Türk operasının öncü sanatkarlarından Semiha Berksoy

AA İSTANBUL (AA) - Heykeltıraş ve ressam Fatma Saime Hanım ile maliye katibi ve şair Ziya Cenap Berksoy'un kızı Berksoy, İstanbul Çengelköy'de 1910'da dünyaya geldi. Asıl ismi Semiha Cenap Berksoy olan sanatçı, sanata ilgisini anne ve babasından aldı. Sanatçı, 8 yaşındayken periyodun salgın hastalığı İspanyol nezlesi nedeniyle annesini kaybetti. Sanatkarın daha sonra yanına taşındığı, Düyun-ı Umumiye'de baş katip olan amcası Basri Cenap Bey ise veremden vefat etti. Berksoy, ilköğrenimini Kadıköy İlkokulunda tamamladı, ortaokulu birincilikle bitirdi. İlk hikayelerini ilkokuldayken yazan sanatçı, babasının tekrar evlenmesinin akabinde ailesiyle evvel Sultanahmet'e, sonra Kadıköy'e taşındı. Buradaki meskenlerinin karşısında Kuşdili Tiyatrosunun bulunması, Berksoy'un sanata yönelmesinde tesirli oldu. İlk bayan opera sanatkarı Nimet Vahid Hanım'dan ders aldı Berksoy, liseyi İstanbul Kız Lisesinde okudu ve Osmanlı'daki ilk resmi müzik okulu Darülelhan'ın tekrar düzenlenmesiyle kurulan İstanbul Konservatuvarında 1928'de, birinci Türk bayan opera sanatkarı Nimet Vahid Hanım ile şan çalıştı. Cemal Reşit Rey eşliğindeki birinci halk konserini 1929'da veren Berksoy, konserde Nikolay Rimski-Korsakov'un Sadko operasından çeşitli aryalar seslendirdi. Sanatçı, yaptığı fotoğraflar ile 1929'da Hoş Sanatlar Akademisi Namık İsmail Atölyesi'ne burslu olarak kabul edildi. Hayatı boyunca fotoğraf yapmayı, beslenmek kadar değerli gören sanatçı, avangart biçimdeki çağdaş çalışmalara imza attı. Kate rolüyle Darülbedayi'nin imtihanını geçti Babasına yazdığı bir mektupta sanat aşkını anlatan Berksoy, "Benim ruhumu sürükleyen, bende alev haline gelen bir şey var; o da sanat aşkıdır." sözlerini kullanmıştı. Muhsin Ertuğrul tarafından açılan Darülbedayi Tiyatro Okulunun imtihanına giren Berksoy, William Shakespeare'in "Hırçın Kız" yapıtındaki "Kate" rolüyle sınavı geçerek, eğitime hak kazandı. Muhsin Ertuğrul'un çektiği, 1931 üretimi birinci sesli Türk sineması "İstanbul Sokaklarında" sinemasında başrol oynayan sanatçı, 1932'de Darülbedayi'de (İstanbul Kent Tiyatrosu) çalışmaya başladı ve çeşitli oyunlarda rol aldı. Semiha Berksoy, Darülbedayi'de sahnelenen Türk operetlerinin primadonnası (operada baş bayan rolünü oynayan sanatçı) oldu. Tiyatro öğrenciliği sırasında "Kafatası" piyesinin sahnelenmesi için yapılan çalışmalarda şair Nazım Hikmet Ran ile tanışan Berksoy, Ran'ın yazdığı "Bu Bir Rüyadır" operetinde "Fatma" rolünü, Cemal Reşit ve Ekrem Reşit Rey'in operetinde "Marlene" rolünü oynadı. Uzun yıllar mektuplaşan Ran ve Berksoy'un mektupları, "Nazım Hikmet ve Tosca'sı Semiha Berksoy" ismiyle kitaplaştırılarak okuyucuya sunuldu. Batı Avrupa'da opera sahnesine çıkan birinci Türk soprano Berksoy, 19 Haziran 1934'te Ahmed Adnan Saygun'un bestelediği birinci Türk opera temsili "Özsoy"da yorumladığı "Ayşim" rolüyle dikkatleri üzerine çekti ve Atatürk'ün de beğenisini kazandı. Ressam Fikret Mualla ile 1930'larda tanışan sanatçı, Mualla'nın