Ebru sanatını tekrar sevdiren usta: Mustafa Düzgünman

0

BEĞENDİM

ABONE OL

News

0

AA

İSTANBUL (AA) – Abdülbaki Efendi ve Aziz Mahmud Hüdayi mescitlerinin imamlığını yapan Saim Efendi ile Şükriye Hanım’ın ikinci çocuğu olan Düzgünman, Üsküdar Sultantepe Mahallesi’nde 9 Şubat 1920’de dünyaya geldi.

Usta sanatçı, ilkokulu Ayazma Mektebinde okuduktan sonra babasının yanında aktarlık yapmaya başladı. Aktar dükkanında, devrin meşhur sanatkarları, arif ve sufileriyle tanışma imkanı bulan sanatçı ayrıyeten Prof. Dr. Ali Alpaslan, Uğur Derman, Nezih Uzel, Ahmed Yüksel Özemre ile babası Hafız Nurullah Bey ile de Üsküdar’daki aktar dükkanındaki sohbetlerde bir ortaya geldi.

Sanatçı Düzgünman, TRT’ye verdiği bir röportajda çocukluğunu şu sözlerle anlatmıştı:

“Babam Üsküdar’da Aziz Mahmud Efendi Cami imamı ve hatibiydi. Olağan biz de o muhitte yetiştiğimiz için, mescitte musiki kesinlikle lazımdır. Oradan bir merak oluştu. Ezan okumak, müezzinlik etmek filan derken, dini musikiyi çok merak ettim. O vakit Mızıkalı Hafız Muhiddin Efendi vardı Üsküdar’da. Ondan ve Çarşamba Tekkesi Piri Hayrullah Efendi’den dini eserler geçtim. Mevlid tevşihleri, ramazan ve devran ilahileri… Bu formda oldukça yol almış olduk.”

Bir taraftan ciltçilikle de ilgilenen Düzgünman, hocası tıpkı vakitte annesinin dayısı olan Necmeddin Okyay’ın himayesiyle 1938’de Hoş Sanatlar Akademisinin Türk Tezyini Sanatları Kısmına kaydoldu. Sanatçı, Okyay’dan eski stil cilt ve ebru öğrendi.

Mustafa Düzgünman, kısa müddette yeteneğiyle dikkati çekti lakin savaş devrinin ağır kaideleri nedeniyle okuldan ayrılarak yine baba mesleği aktarlığa döndü.

Ebru sanatında klasik anlayışa bağlı kaldı

Ebruya çeşitli çiçek desenleri kazandıran Necmeddin Okyay, Medresetü’l Hattatin ve akademideki hocalığı devrinde, bu sanatı oğulları Sami ve Sacid Okyay ile Ali Alpaslan, Uğur Derman ve Düzgünman’a öğretti.

Mustafa Düzgünman, Alparslan Babaoğlu, Fuat Başar, Aydın Gülan ve Sabri Mandıracı’nın da ortalarında bulunduğu pek çok isme, ebru dersleri verdi.

Ebru sanatında klasik anlayışa bağlı kalan sanatçı ayrıyeten “Tarz-ı Kadim” cildin örneklerini verdi, tespihçiliğe, fotoğrafçılığa merak sardı ve dini musiki meşk etti.

Hocası Necmeddin Okyay’ın “Ebruculukta beni geçti” iftiharına mazhar olan sanatçı, Okyay’ın Necmeddin Ebrusu olarak da anılan çiçek ebrularını yine yorumladı. Necmeddin Okyay ile yarı stilize edilmiş çiçek ebruları, Mustafa Düzgünman tarafından gölgelendirmeler, hareler, perspektif ve boyutlandırmalarla tam stilize edildi. Ayrıyeten sanatçı çiçek çeşitlerine bir de papatyayı ekledi. Düzgünman, ebrularında kompozisyona ehemmiyet vererek, çiçek motiflerinin, yer dokusunun, renk ahengi ve kompozisyonun bir ebru sanatkarının imzası olduğunu vurguladı.

Ordu matbaasında mücellitlik yaptı

Usta sanatçı, 1953’te askere gitti, Selimiye ve Harbiye’deki görevinin akabinde Harbiye 1. Ordu karargah matbaasında mücellitlik yaptı.

Aynı yıl, sanatkarın oğlu Ali Haydar, 1962’de ise kızı Yasemin dünyaya geldi.

