0

BEĞENDİM

ABONE OL

News

0

AA

KABIL (AA) – Afganistan’da 15 Ağustos 2021’de Taliban’ın ülkenin tüm denetimini eline almasıyla gerçekleşen idare değişikliğinin üzerinden 3 yıl geçti.

Yeni idare, son 3 yıldır 15 Ağustos’ta resmi tatil uygulamasıyla kutlamalar düzenlerken Hicri Şemsi takvimden kaynaklanan fark nedeniyle bu sene merasimler 14 Ağustos’ta yapıldı.

Afganistan’ın yeni idaresinin ülke genelinde asayişi sağlaması en kıymetli gurur kaynağı durumunda. Ülkede çoğunluğu geçmişten devralınan ekonomik ve toplumsal problemler ise tahlil bekliyor.

Yeni idare, bu emelle kalkınma projeleri başlatarak yahut daha evvel başlatılmış olanlara katkı sağlayarak ekonomiyi canlandırmaya çalışıyor.

Uluslararası alanda tanınma sorunu devam eden Afgan idaresi, en güçlü bağları en kısa hudut sınırını paylaştığı komşusu Çin’le geliştirdi.

Çin’in yeni Kabil Büyükelçisi Cao Şing, 13 Eylül 2023’te itimat mektubunu Afganistan süreksiz hükümeti Başbakanı Molla Muhammed Hasan Ahund’a sundu. Çinli Büyükelçi, milletlerarası alanda tanınmayan süreksiz hükümetin resmi kabulüyle vazifeye başlayan birinci büyükelçi oldu.

Afganistan süreksiz hükümetinin büyükelçi olarak atadığı Bilal Kerimi de Pekin’de misyona başladı.

Kuşak ve Yol Teşebbüsü ile tarihi İpek Yolu güzergahında ulaştırma ve altyapı projeleriyle Doğu-Batı ticaretini canlandırmayı hedefleyen Çin, Afganistan’ın varlıklı maden kaynaklarının işletilmesine ve ülkenin yine inşasına yönelik bağlantı, ulaştırma, güç ve altyapı alanındaki projelere ilgi gösteriyor.

Çin’in Sincan Orta Asya Petrol ve Doğal Gaz Şirketi (CAPEIC), 2023’ün başında Amu Derya Havzası’ndan petrol çıkarmak üzere Afgan idaresiyle muahedeye vardı.

Bu, Ağustos 2021’deki idare değişikliğinden sonra kurulan Afganistan süreksiz hükümetinin yabancı bir şirketle yaptığı birinci büyük çaplı kaynak çıkarma muahedesi oldu.

Ayrıca, yakın vakitte Logar vilayetinde bulunan ve ülkenin en büyük bakır maden alanı olan Mey Aynek de Çinli şirket Metallurgical Group Corporation (MCC) tarafından işletilmeye başlandı.

İlaveten, ABD Savunma Bakanlığının, yaklaşık 1 trilyon dolar kıymet biçtiği Afganistan’daki lityum kaynakları, Çin başta olmak üzere çok sayıda ülkenin ilgisini çekmeye devam ediyor.

Afgan idaresi, çeşitli Avrupa ülkeleri, Orta Asya ülkeleri, ABD, Rusya, İran ve Türkiye’den şirketlerle de birçok alanda yatırım görüşmeleri yaptı.

İç karışıklık yaşanan devirde tahrip olan ya da gelişemeyen yol, baraj, su kanalları, elektrik üretimi, kuzey bölgesinde tren yolu, doğal gaz ve petrol üretimi üzere projeleri de canlandıran Afgan idaresi, yenileri için de hazırlık yapıyor.

Bunlardan ülkenin kuzeyinde eski Afgan önder Davud Han’dan bu yana üretimi düşünülen Kuştepe Kanalı Projesi’nin inşası 2022’de başladı.

Proje kapsamında Afganistan’ı kuzey komşularıyla ayıran Amuderya Irmağı’nın suyunun bir kısmı 285 kilometrelik kanal ile ülke içlerine taşınacak. Kelam konusu proje ile 550 ila 600 bin hektarlık alanın tarıma kazandırılması hedefleniyor.

Uyuşturucu ile mücadele

Afganistan, ABD işgali sonrasındaki periyot dahil olmak üzere dünyanın en büyük uyuşturucu üretim yataklarından biriydi ve ülkede üretilen afyon, global tedarikin yüzde 80-85’ine denk geliyordu.

Yeni idare, haşhaş ve kenevir başta olmak üzere “sarhoşluk veren her türlü uyuşturucu ham maddesi”nin ekimini, kullanımını ve ticaretini yasaklayarak sıkı önlemler aldı.

Afgan güvenlik güçleri ve yetkililer, halk için değerli bir gelir kaynağı olmasına rağmen tarlaları gezerek bunları büyük ölçüde ortadan kaldırdı.

Tedbirlerin olumlu sonuç vermesi, memleketler arası alanda da takdir gördü.

