Üçüncü Cumhurbaşkanı Celal Bayar’ın vefatının üzerinden 38 yıl geçti

AA ANKARA (AA) - AA muhabirinin derlediği bilgilere nazaran, 1883'de Bursa'nın Gemlik ilçesinin Umurbey köyünde dünyaya gelen Bayar, birinci ve ortaöğretimini Umurbey'de tamamladı. Ardından Bursa'da İpek Meslek Yüksekokulu ve College Francais de l'Assomption'da eğitim gören Bayar, hukuk ve bankacılık alanlarında çalıştı. Bayar'ın 1903'te evlendiği İnegöllüzade Refet Bey'in kızı Reşide Hanım'dan Refi, Turgut ve Nilüfer isimli üç çocuğu oldu. İttihat ve Terakki'nin Bursa'da zımnî kolu olan "Küme"ye 1907'de giren Bayar, Ege bölgesinde cemiyetin çalışmalarını hızlandırmak ve bölgedeki aktifliğini artırmak gayesiyle İzmir'e özel bir misyonla gönderildi. Balkan Savaşı'nda Bulgar ordularıyla savaşmak üzere Bursa'dan gizlice ayrılarak evvel İstanbul'daki askeri karargaha, oradan da cepheye giden Bayar, İzmir'de 1918 yılında işgali engellemek ve işgalci kuvvetlere karşı direnç oluşturmak gayesiyle kurulan İzmir Müdafaa-i Hukuk-ı Osmaniye Cemiyetinde faal rol aldı. İttihatçı kimliği ve hakkındaki tutuklama buyruğu yüzünden ismini değiştirmek zorunda kalan Bayar, İzmir'in işgali tehlikesi belirince, "Galip Hoca" takma ismiyle zeybek ve köy hocası üzere bölgeyi dolaşarak işgale karşı direnişleri örgütledi. Aydın işgal edilince halkı Yunan kuvvetlerine karşı örgütlemek için çalışmalar gerçekleştiren Bayar, Balıkesir Kongresi öncesinde yapılan toplantıda "Sivil Alay Komutanlığı", kongrede ise oy birliği ile "Akhisar Ulusal Alay Kumandanlığı" unvanı aldı. Bayar'ın ismi Nutuk'ta yer aldı Türkiye Cumhuriyeti'nin kurucusu, Milli Mücadele'nin lideri Mustafa Kemal Atatürk, Bayar'ın bu süreçteki çabalarını takdirle karşıladı. Nutuk'ta Bayar'ın ismine yer veren Atatürk, şu tabirleri kullandı: "Aydın dolaylarında, İzmir'in işgalinden sonra, asker ve halktan kimi vatanseverler, Yunanlılara karşı savunma, halkı cesaretlendirme ve silahlı ulusal teşkilat kurma uğraşlarıyla çalışıyorlardı. Bu ortada İzmir'den isim ve kıyafet değiştirerek o bölgeye gitmiş olan Celal Bey'in (İzmir Milletvekili Celal Bey'dir) uğraş ve fedakarlığı anılmaya bedel." Osmanlı Mebusan Meclisi'nin toplanması için yapılan 1919 seçimlerinde Saruhan (Manisa) mebusu adayı olarak gösterilen Celal Bayar, milletvekili seçilerek İstanbul'da toplanacak son Osmanlı Mebusan Meclisi'ne katılma hakkını elde etti. İstanbul hükümetinin "arananlar ve yakalanacaklar" listesinde yer almasına karşın Bayar, 12 Ocak 1920'de toplanan son Osmanlı Mebusan Meclisi'ne Saruhan Sancağı milletvekili olarak katıldı. İstanbul ve Osmanlı Mebusan Meclisi, 16 Mart 1920'de işgal edilirken, Ulusal Uğraş taraftarı vekiller Malta'ya sürgüne gönderildi. Fakat Bayar, Meclis'in işgal edileceği haberini evvelden öğrendiği için Malta'ya sürgün edilmekten son anda kurtuldu. Malta'ya sürgüne gönderilenler haricindeki Osmanlı Mebusan Meclisi üyeleri, Ulusal Gayret'in