İkinci Dünya Savaşı öncesi Fransa'ya gitmesiyle dostluklarını mektuplara taşıdı. Semiha Berksoy, daha sonra birbirlerine yazdıkları mektupları, yolladıkları fotoğraf ve desenleri yayına hazırlayarak, vefatından evvel kızı Zeliha Berksoy'a bıraktı ve bu miras "İki Karşıtın Mektupları" ismiyle okurla buluştu. Başarılı sanatçı, Ankara Devlet Konservatuvarının açtığı sınavı kazanarak devlet bursuyla gittiği Almanya'daki Berlin Devlet Yüksek Müzik Akademisi Opera kısmını 1939'da birincilikle bitirdi. Tıpkı yıl, "Richard Strauss'un 75. Doğum Yılı Festivali"ndeki "Ariadne auf Naxos" operasında "Ariadne" başrolünü oynayan sanatçı, bu temsille Batı Avrupa'da opera sahnesine çıkan birinci Türk sopranosu unvanını aldı. Semiha Berksoy, 1940'ta Türkiye'ye döndükten sonra birinci konserini Cemal Reşit Rey ile verdi. Richard Wagner operalarında sahne alan Berksoy, 1941'de Ankara'da, Carl Ebert idaresindeki "Tosca" ve "Madame Butterfly" operalarında oynadı. Unutulmaz sanatkarın "Tosca"daki performansı profesyonel manada birinci opera şovuydu. Sanatçı "Lüküs Hayat" ve "Deli Dolu" operetlerinde de yer aldı. Devlet Operası ve Devlet Tiyatrolarında misyon aldı Ankara Devlet Operasının kurulmasında Carl Ebert ile vazife alan Berksoy, 1950'de açılan Devlet Operasına solist olarak atandı. Sanatçı 1951'de "Tiefland Çukurova Operası"nda başrol "Marta"yı oynadı ve ses uzmanı Giannina Arangi Lombardie başta olmak üzere öteki uzmanlar tarafından devlet operası takımında "Birinci Sınıf Dramatik Soprano" olarak belirlendi. Berksoy'a 1952'de, Carl Ebert tarafından Beethoven'in "Fidelio Operası"nda dramatik soprano "Leonore" başrolü verildi. Opera rejisörü Feridun Altuna idaresinde 1961'de "Hensel und Gratel" Operası'nın prömiyerinde "Hexe" başrolünü yorumlayan sanatçı, 1963'te "Kültür Bakanlığı 30. Sanat Yılı Jübilesi"nde Verdi'nin "II.Trovatore Operası"nda ünlü "Azucena" rolünü canlandırdı. Tiyatroya 1960'lı yıllarda yük veren ve Devlet Tiyatrosu bünyesinde, başta "Macun Hokkası", "Dışarıdakiler" ve "Kaneviçe" oyunları olmak üzere birçok dramatik yapıtta rol alan sanatçı, 1972'de emekli oldu. 89 yaşında New York'ta sahneye çıktı New York City Lincoln Center'de, 1999'da 89 yaşındayken sahne alan sanatçı, Robert Wilson idaresindeki, Umberto Eco'nun yapıtı "The Days Before Death, Destruction and Detroit III"te, Tristan ve Isolde Operası'ndan, Isolde'nin "Aşk Ölümü" aryasını seslendirdi. Refik Epikman ile İsmail Hakkı Toygar Seramik Atölyesinde heykel çalışmaları yapan, fotoğraf ve gerçeküstü hikaye alanında da eserler veren Berksoy'un fotoğrafları Berlin, Paris, İstanbul ve New York'un da ortalarında olduğu birçok kentte sergilendi. Semiha Berksoy, 1984'te TBMM tarafından kamu dalında misyon alan birinci bayan opera sanatkarı olarak, "Atatürk Opera Ödülü", 1961'de Dil Tarih Fakültesinde "Resim Ödülü" aldı. Kalp rahatsızlığı sebebiyle tedavi gördüğü hastanede, 15 Ağustos 2004'te 94 yaşındayken vefat eden sanatçı, doğup büyüdüğü Çengelköy'de toprağa verildi.
Muhabir: Ömer Faruk Yıldız