Birleşmiş Milletler Uyuşturucu ve Kabahat Ofisi (UNODC), Kasım 2023 raporunda Afganistan’da haşhaş ekimi ve afyon üretiminin 2022’ye nazaran yüzde 95 gerilediğini açıkladı.

Göç sorunu devam ediyor

Afganistan, ekonomik ve toplumsal meseleler nedeniyle göç vermeye devam ediyor. Her gün binlerce Afgan, İran üzerinden Batı ülkelerine kaçak yollarla göç ediyor.

Ancak tıpkı vakitte Afganların bulundukları ülkelerden Afganistan’a hudut dışı edilmeleri de hızlandı. Afganistan idaresine nazaran, son bir yılda 1 milyon 879 bin sistemsiz Afgan göçmen, başta Pakistan ve İran olmak üzere çeşitli ülkelerden hudut dışı edilerek ülkelerine gönderildi.

Söz konusu dönüşlerin birden fazla Pakistan’dan yaşandı. Çünkü Afganistan ile Pakistan ortasındaki güvenlik eksenli meseleleri direkt bu ülkede yaşayan ve sayıları 1,7 milyonu geçen sistemsiz Afgan göçmenler etkiledi.

Pakistan, Kasım 2023’te Afganları hudut dışı etmeye, onlar da büyük kitleler halinde ülkelerine dönmeye başladı.

İnsan hakları eleştirileri

Son 3 yılda yeni Afgan idaresinin karşısına çıkan en kıymetli problemlerin başında insan haklarına yönelik tenkitler geldi.

Kadınların eğitim ve çalışma haklarına yönelik kısıtlamalar, kız öğrencilerin dini eğitim veren medreselerin dışında yalnızca ilkokul düzeyine kadar eğitim alabilmesi sert tenkitler aldı.

Devlet kademesinde bayanlar, başta emniyet, sıhhat ve eğitim üzere alanlar başta olmak üzere yalnızca özel muhtaçlık duyulan takımlarda çalışabiliyor. Kelam konusu kısıtlamaların özel kesimi de etkilemesi nedeniyle birçok bayan işlerini kaybetti.

Gerek Birleşmiş Milletler (BM) gerekse milletlerarası kurumların yayımladıkları raporlarda eski idarenin kimi güvenlik mensuplarına muamele, etnik ve dini azınlıkların durumu, basın ve söz özgürlüğü üzere mevzularda tenkitler devam ediyor.

Komşularla ilişkiler

Afganistan’da yeni idare kuran Taliban, birinci günden itibaren başta komşular olmak üzere tüm ülkelerle âlâ ilgiler geliştirmek istediğini, topraklarının artık hiçbir ülkeye tehdit oluşturmasına müsaade vermeyeceklerini ve bu nedenle idarelerinin tüm ülkelerce resmen tanınması gerektiğini sık sık tekrarladı fakat 3 yıl öncesine kadar en değerli destekçisi olarak gösterilen Pakistan’la yaşadığı sıkıntılar dikkati çekti.

İslamabad idaresi, terör örgütü olarak kabul ettiği Pakistan Talibanı’nın (TTP) Afganistan’daki varlığına karşı Afgan idaresinin harekete geçmesini bekledi lakin olumlu cevap alamadı.

Önceki Afganistan hükümetleri tarafından da tanınmayan, fiilen Pakistan’la hudut fonksiyonu gören ve iki ülkeye yayılan Peştun nüfusu ikiye ayıran Durand Sınırı, Peştun karakteri baskın olan Taliban’ın kurduğu idare tarafından da tanınmadı.

Gerginlik vakit zaman hudut kapılarında küçük çaplı silahlı çatışmalara vardı.

Afgan idaresi, İran’la uygun komşuluk ilgileri peşinde olduğunu yinelerken hudut çizgisindeki Nimruz ve Herat vilayetlerinde iki ülkenin güvenlik güçleri ortasında en büyüğü Mayıs 2023’te meydana gelen kimi tansiyonlar yaşandı.

Su düşüncesi çeken iki ülke, Hilmend Irmağı üzerinde geçmişten gelen su paylaşımı sıkıntısını hala aşamadı.

Silahlı kümelerin durumu

Afganistan genelinde sağlanan asayişe karşın yeni idareye karşı silahlı direniş başlatan Afganistan Ulusal Direniş Cephesi ve Afganistan Özgürlük Cephesi de Taliban takımlarından oluşturulan güvenlik güçlerine vakit zaman vurkaç akınlar düzenliyor.

Silahlı direniş kümeleri, Peştun olmayan kümelerin ortasında bilhassa Taciklerdeki örgütlenmesini genişletirken Afgan idaresi için şimdi büyük bir sorun teşkil etmiyor.

Öte yandan terör örgütü DEAŞ’ın güvenlik güçlerine ve sivillere yönelik akınları da sona ermedi. Son 3 yılda DEAŞ’ın üstlendiği ve birden fazla Şii Hazaraları maksat alan çok sayıdaki kanlı hücumda yüzlerce Afgan hayatını kaybetti.

Muhabir: Bilal Güler