Türk bilim bayanları Kuzey Buz Denizi’nde araştırmaya ağırlaştı

AA SVALBARD (AA) - Türk bilim insanları 20'nci yüzyılın ortalarından beri kutup bölgelerinde bilimsel çalışmalar gerçekleştiriyor. 2017 yılında ise Türkiye’nin kutup bölgelerinde kalıcı projeler yapması için birinci çalışmalar başlatılarak nizamlı olarak her yıl Antarktika ve Arktik bilimsel araştırma seferleri düzenleniyor. Bu yıl dördüncüsü düzenlenen Ulusal Arktik Bilimsel Araştırma Seferi’nde bulunan Türk bilim bayanları, Kuzey Buz Denizi’nde denizel alanda yaptıkları araştırmalarıyla ön plana çıkıyor. Cumhurbaşkanlığı himayesinde, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı uhdesinde, TÜBİTAK MAM Kutup Araştırmaları Enstitüsü uyumunda gerçekleştirilen seferde, Arktik bölgede örnekleme ve ölçümler yaparak projelerini yürüten bilim insanları, şiddetli sefer kaidelerinde üstün bir muvaffakiyetle planlanan çalışmaların 2 katı performans sergileyerek 51 farklı örnekleme noktasında projelerini yürüttü. Kuzey Kutbu’nda gerçekleştirilen 16 proje kapsamında çalışma yapan Orta Doğu Teknik Üniversitesinden Bilge Durgut, "Barents Denizi’nin farklı bölgelerinde değişen iklim ile birlikte biyoçeşitlilik nasıl değişiyor?" sorusunun karşılığını arıyor. Örneklemesini yaptığı projenin "Arktik Biyoçeşitliliğin Mekansal Değişiminin eDNA Metabarkodlama Sistemi ile Tespiti ve Fizikokimyasal Parametreler ile Birlikte Değerlendirilmesi" üzerine olduğu bilgisini veren Durgut, şunları söyledi: “eDNA yani çevresel DNA, canlıların etraflarına bıraktıkları gamet, meyyit deri hücreleri, idrar, dışkı, mukoza üzere atıklarda yahut bakterilerin kendilerinde bulunan genetik gereci yani DNA’yı tabir eder. eDNA örnekleri havadan, topraktan, sudan elde edilebilir. Daha sonra tespit edilmek istenen cinslere nazaran çeşitli gen bölgeleri çoğaltılarak biyoçeşitlilik verisi elde edilir. Tıpkı vakitte eDNA ile yapılan çalışmalar, non-invaziv bir sistem olduğu için etrafa ve canlılara müdahalenin en az olduğu çalışmalardır. Ben de bu projede Arktik biyoçeşitliliği belirlemek için Barents Denizi’nin farklı bölgelerinden su örnekleri alıyorum ve onları filtreleyerek denizel eDNA’yı yakalıyorum.” Aynı vakitte deniz tabanından de sediman örnekleri alarak eDNA örnekleri elde ettiğini aktaran Durgut, “Daha sonra bu eDNA örneklerini ODTÜ Deniz Bilimleri’ndeki Denizel Genetik Laboratuvarına götürerek tahlillerini yapacağız. Bu çalışmanın sonuçlarıyla daha evvelden yapılmış çalışmaları karşılaştırarak iklim değişikliğinin bir sonucu olan Atlantifikasyonun tesirlerini ve bunun sonucunda Atlantik çeşitlerinin Arktik’e göç etmesi ve orada daha fazla bulunmasıyla tanımlanan Borealizasyonun düzeyini tespit edebilmeyi umuyoruz” dedi. Sefer iştirakçilerinden İstanbul Teknik Üniversitesinden Gülden Açıl, İstanbul Üniversitesinden Dr. Nagihan Korkmaz adına seferde gerçekleştirdiği “Antifouling bileşiklerin sucul ortamdaki tespiti” projesiyle maksadının, yürütülen projeler için örnekler toplamak olduğunu tabir etti. Antifouling bileşiklerin sucul ortamdaki tesirini araştırmak üzere yüzeyden deniz suyu