Türk araştırmacılara obezite tedavi projesi için 7 milyon dolarlık bütçe

AA ANKARA (AA) - Bilkent Üniversitesi öncülüğünde, ABD, İngiltere, Kanada ve İspanya'daki bilim merkezlerindeki araştırmacıların oluşturduğu konsorsiyum, obeziteye neden olan genetik şifreleri çözmek ve tedaviye imkan sağlamak için Leducq Vakfının "çığır açıcı" nitelikte projelere verdiği 7 milyon dolarlık bütçe dayanağını kazandı. Türk araştırmacıların önderliğinde konsorsiyumdaki onlarca bilim beşerinin yaptığı ön araştırmada, bedende bulunan kahverengi yağ dokusunun enerjiyi yaktığı ve metabolizmayı hızlandırdığı için çok değerli bir tedavi aracı olabileceğine yönelik birinci bulgulara ulaşıldı. Konsorsiyumun lideri Bilkent Üniversitesi Fen Fakültesi Dekanı Prof. Dr. Tayfun Özçelik, AA muhabirine yaptığı açıklamada, obezitenin insan sıhhatini etkileyen en kıymetli risk faktörü haline geldiğini vurguladı. Dünya Sıhhat Örgütünün 2024'teki en kapsamlı raporunda yer alan bilgileri aktaran Özçelik, "Dünyada 650 milyonun üzerinde insan, kimi ülkelerde ise toplumun yüzde 50'si obez. Evvelce bir davranış bozukluğu olarak görülen obezitenin günümüzde bir hastalık olduğu biliniyor." diye konuştu. Özçelik, 1950'li yıllarda Dr. Andreas Prader'in İsviçre'de çok şişman çocukları bir ortaya toplayarak Prader-Willi sendromunu tanımladığını belirtti ve 1992'de Stanford Üniversitesinde çalıştığı devirde takımıyla bu sendromun genini bulduklarını anlattı. Bu gelişmenin o yıllarda bir davranış bozukluğu olarak görülen obezite hastalığının aslında genetik bir sebebi olduğunu gösteren birinci çalışma olduğunu tabir eden Özçelik, daha sonra dünya bilim etraflarında obeziteye neden olan genlerin tümümün bulunması için bir yarış başladığını söyledi. İlk genin bulunmasının üzerinden geçen 32 yılda 86 obezite geni daha bulunduğu bilgisini veren Özçelik, şöyle devam etti: "Obezite, bedende çok ölçüde yağ dokusu bulunmasıyla tanımlanır. Gen çalışmalarında insanın beyninin ve yağ dokusunun obeziteyi yönetim eden iki temel nokta olduğunu keşfettik. Yağ dokusu da beyaz yağ dokusu ve kahverengi yağ dokusu olmak üzere ikiye ayrılıyor. Bugüne kadarki bütün gen buluşları, beyin ve beyaz yağ dokusu üzerinden oldu. Burada beynin vurgulanmasının nedeni açlık ve doygunluk hislerinin beyinde bulunan bir küme nöron tarafından yönetim edilmesidir. Beyaz yağ dokusu ise beyni doğrudan hedefleyen hormonları üretmektedir. Beyaz yağ dokusu, birebir zamanda güç depolama merkezidir ve obezite sonucu gelişen hastalıkların ana kaynağıdır. Halbuki şimdiye kadar üzerinde gereğince durulmayan kahverengi yağ dokusu ise enerjiyi yaktığı ve metabolizmayı hızlandırdığı için çok kıymetli bir tedavi aracı olabilir." En büyük projelere verilen takviyenin 3-6 kat üzerinde Özçelik, bedendeki kahverengi yağ dokusunun obezite ile münasebetini araştırmayı amaçlayan projenin Leducq Vakfı tarafından desteklendiğini belirtti. Bu vakfın, hala dünyada metabolizma araştırmalarına en büyük fonları aktaran kurum olduğunu ve Avrupa, ABD ve Kanada'nın önde gelen transatlantik araştırma kuruluşlarının çığır açıcı nitelikteki projelerini desteklediğini lisana getiren Özçelik, şunları kaydetti: "Nitekim Bilkent'in öncülük ettiği konsorsiyum, 2022 yılında kurulmuştu ve 2 yıllık müşahede sonucunda, bu yılın Mayıs ayında Cambridge Üniversitesinde düzenlenen toplantıda, uluslararası bilim kurulu tarafından mükemmeliyet proje dayanağını aldı. Böylelikle en büyük ERC, Avrupa Birliği ve NIH projelerinin yaklaşık 3-6 kat üzerinde bir dayanak kazandık. Bu kapsamda, vakıf iki yıl inceleme yaptıktan sonra 7 milyon dolarlık bir bütçeyle projemizi 2028 yılına kadar desteklemeye paha buldu." Özçelik, mükemmeliyet