Değerli okurlarımız uzun sayılacak bir aradan sonra yine sizlerle beraber olma fırsatını elde ettiğim için mutluyum. Bildiğiniz gibi siyasi konuların dışında, sanat ve tarih konularını sizlerle paylaşmaya çalışıyorum. Bu yıl Türk sinema tarihinde milât olarak kabul edilen Ayastefanos Anıtı’nın yıkılışından söz etmek istiyorum. Bu anıtın yıkılışını Merhum Fuat Uzkınay 14 Kasım 1914 tarihinde kamerayla çekmiştir. İstanbul Yeşilköy’de bulunan Ayastefanos Anıtı 1877-1878 Osmanlı-Rus (93 Harbi) sonunda ölen 5 bin Rus askerinin anısına 1898 yılında dikilmiştir. 1914 yılında Osmanlı – Rus gerginliği yaşanınca Merhum Enver Paşa bu anıtın yıkılmasını emretmiştir. Ne yazık ki bu kayıt halen kayıp olup şu ana kadar bulunamamıştır. Bu yıkımdan sadece birkaç fotoğraf kalmıştır. Bu konuya 13 Ağustos 2013 tarihli yazımızda teferruatlı bir şekilde değinmiştik. Bu yıl 33. İstanbul Film Festivali etkinlikleri çerçevesinde Türk sinemasının 100. yılı da kutlanacaktır.
MAKEDONYALI MANAKİ KARDEŞLER
Ancak yukarıda zikredilen yazımızda Makedonyalı Yanaki Manaki (1878-1954) ve Milton Manaki (1882-1964) sinemacı kardeşlerden bahsetmiştik. Ulah (Romen) asıllı olan bu kardeşler o tarihlerde bir Osmanlı toprağı olan Yunanistan’da doğmuşlardır. Bilindiği gibi Osmanlı 1912 yılı kasım ayı sonunda Birinci Balkan Savaşı sonucunda ki bu savaş bana göre bir Haçlı Seferi’dir, Rumeli’yi kaybetmiştir. 1912 yılı kasım ayı sonuna kadar Rumeli Osmanlı toprağı olduğuna göre bu topraklarda yaşayanların da Osmanlı vatandaşı olacağı aşikârdır. 1905 yılında İngiltere’ye giderek BİOSKOP 300 model bir sinema makinesi alan bu kardeşler, Manastır’a gelerek birçok etkinliği kameraya almışlardır. 1911 yılında Osmanlı’nın resmi fotoğrafçısı olan Manastırlı Manaki Kardeşler aynı yıl Sultan Reşat’ın Balkan ziyaretini de filme almışlardır. Yine 1929 yılında Manaki Kardeşler, Yugoslav Kralı Aleksander Karagorceviç’in de resmi fotoğrafçılığını yapmışlardır. Bu yazımızda Türk sinema tarihinin başlangıç tarihini 1905 olarak kabul edilebileceğini belirtmiş bulunmaktaydık. Bazı sinema tarihçilerinin bu fikri benimsediği anlaşılmaktadır. Çünkü sinema tarihine Manastırlı sinemacı Manaki Kardeşler olarak adı geçen bu kardeşleri Makedonlar-Yunanlılar ve Romenler arasında paylaşılamamaktadır. Oysa pekâlâ 1912 yılına kadar Osmanlı vatandaşı olan bu sinemacılara biz de sahip çıkmalıyız. Makedonya Kültür Bakanlığı UNESCO’nun da katkılarıyla 1995–1996 yılları arasında Macaristan’da Manaki Kardeşlerin sinema mirasını dijitalleştirip restore etmiştir. İşte 5–20 Nisan 2014 tarihleri arasında gerçekleştirilecek olan 33. İstanbul Film Festivali kapsamında 6 Nisan 2014 günü Manaki Kardeşlerin Sinema Mirası gösterilecektir. (Atlas-3) Bu gösteri 13 Nisan 2014 günü saat 17.15 de ise İstanbul Modern’de tekrarlanacak olup gösteri sonunda Makedonya Sinematek Arşiv Dairesi Başkanı İgor Stardelov ve Yazar Sula Bozis, Manaki Kardeşler’in Sinema Mirası konusunda düzenlenecek olan bir sinema panelinde konuşacaklardır. Bilindiği gibi Manastır’da yaşamış olan bu kardeşlerin anısına her yıl Manastır’da Uluslararası Film Festivali düzenlenmekte olup, Balkanların ilk sinemacısı olarak kabul edilen bu kardeşlerin oturduğu ev ise bugünkü Şirok Sokak’ta (İkinci Meşrutiyet’in ilan edildiği cadde) korunmuş bulunmaktadır. Bilindiği gibi bugün için Makedonya toprakları sınırlarında kalan Manastır’da Büyük Önder Mustafa Kemal Atatürk 1896 yılında Manastır Askeri İdadisi’ne (Lisesi) kaydolmuş ve 14 Mart 1899 tarihinde bu okuldan mezun olmuştur. Bu lise binasının bir bölümü 1998 yılında müze haline getirilmiştir. Elbette merhum Fuat Uzkınay’ın Türk sinemasına hizmeti sadece Ayastefanos Anıtı’nın yıkılmasıyla sınırlı değildir. Kendisi Türk sinemasının duayeni olup 1916 yılında (MOSD) Merkez Ordu Sinema Dairesi Başkanlığı’na getirilmiş ve emekli olacağı 1954 yılına kadar Türk sinemasına hizmet etmiştir. Işıklar içerisinde yatsın.