Mustafa Kökmen
Son günlerde gündeme gelen Türk boğazların statüsü konusu Türkiye’de uzun süredir konuşulan ve literatürde yer bulan bir konudur. Peki nedir Montrö?
Montrö Boğazlar Sözleşmesi, 1936’da imzalanan ve Türkiye’ye İstanbul ve Çanakkale boğazları üzerinde kontrol ve savaş gemilerinin geçişini düzenleme hakkı veren bir uluslararası sözleşmedir. Lozan müzakereleri sonrasında boğazların hâkimiyeti bir süre Türkiye’ye ait değildi. Ancak Montrö ile beraberinde Türkiye boğazlar üzerinde daha net söz hakkına ve statüye sahip olmuştur. Bilinenin aksine Montrö Sözleşmesinin süresi 1956 yılında dolmuştur ve şuan da Türkiye istediği takdirde Montrö mutabakatından ayrılabilmektedir. Ancak bu noktada Türkiye’nin Montrö anlaşmasından ayrılması sonucunda olacaklar ve Türkiye’nin boğazlarda ne gibi bir statüye sahip olacağı önem arz etmektedir.
Montrö elbette sınırlayıcı bir anlaşmadır, ancak Lozan’daki Boğazlar maddeleri göz önüne alındığında daha kabul edilebilir ve uygun görülebilecek bir mutabakattır. 20 senelik sözleşme genel hatlarıyla barış ve savaş süresinde boğazlardan geçiş prosedürlerini öne çıkartmıştır. Mavi Vatan olarak kodladığımız sınırlarımız ve egemenliğe verdiğimiz önem göz önüne alındığında bilinmelidir ki; Türkiye sahip olduğu topraklar üzerinde bir başka devlete söz hakkı tanımayacaktır. Montrö maddeleri Türkiye’yi belirli çerçevede sınırlamaktadır.
Türkiye istediği takdirde Uluslararası Sistem içerisinde tepkilere maruz kalsa da sözleşmeyi sona erdirebilme yetkisine sahiptir. Jeopolitik bir öneme sahip olan Türk boğazları neredeyse tüm Dünya ülkelerinin kullandığı bir durumdadır. Türkiye kısa vadede Montrö’den çekilerek ilişkilerinin olduğu devletleri karşısına almak ve ilişkileri çıkmaza sokmak istemeyecektir. Elbette boğazların bütünüyle hâkimiyetinin Türkiye elinde olması Türkiye’ye çok şey katacaktır. Ancak böylesi bir kilit konuda karar alırken birçok sonuç ele alınmalıdır.
Türkiye hangi anlaşma ve sınırlama içerisinde bulunursa bulunsun, Mavi Vatan olarak kodladığımız sınırların farkında olarak politikalarını belirlemelidir.
