Bilindiği gibi Makedonya 1991 yılı 8 Eylül’ünde Yugoslavya Federatif Devleti’nden ayrılarak bağımsızlığını ilan etmiştir. Anılan tarihten önce Komünist bir iktidarın yönetiminde olan Makedonya’da, Atatürk ve kökeni ile ilgili bir araştırma yapmak elbette zordu
Şakir İLYASOĞULLARI
Değerli Okurlarımız; bundan önceki yazılarımızda, Ulu Önder Mustafa Kemal ATATÜRK’ün babası Ali Rıza Efendi’nin, artık bu gün Makedonya topraklarında bulunan Ohri İline Bağlı (Osmanlı Döneminde Manastır İline bağlı) Debre Kazası, Jupa Beldesi, Kocacık köyünde doğduğunu ifade etmiş bulunmaktaydık. Bir Yörük köyü olan bu köyde halen sekiz Yıllık Atatürk İlköğretim Okulu bulunmakta olup orada sadece Türk Soydaşlar yaşamaktadır. Bilindiği gibi anılan Köyde TİKA “ Türk İşbirliği ve Koordinasyon Ajansı Başkanlığı” tarafından geliştirilen bir proje ile Atatürk’ün babası Ali Rıza Efendi için bir Anı evi inşa edilmiş olup, 19 Mayıs 2014 tarihinde, Ankara’dan ATO Kongre Merkezi Salonu’ndan gerçekleştirilen telekonferans ile Sn. Başbakanımız Recep Tayyip Erdoğan ve çok sayıda Bakanımızın katılımıyla bu evin resmi açılışı yapılmıştır. Bu açılışa ben de davetliydim ve bu törene katıldım. Makedonya’da Kocacık’taki açılış törenine ise Makedonya Cumhurbaşkanı Sn. George İvanov, Başbakan Yrd. Sn. Emrullah İşler, Makedonya Kültür Bakanı Sn. Elizabeta Kançevska Mitrevska, T.C. Üsküp B.Elçisi Sn. Gürol Sökmensüer, Kosovalı Bakanımız Sn. Mahir Yağcılar, Makedonyalı eski Devlet Bakanı Sn. Hadi Nezir, Makedonya’daki üç Türk siyasi partinin Başkanları ve çok sayıda seçkin davetli katılmışlardır.
IVANOV’UN SÖZLERİ
Makedonya Cumhurbaşkanı Sn. George İvanov‘un Anı Evi’nin açılışı dolayısıyla özetle aşağıdaki sözleri söylemiştir. “Türkiye Cumhuriyeti’nin kurucusu büyük devlet adamı Atatürk’ün babasının Makedonya topraklarında doğmuş olması ve Atatürk’ün Askeri Liseyi Manastır’da bitirmiş olmasından dolayı halkım adına onur duyuyorum.” Bu yazıyı yazmamın nedeni son zamanlarda bazı gazetelerde Atatürk’ün babasının Kocacıkta doğmadığı şeklindeki tezlere açıklık getirmek içindir. Hele bir Gazete’de bu evin yer tespitinin TİKA ve Makedonya Cumhurbaşkanı George İvanov tarafından gerçekleştirildiği şeklindeki iddia ise tamamen gerçek dışıdır. Ben bir Kültür adamıyım, siyaset dışında, kültür, sanat ve bazı tarihi konularda yazılar yazıp değerlendirmelerde bulunmaya çalışmaktayım. Aşağıda arz edeceğim bilgiler tamamen belgelere dayanmaktadır. Bu konuyu tartışmak üzere 20 Haziran 2014 tarihinde 21.00 – 23.00 saatleri arasında Tek Rumeli TV kanalında bir Açık Oturum düzenlendi. Canlı olarak yayınlanan bu açık oturuma, Tarihçi Yrd. Doç. Dr. Emekli Albay Sn. Ali Güler ve tarih araştırmacısı hemşerimiz Sn. Mustafa Bereketli ile beraber katıldık. Açık oturumun Moderatörlüğü’nü ise genç bir yetenek olan Ali Bakan üstlenmişti. Bu arada Tek Rumeli Kanalı’nda haberleri de sunan bu gencimizin, Tek Rumeli TV’nin yönetimini üstlenmesi konusunda TV kanalının Yön. Kurulu Başkanı Sn. Atilla Baykal’ın yapmış olduğu tercih tebrik ve teşekkürü muciptir.