Aziz Mahmud Hüdayi Camii’nde uzun yıllar cuma günleri iç ezan ve teravih namazlarında ilahi okuyan Düzgünman, Mızıka-ı Humayun’da yetiştiği için “Mızıkalı” lakabıyla bilinen Hafız Muhittin Şahit başta olmak üzere, Hafız Eşref Ede, Tacettin Yalım ve Hüsnü Sarıer’den tasavvuf ve musiki dersleri aldı. Kimilerinin güftesi kendisine ilişkin olmak üzere, farklı makamlarda 20 kadar ilahi de besteleyen Düzgünman’ın yapıtları, yakın arkadaşı neyzen Niyazi Sayın tarafından notaya alınarak kaydedildi.

Mustafa Düzgünman, 1979’a kadar sürdürdüğü türbedarlıkla ilgili anılarını şöyle anlatmıştı:

“12 Şubat 1954’te Aziz Mahmud Hüdayi’ye türbedar oldum. Kırk beş lira aylığım vardı. Türbe haraptı, aldığım aylıklarla türbeyi onarmaya muvaffak oldum. Ancak bu mühlet içinde hadiseler de eksik olmadı. Türbenin kurşunları çalınır, karakollara giderdim. Vakıflar masraf etmez, ben adam bulur çatıyı yaptırırdım. Birden fazla sefer masrafları dükkanımızdan karşılardım. Dergahın aşağı sokağındaki Cennet Efendi türbesine de ben bakardım. Ahşap ve haraptı. Orayı da yaptırdım lakin yandaki konutta çıkan yangınla 17 Şubat 1961 ramazanında orası da yandı. Buna çok üzülmüştüm. Türbe tekrar yapılmayınca orayı da açık hazire olarak tanzim ettim ve ağaçlandırdım. Beni Türbeler Müdürlüğü’ne ‘O ticaretle uğraşıyor. Ne işi var türbede?’ diye şikayet etmişler. O da yetmiyormuş üzere bu beşerler beni huzursuz ediyordu. Tekrar müdürlüğe ‘Orası ham sofular karargahı oldu.’ diyorlarmış. Baskılara dayanamadım, istifa ettim. İçim kan ağlamıştı.“

Türbeyi 1986’nın Ramazan Bayramı’nda ziyaret eden sanatçı, şahit olduklarını şu sözlerle tabir etmişti:

“Türbeyi mahvetmişler. Hz. Hüdayi’nin sandukası etrafında çevrili altın varaklı özel parmaklığına vurmuşlar kurşuni soba yaldızını. Sandukalar üzerindeki değerli şallar, Kabe örtüleri, el işlemeli yazılı değerli peşkirler, örtüler yok olmuş. Yerine Kapalıçarşı tarzı nefti çuha çekmişler. Perdeler sökülmüş ve yerlere makine halısı döşemişler. 135 yıllık Abdülmecid yapısı asar yok olmuştu. Mihrabın iki yanındaki değerli mumlar yok olmuştu. Caminin çok değerli levhaları vardı. Paklık hasebiyle yerinden toplanmış ve birçok yerlerine takılmamış, yerleri boştu. Uğur Derman kardeşime sıkıntıyı haber verdim. O da vakıflara iki sefer haber verdi. İlgilenen bile olmadı. Dergahın emniyet kasası üzere kullanılan I. Ahmed evresi yapısı bir oda vardı. Onu da yıktılar. Vakıflar yeniden ses çıkarmadı. Bunlar benim acı anılarım.”

“Besmeleyle tezgah açıp ebru yapan kişiyiz”

Klasik ebruyu “Ebruname” isimli 20 kıtalık bir şiirle nazma aktaran Düzgünman, hayatına taraf veren ebru sanatıyla girdiği bağlantıyı bir şiirinde söyle anlattı:

“Besmeleyle tezgah açıp ebru yapan kişiyiz

Fırça ile su üstünde hüner satan kişiyiz

Üstadımız Özbek Piri hem Necmeddin hocadır

Büyüklere boyun kesip Hakk’a tapan kişiyiz

Ey Mustafa nakş-ı sevda sana neler öğretti

Derununda duran nakkaş ‘Eynema’yı öğretti

Bab-ı ebru rehnümadır vech-i baki fehmine

Arif olan bu ezharı bir noktadan seyretti”

Başarılı sanatçı, Türkiye’de ebru sanatının tekrar sevilmesinin önünü açan isimlerden biri oldu.