merkezi Ankara'da toplanmaya başladı. Ekonomi için fikirler geliştirdi Bayar, Atatürk'ten aldığı talimatla Anzavur Ayaklanması'nı bastırma misyonunu yerine getirdiği sıralarda, Büyük Millet Meclisi 23 Nisan 1920'de Ankara'da açıldı. Bu nedenle Bayar, Meclis'e 2 hafta geç katıldı. Birinci Büyük Millet Meclisi'nde milletvekili olarak vazife alan Bayar, 27 Şubat 1921'de İktisat Bakanı oldu. Lozan Barış Konferansı'na danışman misyonuyla katılan Bayar, Osmanlı borçları ve bunların ödeme biçimiyle ilgili teklifiyle dikkatleri üzerine çekti. Borçların altın yerine kuponla ödeme formülünü öneren Bayar, böylelikle genç Cumhuriyetin ekonomik yükünün büyük oranda hafifletilmesinin tabanını hazırladı. 1923 seçimlerinden sonra İkinci Büyük Millet Meclisi'ne İzmir milletvekili olarak giren Bayar, 1924'ün mart ayında Mübadele, İmar ve İskan Bakanlığına atandı ve İş Bankası'nın kuruluşunu organize etmek üzere tıpkı yılın temmuz ayında bu vazifesinden istifa etti. İş Bankası'nın kurulmasında kıymetli rol oynayan Bayar, 1932 yılına kadar bankanın genel müdürlüğünü üstlendi. Bayar, 1932-1937 yılları arasında İktisat Bakanlığı görevini sürdürürken, 1937-1939 yılları ortasında başbakanlık yaptı. Türkiye'nin üçüncü cumhurbaşkanı seçildi Mustafa Kemal Atatürk'ün 10 Kasım 1938'de vefat etmesinin akabinde Celal Bayar, Mareşal Fevzi Çakmak ile istişare ederek, ortalarında yaşanan birçok görüş ayrılığına karşın İsmet İnönü'nün Cumhurbaşkanı seçilmesini destekledi. Bayar, daha sonra siyasi ömrünü İzmir milletvekili olarak sürdürdü. Çok partili siyasi ömrün başlaması üzerine 1946 yılının ocak ayında Adnan Menderes, Fuat Köprülü ve Refik Koraltan ile Demokrat Parti'yi (DP) kuran Bayar, parti başkanlığına getirildi. Mayıs 1950'de iş başına gelen DP iktidarında, Celal Bayar Cumhurbaşkanı, Refik Koraltan TBMM Başkanı oldu. Birinci Adnan Menderes hükümeti 22 Mayıs 1950'de misyona başladı. Bayar, 22 Mayıs 1950'de Türkiye Büyük Millet Meclisince Türkiye'nin üçüncü cumhurbaşkanı seçildi. Yassıada'da yargılandı Demokratikleşme ve özgürleşme alanında değerli çalışmalara imza atan Bayar ve arkadaşlarının "Yeter kelam milletin" sloganıyla çıktıkları yol, 27 Mayıs 1960 askeri darbesiyle son buldu. Cumhurbaşkanı Celal Bayar, Başbakan Adnan Menderes, hükümet üyeleri, DP'li milletvekilleri, Genelkurmay Başkanı Orgeneral Rüştü Erdelhun ile asker ve kimi üst seviye kamu vazifelileri gözaltına alındı. Tüm tutuklular, Yassıada'da hapsedildi. Yassıada'daki yargılamalar, 14 Ekim 1960'ta başlayıp 15 Eylül 1961'de karara bağlandı. 19 evrakta toplanan davalar, "Anayasayı ihlal" davasıyla birleştirildi. Yargılamalar sonucunda Bayar, 15 Eylül 1961'de Yassıada Mahkemesi tarafından idama mahkum edildi. Yaş haddi nedeniyle cezası müebbet mahpusa çevrilen Bayar, 7 Kasım 1964'te rahatsızlığı nedeniyle özgür bırakıldı. Celal Bayar, 22 Ağustos 1986'da İstanbul'da vefat etti.

Muhabir: Mehmet Tosun