Türk havacılığının birinci filizlerini yeşerten pilot: Vecihi Hürkuş

AA ISTANBUL (AA) - Türkiye'nin havacılık serüvenine ismini altın harflerle yazdıran Vecihi Hürkuş, 18 Ocak 1896'da İstanbul'da doğdu. İlkokulu Bebek'te okuyan Hürkuş, Üsküdar'daki Füyuzati Osmaniye Rüştiyesi ve Paşakapısı İdadisinde eğitim aldıktan sonra Tophane Sanat Okuluna geçerek buradan mezun oldu. Hürkuş, 1912'de istekli olarak Balkan Savaşı'na katıldıktan sonra İstanbul Ordu Kumandanlığınca Beykoz Serviburun'daki esir kampına kumandanlık yapmaya başladı. Hayallerini süsleyen tayyareciliğin eğitimini almak için Tayyare Makinist Mektebine giden Hürkuş, mezuniyetinin akabinde Birinci Dünya Savaşı'nda Bağdat Cephesi'ne makinist olarak gönderildi fakat 2 Şubat 1916'da geçirdiği uçak kazasında yaralanınca yine İstanbul'a geldi. İyileştikten sonra Yeşilköy'deki Tayyare Mektebine giren ve burada 21 Mayıs 1916'da birinci uçuşunu gerçekleştiren Hürkuş, 15 Kasım 1916'da mezun olarak pilot diplomasını aldı. Üç kez "TBMM Takdirnamesi" verildi Hürkuş, 1917'de Kafkas Cephesi'ndeki 7. Tayyare Bölüğü'ne tayin oldu ve bu cephede düşürdüğü Rus uçağıyla ismini tarihe "uçak düşüren birinci Türk tayyareci" olarak yazdırdı. 8 Ekim 1917'de ise kendi kullandığı uçak Ruslar tarafından düşürüldü. Uçağı Rusların eline geçmemesi için yakan Hürkuş, esir düşüp Hazar Denizi'ndeki Nargin Adası'na gönderildi. Buradan Azerbaycan Türklerinin yardımıyla kaçan Hürkuş, Birinci Dünya Savaşı sonlarında İstanbul'a geldi ve İstanbul Hava Müdafaa Bölüğü'ne tayin oldu. Kurtuluş Savaşı'nda başarılı keşif uçuşları yaparak, Yunan uçağını düşüren Hürkuş, kahramanlıkları nedeniyle 3 kere "TBMM Takdirnamesi" verilen tek kişi olarak kırmızı şeritli İstiklal Madalyası kazandı. İlk Türk uçağı "Vecihi K-VI"yı üretti Uçak tasarımı üzerine ağırlaşan Hürkuş, savaşta Yunanlılardan kalan uçak gereçlerinden yararlanarak birinci Türk uçağı "Vecihi K-VI"yı 1924'te üretti. Hürkuş, uçağı için uçuş müsaadesi istedi lakin uçabilirlik sertifikası için toplanan teknik heyette tayyareyi denetim edecek işçi bulunamadığından gecikmeler yaşandı. Bunun üzerine teknik heyetten bir kişinin "Vecihi, biz sana bu lisansı veremeyiz. Uçağına güveniyorsan atla, uç, bizi de kurtar." demesi üzerine Hürkuş, 28 Ocak 1925'te "Vecihi K-VI" ile birinci uçuşunu yaptı. Müsaadesiz yapılan bu uçuş nedeniyle cezalandırıldı. 