projelerinin konsorsiyumunda, Türkiye'den Bilkent, İngiltere'den Cambridge, ABD'den Harvard, Rockefeller üniversiteleri ile Icahn School of Medicine at Mount Sinai, UT Southwestern Medical School, Kanada'dan McGill Üniversitesi ile İspanya'dan Josep Carreras Leukemia Araştırma Enstitüsünün yer aldığını belirterek, konsorsiyumun kahverengi yağ dokusu ile obezite ortasındaki bağlantıyı ve muhtemel tedavi hedeflerini moleküler seviyede tanımlamaya en yakın bilim insanlarından oluştuğunun düşünüldüğünü vurguladı. "Kahverengi yağ dokusunda çok değerli genler bulunduğunu gördük" Özçelik, projenin ön çalışmalarının sürdüğü 2 yıl boyunca Türkiye Genom Projesi kapsamında ürettikleri bilgilere ait de bilgi verdi. Çalışmalarının kahverengi yağ dokusu üzerine odaklandığını, tıpkı çalışmayı, takımda yer alan öbür ülkelerin de kendi uzmanlık alanları ışığında İngiliz ve ABD toplumu üzerinde başlattıklarını söz eden Özçelik, "Kahverengi yağ dokusunda çok değerli genler bulunduğunu gördük. Bu çalışmalar, şimdi yayınlanmadığı için ayrıntılarını söyleyemiyorum fakat Türkiye Genom Projesi kapsamında incelenen ailelerimiz ortasında çok obez olup kahverengi yağ dokusu üzerinden genetik mutasyon taşıyanlar bulunduğunu tespit ettik." diye konuştu. İlaç tedavisi hedefleniyor Özçelik, ön çalışmalarda kahverengi yağ dokusu ile obezite ortasında bağlantı kurduklarını belirterek, kelamlarına şöyle sürdürdü: "Konsorsiyum olarak kahverengi yağ dokusunun bir tedavi maksadı olacağını ileri sürüyoruz. Bu tedavi gayesini tanımlamak için ise genler aracılığıyla bu dokuya giriş yapıyoruz. Ailelerde mutasyon taşıyan bireylerin tespit edilmesinin akabinde o genlerin hayvan modellerinin oluşturulmasını sağlayacağız. Hayvan modellerinden kastım farede, zebra balığında ve bunun dışında hücre kültürlerinde yürütmekte olduğumuz incelemelerdir. Buradan da doğal hem ömür usulündeki değişiklikler, hem de ilaç tedavisi için yeni amaçları belirlemek üzere yola çıkmış bulunuyoruz." Özçelik, yaptıkları ön araştırmalarda ayrıyeten ekşi tat duyusu ile obezite arasında bir bağlantı olduğu istikametinde bilgilere ulaştıklarını da bildirdi. "Diyeceğiz ki 'sizin geniniz büsbütün bozulmuş, kırılmış, yok'" Özçelik, "Vücuttaki kahverengi yağ dokularını artıracak ilaçlar bulduğunuzda obezite ile ilgili nasıl bir tedavi öngörüyorsunuz?" sorusu üzerine şu değerlendirmelerde bulundu: "Bilgi güçtür. Buluşlarımız hayata geçtiğinde, beşerler evvel ayağını yorganına nazaran uzatmanın değerini görecek. Yani doğuştan 'obezite geni taşınıyorsa' bu bilinecek ve ona nazaran tedbirler alabilecek. Lakin buna karşın iştah merkezi bozuk olan 'elimde değil ki ne yapayım' diyenler oluyor. Bunların da işte beyin merkezlerini yönetim etmeyi hedefliyoruz. Bunun için ilaçlar gelişmeye başlandı. Bunun birinci örneği leptindir. Ondan sonra melanokortin 4 reseptör sistemini oluşturan genler bulunuyor. Bu genleri hedefleyen ilaçlar var. Bu ilaçları alan beşerler zayıflıyor. Artık burada topluma vermemiz gereken çok kıymetli bir öbür bildiri ise şu, obezite var, obezite var. Yani bir balık etliler var, bir şişmanlar var, bir de kapıdan girmeyenler var. Bize buluşu yaptıranlar, kapıdan girmeyenler oluyor. Gen bozukluğunda ise ya gen hiç çalışmıyor ya da gen tembel. Kişi doğduğu andan itibaren geni bildiğimiz takdirde insanlara diyeceğiz ki 'sizin geniniz büsbütün bozulmuş, kırılmış, yok'. Yahut bir öteki şahsa 'sizin geniniz tembel, yüzde 30 randımanla çalışıyor. Onun için dikkatli olun, sağlıklı ve doğal beslenin, aburcubur, süratli tüketim eserlerinin yanına bile uğramayın, tertipli antrenmanınızı yapın, uyku hijyeninize dikkat edin' diyeceğiz." Muhabir: Selma Kasap