Ahmet Yüksel Özemre, Düzgünman’ın ebruya tekrar hayat verdiğini şöyle söz etmişti:

“Türkiye’de ebruya ilginin artması ve Mustafa Düzgünman’ın sanatkar olarak şöhret olması, Yapı Kredi Bankasının Müşaviri Nedim Tör’ün 1967’de bankanın Galatasaray’daki genel müdürlük binasında Mustafa Düzgünman ebrularının sergilendiği büyük bir stant açması sonucu olmuştur. Nedim Tör, ebruyu nonfigüratif fotoğrafın öncüsü olarak kabul etmekte idi. Bu stantta Mustafa Düzgünman’ın ağabeyi Ahmet Düzgünman ile Niyazi Sayın’ın yaptığı tespihler de sergilenmiş ve stant bir ay boyunca İstanbul halkının ağır ilgisini görmüştür. Bu stant Düzgünman’ın hayatında bir dönüm noktası olmuştur.”

Başarılı sanatçı, Türkiye’de ebru sanatının tekrar sevilmesinin önünü açan isimlerden biri oldu. Hocası, Necmeddin Okyay’dan öğrendiği ebru çeşitlerinin tamamında eserler veren Düzgünman, hocasının ismiyle anılan çiçekli ebru sanatı Necmeddin Ebrusu’nu geliştirerek daha estetik bir boyuta taşıdı ve papatya motifini kazandırdı.

Mustafa Düzgünman, bir açıklamasında, ebruda modernizasyonla ilgili niyetlerini şu sözlerle aktarmıştı:

“Ebru, tükenmeyen bir hazinedir. Bu kendi içinde, kendi kendini karakterini hiç bozmadan esasen tekamül ediyor. Bunun haricinde, modernizasyon üzere bir şey olamaz. Zira bu ecdat yadigarını, bunun tarihini yaşatmak mecburiyetindeyiz. Niçin modernizasyon olsun? Bu nihayeti olmayan bir renk cümbüşü. Hoşluğu tükenmiyor ki yine bir şeyler icat edilsin.

Şimdi, vaktimizde resme kayan bir ebru hali görüyoruz. Onlara bakıldığı vakit bir yağlıboya görünümü, tablosu üzere bir şey oluyor, yani ebrunun dışına çıkılıyor. Aslında onlar da ebrudan yapıyorlar fakat bakıldığı vakit yağlı oya görüntüsü izlenimini veriyor. Biz buna pek Türk ebrusu filan diyemeyiz. ‘Çağdaş ebru’ diyebilirler. Bizim ebrumuz karakterini bozmamalıdır hiç.”

Sanatçının, tespih, yazı levhası, ebru, kitap kapları, kutu ve çerçevelerden oluşan koleksiyonu ailesi tarafından koruma ediliyor. Yapıtlarının bir kısmı ise müzelerde ve ferdî koleksiyonlarda yer alıyor.

Usta sanatçı, körüklü fotoğraf makinasıyla bine yakın sınır örneğini emüsyonlu cama tespit etti. Kimilerine “Kalem Güzeli” ve “İslam Mirasında Sınır Sanatı” isimli yapıtlarda yer verilen bu fotoğraf camlarının asılları, daha sonra kendisi tarafından Türkpetrol Vakfına ikram edildi.

Titizlikle sürdürdüğü aktarlık mesleğinde işinin ehli muteber bir esnaf olarak tanınan Düzgünman, 12 Eylül 1990’da vefat etti ve Karacaahmet Mezarlığına defnedildi.

Ahmed Yüksel Özemre 1996’da, 53 yıllık dostu Düzgünman ile anılarını “Üsküdar’da Bir Attar Dükkanı” isimli kitapta topladı.

İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür A.Ş. “Geleneksel Sanatlar Serisi” kapsamında “Mustafa Esat Düzgünman ve Ebru” adlı prestij kitabı 2007’de okurların beğenisine sundu.

Düzgünman’ın doğumunun 100. yılı vesilesiyle Kubbealtı Neşriyat, onun hayatını anlatan Ahmed Yüksel Özemre’nin “Üsküdar’da Bir Attar Dükkanı” isimli yapıtını, özel bir baskı ile yine okuyucularla buluşturdu.

Muhabir: Ümit Aksoy