örneği aldığını, bu örneklerin üniversitenin laboratuvarlarında tahlil edileceğini aktaran Açıl, "Antifouling, kirlilik önleyici kimyasallar manasına geliyor. Geminin alt yüzeyinde biyocanlıların tutunmasını engellemek emeliyle kullanılan kimyevi hususlardır. Biz de deniz yüzeyinden aldığımız örneklerde bu kimyasalların sudaki karışma oranı, sudaki kirlilik seviyesini araştırmayı hedefliyoruz." bilgisini verdi. Açıl, İstanbul Üniversitesinden Doç. Dr. Fuat Dursun’un projesi için de örneklemeler aldığını belirterek, "Deniz yüzeyinden, su sütunundan 30 metre derinlikten fitoplankton ağı kullanarak belirlediğimiz bölgelerdeki fitoplankton çeşitliliğini, tek hücre izolasyon yoluyla morfolojik olarak belirlediğimiz fitoplankton çeşitliliği ve bunların toksisite potansiyellerini tahlil edeceğiz."" diye konuştu. Son olarak İstanbul Teknik Üniversitesinden Doç. Dr. Elif Genceli Güner ismine deniz buzu örnekleri aldığını söz eden Açıl, deniz buzundan izole edilen bakterilerin soğukta etkin enzim üretme potansiyelleri üzerine tahliller yapacaklarını kaydetti. İstanbul Medipol Üniversitesinden sefer iştirakçisi Nursu Aylin Kasa da 4. Ulusal Arktik Bilimsel Araştırma Seferi’nde “Sıklıkla kullanılan ilaç etken unsurlarının ve kalıntılarının Barents Denizi’nde eser düzeylerde saptanması mümkün mü?” sorusunu sorarak İstanbul Teknik Üniversitesinden Dr. Öğr. Üyesi Elif Öztürk Er’in yürütücülüğünde gerçekleştirdiği proje kapsamında kimi ilaç etken unsurlarının ve bunların metabolize olmuş formlarının Svalbard Adası'nın etrafındaki denizlerde kalıntılarını aradığını anlattı. Saha ölçümlerinin çözülmüş oksijen ölçüsü, pH düzeyi, iletkenlik ve sıcaklık üzere ölçümleri içerdiğini bildiren Kasa, "Bu veri setlerini kullanarak laboratuvarda geliştireceğimiz analitik metotlara eklemeyi planlıyoruz." dedi. Pandemi periyodundan sonra tüm dünyada süratle artan ilaç kullanımı gözlemlendiğine dikkati çeken Kasa, "Bunlar bilhassa kronik rahatsızlıklar için kullanılan tedavi amaçlı ilaçlar ve bu ilaçların hem metabolitlerinin hem de kendi formlarının akıntılar ve atmosferik taşımalarla birlikte yüzey sularına ve kutup noktalarına kadar ulaşması işten bile değil. Biz de kirliliği önlemek gayesiyle bunları ön görerek çalışmalarımızı gerçekleştiriyoruz." sözlerini kullandı. Dokuz Eylül Üniversitesinden Dr. Aslıhan Nasıf ise "Svalbard Bölgesi’nin Sığ Deniz Oşinografisi” projesiyle sefere katıldığını tabir etti. Svalbard Adaları'nın etrafında 30'dan fazla istasyonda ölçümler yaptıklarını lisana getiren Nasıf, CTD ismi verilen aygıtla deniz suyundaki sıcaklık, tuzluluk, iletkenlik ve ses dalga suratını ölçerek, suyun fizikî değişimini araştırdıklarını söyledi. Nasıf, "Özellikle Svalbard Adaları'nın etrafındaki doğu ve batı Spitsbergen akıntılarıyla kuzey Atlantik akıntıları ortasındaki münasebet, tatlı-tuzlu su kontak noktalarını ve sıcak-soğuk su kontak noktalarını ve bu noktaların nerelerde olduğunu anlamanızı sağlayacak. Ayrıyeten bu çalışmalar iklim bilimciler yahut deniz biyologları için temel oluşturacak bir data seti de olacak.” bilgisini verdi.

