye konuştu. "ENAG her ay tüm kiracıların mesken değiştirmiş olduğu varsayımı üzerinden hesap yapıyor" Çetinkaya, TÜİK ile ENAG'ın açıkladığı enflasyon sayılarına ait de değerlendirmelerde bulunarak, ENAG'ın internet sayfasından erişim sağlanan metodoloji dokümanında hesaplamalarda geçerli olan prosedür ve uygulamalara ait bilgiler paylaşılmadığını tabir etti. ENAG tarafından yayımlanan aylık TÜFE oranlarının gerçeği yansıtmaktan hayli uzak olduğunu lisana getiren Çetinkaya, endekslerinin yalnızca 4 yıla yakın bir periyotta piyasa fiyatlarından ortalama 2-3 kat uzaklaştığının görülebildiğini kaydetti. Bir araştırmanın Türkiye genelini temsil edebilmesi için uygun örnekleme sistemlerinin kullanılması gerektiğinin altını çizen Çetinkaya, şunları kaydetti: "TÜİK ve ENAG dataları ortasındaki farkı, kira fiyatları hesaplamalarında görebiliriz. TÜİK tarafından takip edilen kira fiyatları için öbür tüm mal ve hizmet fiyatlarında olduğu üzere sabit tarif ve kalitede seçilmiş olan 5 binin üzerinde konutun aylık kira pahası izlenmektedir. ENAG ise kira fiyatlarını emlak sitelerinden direkt almakta ve kira artışını her ay tüm kiracıların mesken değiştirmiş olduğu varsayımı üzerinden hesaplamaktadır. ENAG, her ay tüm kiracılar yeni bir meskene taşınıyormuşçasına hesaplama yapıyor, internet üzerinden her ay gözlemlediği artışları yanlış halde üst üste ekleyerek şişirilmiş bir artırım hesabı yapıyor. Bu örnek ENAG'ın TÜFE metodolojisinden ne kadar uzak olduğunu yalnızca kira unsurunda dahi ortaya koymaktadır." Çetinkaya, TÜFE ile İTO İstanbul Ücretliler Geçinme İndeksi ortasındaki farklılıklara yönelik yorumları da kıymetlendirerek, İTO'nun kelam konusu hesaplarının metodolojisini 30 yıl evvel TÜİK'ten aldığını fakat bu sistemlerin artık eskidiğini söz etti. Öte yandan kelam konusu hesaplamalarda İTO'nun TÜİK'in çok küçük bir modelini kullandığını, kapsamının da TÜFE'ye nazaran dar olduğunu belirtti. Yöntem farklılıklarının hem ana küme oranlarında hem de geçinme endeksi ve TÜFE oranlarında ayrışmaya neden olduğunu tabir eden Çetinkaya, bu ayrışmanın düşük enflasyon olduğu devirlere kıyasla yüksek enflasyon olduğu periyotlarda daha fazla dikkati çektiğini, daima değişen tüketici alışkanlıklarına paralel olarak değişen husus sepetlerinin 2 endeks ortasında oluşan farkın artmasına neden olduğunu söyledi. "Şirket karlarına bağlı bir fahiş fiyat artışı var" TÜİK Başkanı Çetinkaya, akademik çalışmalara nazaran, Türkiye'deki şirket karlarının enflasyonu üst taşıyan bir tesire sahip olduğuna dikkati çekerek, "Türkiye'deki şirketler enflasyonist ortamı kullanarak olağanda alması gereken karlardan daha yüksek fahiş karlar elde ediyorlar. Enflasyondan bağımsız şirket karlarına bağlı bir fahiş fiyat artışı var. Bu tesir, pandemi sonrasından itibaren gözlemleniyor." dedi. "Dünyada enflasyon nasıl hesaplanıyorsa Türkiye'de de o denli hesaplanıyor" Ülkelerin resmi kurumlarının açıkladığı enflasyon ile algılanan enflasyon ortasındaki sayılara bakıldığında Türkiye'deki sayıların başka ülkelere kıyasla birbirine en yakın oranları yakaladığını anlatan Çetinkaya, "Algılanan enflasyona ait konular Türkiye'ye mahsus olmayıp, gelişmiş ülkelerde de birebir durum görülmekte ve bu durum Eurostat tarafından tabir edilmektedir. Örneğin son 20 yıl boyunca AB'de hissedilen enflasyon açıklanan enflasyonun ortalama 5 katı seviyesinde seyrederken Türkiye'de 2 katı seviyesinde seyretmiştir." bilgisini paylaştı. Çetinkaya, dünyada enflasyon nasıl hesaplanıyorsa Türkiye'de de o denli hesaplandığını belirterek, "TÜFE ve Üretici Fiyat Endeksi (ÜFE) ortasında oluşan fark da yalnızca Türkiye'ye mahsus değil." diye konuştu. Söz konusu makasın 2021 yılı başından itibaren tüm dünyada gözlendiğini aktaran Çetinkaya, "TÜİK'i IMF Türkiye Masasına şikayet etmişler, orada bir şeyler mi dönüyor diye. IMF Türkiye Masası şefi geldi, hesaplamalarımıza baktılar. Yalnızca Türkiye'de değil dünyada başka ülkelerde de ÜFE'nin TÜFE'nin üzerine çıkmış olduğunu fark ettiler ve 'Biz bunu araştıralım' diye gittiler. Yakın vakitte derecelendirme kuruluşları da istatistikleri inceledi, onlar da tatmin edici cevapları alarak döndüler." tabirlerini kullandı. "Bazı artırımlar temmuz ayı enflasyon rakamlarını etkileyecek" TÜİK Başkanı Çetinkaya, memur zamlarının belirli olduğu haziran ayı TÜFE sayılarının beklentilerin altında geldiğine yönelik tenkitlere de cevap vererek, haziran ayı sonunda açıklanan artırımların çabucak haziran ayı TÜFE sayılarına yansıyacağı istikametinde yanlış bir algı olduğunu belirtti. Haziran ayının, enflasyona 20-40 yıllık uzun seride bakıldığında en düşük enflasyon ayı olduğunu tabir eden Çetinkaya, kelamlarını şöyle tamamladı: "Çünkü tarla eserleri çıkmaya başlar. Hasebiyle bu bir normalleşmedir. Artırımlar haziranda duyurulmakla birlikte geçerlilik tarihi temmuz. Hazirandan bu yana ötelenen birtakım artırımlar temmuz ayı enflasyon sayılarını etkileyecek. Kurlar da Türkiye'deki enflasyon belirleyicilerinden biridir. Kurdaki stabilitenin aylık enflasyon üzerinde önemli bir tesiri var, enflasyonun artışını baskılıyor. Kur düşse birtakım hususlarda fiyat gerilemeleri olabilir."
Muhabir: Merve Hasret Çakır