Fırat Köse
Mustafa Kemal Atatürk, Türk ve dünya tarihi içerisinde önemli konuma ve değere sahip büyük liderler arasındadır. Yaşamını sürdürdüğü 1881-1938 yılları arasında dünya tarihi önemli gelişmelere şahit olmuştur. Bu kısa sürede birçok edebi çalışmaya imza atan Atatürk’ün günümüzde çok hatırlanmayan, ancak çok önemli bir eseri vardır o da “Anafartalar Muharebatı’ na Ait Tarihçe” isimli defteridir. Eser, Mustafa Kemal Atatürk’ün el yazısı ile bir okul defterine yazılmıştır. En önemli tarafı ise I. Dünya Savaşı sırasında yaşanan Çanakkale Savaşları içerisinde gerçekleşen olayları sıcağı sıcağına şahit olarak kayıt altına almasıdır. Olayların bütün heyecanı eserin üslubundan anlaşılmaktadır. Mustafa Kemal Atatürk, savaş sırasında 19. Piyade Tümeni komutanı olarak 20 Ocak 1915 ile 8 Ağustos 1915 tarihleri arasında çok başarılı faaliyetlerde, kahramanlıklarda bulunmuştur.
Eserin orijinalinden alınan kopya arap harfleri ile 116 sayfadır. Atatürk’ün el yazısı ile yazılmış olan kısmı hazırlayan Uluğ İğdemir’ in defterinde 86 sayfa tutsada aslında bu kısım 106 sayfadır.
Önsöz ve giriş kısımlarında hazırlayıcı Uluğ İğdemir tarafından eserin kendisine nasıl ulaştığı ve eserin serüveni okuyucuya anlatılmaktadır.
Hatıranın esas kısmı giriş dahil toplam iki bölümden oluşmaktadır. Giriş bölümü içerisinde 6 alt bölüm yer almaktadır. İkinci bölüm içerisinde 12 alt bölüm yer almaktadır. Hatıranın son kısmında ise 27 Aralık 1915 tarihinde Çamlıtekke’ den Anafartalar Grubu Kurmay Başkanı İzzettin Çalışlar imzasını taşıyan bir rapor eklenmiştir.
Eser, Mustafa Kemal Atatürk tarafından okunmak üzere dönemin Türk Tarih Kurumu Genel Sekreteri ve Aydın Milletvekili Reşit Galib’ e vermiştir. Atatürk, 1937 yılı sonlarında bu hatıraların “Belleten” de yayınlanmasını emretmiş ancak o zaman bu mümkün olmamıştır. İlk olarak 1943′ de Cumhuriyetin yirminci yıl dönümü sebebiyle “Belleten” in 28. sayısında yayınlanmıştır. Bir miktar ayrı basım da aynı tarihte yapılmış, büyük bir kısmı Genelkurmay Başkanlığı tarafından satın alınarak Türk Silahlı Kuvvetleri personeline dağıtılmış, kalanları ise kısa bir süre içerisinde tükenmiştir. Sel Yayınları tarafından tekrar basılan eser ufak yanlışları içerisinde barındırarak yayınlanmıştır. Türk Tarih Kurumu Yeni Çağ Kolu, Mustafa Kemal Atatürk için kurum yayınları arasında yeni bir seri açılmasına karar vermiş, bu önemli eser de bu seri içerisinde tekrar yayınlanmıştır.
Birçok yerde okuduğumuz Çanakkale ve Mustafa Kemal Atatürk anekdotları Ruşen Eşref Ünaydın tarafından hazırlanan “Anafartalar Komutanı Mustafa Kemal ile Mülakat” isimli eser içerisinde yer almaktadır. Uluğ İğdemir ise hazırladığı eserde hatıratın başladığı tarihten önceki kısmını ve mümkün olduğu kadar yalnız Mustafa Kemal Atatürk tarafından söylenmiş olanlarını, eserin giriş kısmına eklemektedir. Bu da beraberinde konu ve anlam bütünlüğünü sağlamaktadır. Bunun yanında Mustafa Kemal Atatürk’ün birçok tarih kitabından ifade edildiği gibi alman subaylardan nefret ettiği vs. şekilde yaklaşımının olmadığı bu eserde görülmektedir. 9. Fırka Komutanı Albay Kaninkiser Bey hakkında: “kendisi ordumuzda bulunan Alman subayların en başarılılarındandır.” yorumu araştırmacı ve okuyuculara idealist bir subay olduğunu göstermektedir.
Eserde toplam sekiz yerde komuta hatalarından şikayet eden Mustafa Kemal Atatürk cesaret ve inisiyatifin ne kadar önemli olduğunun altını defalarca çizmektedir. Birçok yerde okuyucu ve araştırmacıların karşısına çıkan Liman Von Sanders Paşa ile Mustafa Kemal Atatürk’ün Anafartalar bölgesinde bütün mevcut kuvvetlerin emri altına verilmesi isteği ve “çok gelmez mi?” sorusuna karşılık “az gelir!” diyaloğu bu eserde yer almaktadır. Tarih biliminin toplumlar için ne kadar önemli olduğu yorumu da kırmızı kurşun kalem ile bizzat altı çizilerek ifade edilmektedir. Olağanüstü durumlarda koşullar neyi gerektiriyorsa anında karar verilip uygulanması gerektiği ifadeleri de, bir subayın inisiyatif özelliğine sahip olması zorunluluğu belirten önemli görüşler ve öneriler arasındadır. Savaşlar sırasında gösterdiği cesaret örnekleri de aynı şekilde bir subay da ve bir askerde cesaretin ne kadar önemli olduğu ifade edilmektedir. Yine aynı şekilde birçok kitapta yer alan şarapnel olayı da bu eserde yer almaktadır. Olay sonrası günün hatırası olması amacıyla Mustafa Kemal Atatürk, saati Liman Von Sanders Paşa’ ya hediye etmiş, buna karşılık olarak da Liman Von Sanders Paşa kendi saatini hediye etmiştir. Askerlik konusunda teori ve pratik farkı da önemle belirtilen noktalar arasında yer almaktadır.