1. Ulusal Arktik Bilimsel Araştırma Seferi’nin hem profesyonel hem de şahsî olarak inanılmaz bir tecrübe olduğunu tabir eden Nasıf, kelamlarını şöyle tamamladı :

"Kutup üzere güçlü bir coğrafyada kuvvetli şartlarda çalışmak unutulmaz bir deneyimdi. Ayrıyeten bilimsel çalışmaları ortaya koymak beni şahsî manada da epeyce heyecanlandırıyor. Bu fırsatı bana sundukları için TÜBİTAK’a ve sefer grubundaki öteki bilim beşerlerine çok teşekkürlerimi sunuyorum. Bilimsel araştırmalara katkıda bulunmaya devam etmek için sabırsızlanıyorum.” Türk bilim bayanları 33 yıldır Kutup bölgelerinde bilimsel çalışmalara imza atıyor 4. Ulusal Arktik Bilimsel Araştırma Seferi Koordinatörü olan ve tıpkı vakitte Türkiye’nin kutup bölgelerinde çalışmalarının ulusal ve memleketler arası seviyede tanınmasını sağlayan Prof. Dr. Burcu Özsoy, AA muhabirine yaptığı açıklamada, "Türk bilim insanları uzun yıllardır çalışmalar sürdürüyor, bu gücün bir ortaya getirilmesi ile büyük başarılara imza atıldı” dedi. Türk bayanının tarih boyunca, öteki toplumlardan evvel ve daha geniş bir iştirakle hem toplumsal ömürde hem çalışma hayatında hem de bilimsel alanda her vakit faal roller aldığına işaret eden Özsoy, şunları kaydetti: "Kadınlarımızın etkin rollerinin sonucunu birçok alanda gördüğümüz üzere Kutup bölgeleri ve bilhassa Antarktika'da yapılan çalışmalarda görmekteyiz. Antarktika’da isimleri farklı alanlara verilen 3 Türk bilim insanından birisi de Prof. Dr. Serap Tilav'dır. Türk Kutup Araştırma Programımızın başladığı günden günümüze de bayan araştırmacıların etkin halde hem projelerde hem de alanda çalışmalar yapması bizleri gururlandırıyor. Ülkemiz kutup programını koordine edip 4 Antarktika ve 2 Arktik sefere liderlik yaptığım periyotta ve bilhassa 2017 yılında düzenlenen birinci Ulusal Antarktika Bilim Seferi’ne liderlik yaparken ziyaret ettiğimiz birtakım ülkelerin istasyonlarında, kutup programlarında bayan araştırmacıların yer almadığına şahit olmuştuk. Bu durum maalesef kimi ülkeler için hala geçerli. Lakin Türk bilim seferlerinde bayan araştırmacı sayısında her geçen gün artış olduğunu söyleyebiliriz." Sadece sefer projelerinde değil lise öğrencileri ortasında düzenlenen kutup araştırmaları proje yarışında da kız çocuklarının ağır ilgisini gördüklerine dikkati çeken Özsoy, "Kadınlarımızın toplumsal hayatta, iş hayatında ve hasebiyle bilimde, araştırmada rastgele bir müspet ayrımcılığa tabi tutulmadan elde ettikleri bu başarılarla Türk bayanının gücünü, kararlılığını ve azmini dünyaya bir kere daha anlatmış oluyoruz." yorumunu yaptı. 4. Ulusal Arktik Bilimsel Araştırma Seferi Önderi Prof. Dr. Ersan Başar da seferin çok değerli bir özelliği olduğunun altını çizerek "Bu özellikten bir tanesi hepimiz için gurur veriyor. Bu yıl bayan araştırmacı sayısı erkeklerden fazla. Toplam 11 araştırmacımız var, 6'sı bayan 5'i erkek. Bu da aslında bayanların ne kadar bilimde güçlü olduğunu tekrar gösteriyor." dedi. Bu ortada Boğaziçi Üniversitesi Fizik Bölümü’nden mezun olan Prof. Dr. Serap Tilav, Antarktika’ya birinci seyahatini 17 Aralık 1991'de gerçekleştirirken, kıtaya giden birinci Türk bilim bayanı oldu. Prof. Dr. Tilav, bu tarihten sonra 15 kez daha Antarktika’ya giderek Amerika Birleşik Devletleri’nin Güney Kutbu'ndaki Amundsen-Scott Araştırma Üssü’nde çalışmalarını sürdürdü. Yaptığı başarılı çalışmalar onuruna, 2006 yılında ABD Antarktika İsimleri Tavsiye Komitesi tarafından bir buzul lisanı, "Tilav Buzul Dili" olarak isimlendirildi.
Muhabir: Şebnem Coşkun