16 Şubat 1925'te Türkiye'de kurulan birinci sivil havacılık organizasyonu olan Türk Tayyare Cemiyeti (THK) kurucuları ortasındaki birinci ve tek pilot olan Hürkuş'a "Türkiye'nin Baştayyarecisi" unvanı verildi. İlk sivil uçağı keresteci dükkanında yaptı Yeni uçak model ve tiplerini tasarlamaya devam eden Hürkuş, Kadıköy'de bir keresteci dükkanı kiraladı ve burada 3 ay içinde "Vecihi XIV" uçağını imal etti. 2 kişilik, tek motorlu spor ve eğitim uçağı birinci uçuşunu 27 Eylül 1930'da Kadıköy'ün Fikirtepe semtinde gerçekleştirdi. "Vecihi XIV" Türkiye'nin birinci sivil uçağı ve kendisinin de ürettiği ikinci uçak oldu. İkinci uçağına uçuş müsaadesi almak isteyen Hürkuş'a, seyrüsefer vesikası verilmedi. Evrakın alınması için uçağı sökerek demir yoluyla Prag'a gönderen Hürkuş, gerekli sertifikaları Çekoslovakyalı heyetten aldı. Hürkuş, 25 Nisan 1931'de uçağına binerek Türkiye'ye döndü. Hürkuş'un 27 Eylül 1932'de kurduğu ilk Türk sivil havacılık okulu "Vecihi Sivil Tayyare Mektebi"ne (VSTM) ikisi kız olmak üzere 12 öğrenci kaydoldu. Deniz uçakları da yapmaya başlayan Hürkuş'un atölyesine gelen iş insanı Nuri Demirağ, o devir bir uçak bedeli olan 5 bin lira yardımda bulundu. Hürkuş, 92 günde "Nuri Bey" ismini verdiği tayyareyi bitirip, Beşiktaş'ta Nuri Bey'in konağının üzerinde selamlama uçuşu gerçekleştirdi. Yine tek satıhlı "Vecihi XV" uçağına da üreten Hürkuş, 30 Ağustos 1933'te "Vecihi XIV" ve "Vecihi XV" ile "Nuri Bey Vecihi K-XVI" uçağıyla İstanbul'da şov uçuşu düzenledi. Türkkuşu Mektebi Hürkuş, 1934'te gelen bir teklif üzerine Vecihi Hayat Liselerini açmaya karar verdi fakat çeşitli zorluklarla karşılaştı. Türk Hava Kurumu Başkanı Fuat Bey ile görüşen Hürkuş, "Vecihi XIV" ve "Vecihi XV" tayyarelerini Türkkuşu Mektebine tahsis etti. Türkkuşu çalışmaları için 4'ü kız olmak üzere 74 öğrenci yazılırken, Hürkuş'un yetiştirdiği talebelerden kimileri eğitim için Rusya'ya gitti. Muvaffakiyetlerin akabinde Türkkuşu'nun İstanbul, Ankara, İzmir, Kayseri ve Adana'da açılan şubelerinde havacılık eğitimi verildi. Uçak mühendisliği eğitimi için 1937'de Türk Hava Kurumu tarafından Almanya'ya gönderilen Hürkuş, 1939'da tayyare ve makina mühendisliği diplomasını aldı. Hürkuş Hava Yolları Vecihi Hürkuş, 1947'de 5 arkadaşıyla havadan zirai ilaçlama yapmak üzere "Türk Kanadı" şirketini kurdu. 29 Kasım 1954'te Hürkuş Hava Yollarını hayata geçirdi. Bankadan kredi çekerek 8 tayyare satın alan Hürkuş, uçuş müsaadesi alamadı. Uzun uğraşlar sonucu birtakım şartlarda uçuş müsaadesi alabilen Hürkuş'un bir mühlet sonra evvel uçuşları kısıtlandı, sonra büsbütün men edildi. Hürkuş, elinde kalan son uçağı "TC-ERK"i Maden Tetkik Arama Enstitüsünün buyruğunda kullandırıp Güneydoğu Anadolu'da toryum, uranyum ve fosfat arama çalışmaları yaptırdı. Ömrünün sonuna kadar Türk havacılığının gelişmesi için büyük gayretler sarf eden Vecihi Hürkuş, 16 Temmuz 1969'da hayatını kaybetti. Yıllar sonra ismi kıymetli bir projeye verildi Türk havacılığına değerli katkılar yapan Vecihi Hürkuş, vefatının üzerinden uzun yıllar geçmesine karşın unutulmadı. Türk Hava Kuvvetlerinin pilot yetiştirmek için kullandığı yeni kuşak temel eğitim uçaklarına "HÜRKUŞ" ismi verildi. "HÜRKUŞ Geliştirme Projesi" Savunma Sanayii Müsteşarlığı (SSM) ile Türk Havacılık ve Uzay Sanayii (TAI) ortasında 2006'da imzalanan protokolle başladı. HÜRKUŞ mukavelesi kapsamında 2 uçar prototip uçak ve 2 yapısal test uçağı geliştirildi. Türkiye’nin birinci temel eğitim uçağı "HÜRKUŞ-A" birinci kez 29 Ağustos 2013'te havalandı. HÜRKUŞ-A, Avrupa Havacılık Emniyet Ajansı (EASA) ve Sivil Havacılık Genel Müdürlüğünden (SHGM) sertifika alan birinci Türk uçağı oldu. "HÜRKUŞ-B" ise birinci uçuşunu 30 Ocak 2018'de muvaffakiyetle gerçekleştirdi. "Hürkuş'un çalışmaları Türk havacılığının gelişimine taban hazırladı" Tayyareci Vecihi Hürkuş Müzesi Derneği (TVHMD) Yönetim Kurulu Lideri Bahadır Gürer, AA muhabirine, Vecihi Hürkuş'un Türk havacılık tarihinde değerli bir yere sahip olduğunu söyledi. Gürer, Vecihi Hürkuş'un İstanbul-Kahire uçuşundaki tayyarecilerin şehit olmasıyla havacılığa olan ilgisinin perçinlendiğini, Birinci Dünya Savaşı'nda uçak makinisti olarak vazife yapmasıyla havacılığa olan ilgisinin daha da arttığını belirtti. Hürkuş'un havacılığa olan ilgisine periyodun kumandanlarının kayıtsız kalmadığını belirten Gürer, "Hayatında dönüm noktası olacak deneyim uçuşuna Vecihi Bey'i de almışlar. Bu uçuşta teknik arızadan ötürü düşen tayyare, yaralı Vecihi'nin baş tayyareciliğe uzanan hikayesinin başlangıcı olmuştur. Kafkas Cephesi'nde büyük yararlıklar göstermiş, bir Rus uçağını düşürmüştür. İstiklal Savaşı'na katılmak için Anadolu'ya geçmiştir ve İstiklal Savaşı'nın birinci uçuşundan son uçuşuna kadar vazife almıştır." tabirlerini kullandı. Vecihi Hürkuş'un Türkiye'de havacılığın temellerini atarak büyük bir miras bıraktığını vurgulayan Gürer, "Hürkuş'un vizyonu ve çalışmaları, günümüz Türk havacılığının gelişimine taban hazırlamıştır. Hürkuş'un açtığı yolda, Türkiye son yıllarda havacılık ve savunma sanayiinde değerli atılımlar yapmış ve milletlerarası arenada dikkat çeken projelere imza atmıştır." dedi. Gürer, dernek olarak Hürkuş'un mirasını gelecek jenerasyonlara aktarmak, yanlış kıssalara siyasi materyal edilen Hürkuş'un aziz anılarını korumak ismine fiziki bir müze kurma maksadıyla çıktıkları yolda gayelerini sanal müze platformuna çevirdiklerini söyledi. Bu yolu seçmelerinin birçok nedeninin bulunduğunu anlatan Gürer, şunları kaydetti: "Teknolojinin en derinlerini yaşayan gençlerimize ulaşmanın en yeterli yolu teknolojiden geçiyorsa bu müzenin sanal platformda olmasının daha sürdürülebilir olduğu kanaatine vardık. Müzede Vecihi Hürkuş'un hayatına, projelerine ve Türk havacılık tarihine dair çeşitli evraklar, fotoğraflar, modeller ve öteki malzemeler yer alacak. Ayrıyeten interaktif etkinliklerle ziyaretçilere unutulmayacak bir tecrübe sunmayı düşünüyoruz."
Muhabir: Hamdi Dindirek