MAKEDONYA’NIN 1991 YILINDAKİ BAĞIMSIZLIĞI
Bilindiği gibi Makedonya 1991 yılı 8 Eylül’ünde Yugoslavya Federatif Devleti’nden ayrılarak bağımsızlığını ilan etmiştir. Anılan tarihten önce Komünist bir iktidarın yönetiminde olan Makedonya’da, Atatürk ve kökeni ile ilgili bir araştırma yapmak elbette zordu. Ben Ohri’de doğdum ve anavatan Ankara’ya Orta Okulu bitirdikten sonra ailece göç ettik. Rahmetli Nenem (1891-1979) bana “ Atatürk’ün babasının Kocacık Köyü’nde doğduğunu söylerdi. Tarih elbette belge ister. Kaldı ki ben de tarihçi değilim. Ancak bu konuyla ilgi araştırmalarım 1999-2002 yılları arasında Üsküp’te T.C. ilk Kültür Müşaviri olarak görev almamla da ilgilidir. 1999 yılında 21. Dönem İzmir Milletvekili olan Ohri’den sınıf arkadaşım Sn. Kemal Vatan, Türkiye – Makedonya Parlamentolar Arası Dostluk Grubu Başkanlığı görevini yürütüyordu. Beni önce telefonla arayarak, Kocacık’ta yıkıntıları bulunan Atatürk’ün babası Ali Rıza Efendi’nin evinin inşası ile ilgili olarak TBMM den bir karar çıkartılarak buraya bir Ata Evi’nin yapılacağını ve bu konu hakkında Dış İşleri Bakanlığımız, Kültür Bakanlığı ve Kocacık Köyü’nün bağlı bulunduğu Jupa Belde Belediye Başkanı Sn. Nevaip İsmail ile temasa geçildiğini aktarmıştır. Derhal Kocacık Köyü’ne gittim ve orada karşılaştığım bir öğretmene “ Kırmızıların evi nerededir” diye sordum. (Atatürk’ün soyadı Kırmızı’dır) “ Taşlık Mahallesi’ndeki en son ve taş yığını şeklinde olan yerdir “ cevabını aldım. Öğretmenimiz beni, bu alana götürdü, Bu yer şimdi Anı Evi’nin inşa edildiği alandır. Daha sonra buraya tekrar 09 Mayıs 2000 tarihinde Ankara Gazi Lisesi’nden sınıf arkadaşım olan eski Kültür ve Devlet Bakanı Sn. Namık Kemal Zeybek ile beraber giderek, anılan taş yığınını fotoğrafladım. Bu fotoğraf bende mevcuttur. Dolayısıyla bu alanda herhangi bir kalıntı yoktu ya da buradaki kalıntıyı biz bulduk şeklindeki iddia doğru değildir. O halde buradaki evin tespitini kim yapmıştır. Buradaki tespiti Merhum Prof. Dr. Süreyya Sofuoğlu yapmıştır. Makedonya bağımsızlığına kavuştuktan sonra iki defa Kocacık’a gidip oradaki halkla görüşüp bu evin yer tespitini yapmıştır. Merhum Prof. Dr. Süreyya Sofuoğlu‘nun 1996 ve 1997 yıllarında iki defa bu konudaki Konferansını dinlemiş ve kendisine bu bilgiye hangi belgelerle ulaşıldığını sormuştum. Kendisi bana adres olarak Cumhuriyet döneminin ilk tarihçilerinden biri olan merhum Enver Behnan Şapolyo’yu gösterdi.
ENVER BEHNAN ŞAPOLYO
Enver Behnan Şapolyo 1972 yılında Ankara’da ölmüştür. 1958-1962 yılları arasında Ankara Gazi Lisesi’nde benim tarih öğretmenliğimi yapmış olup, biz onun tarih kitabını okumuştuk. Kendisine “ Ben Ohri’liyim deyince bir gün bana “ Sen Atatürk’ün hemşerisisin, Atatürk’ün Babası Ali Rıza Efendi Kocacık’ta doğmuştur” dedi. Yardımcı Doç. Dr. Emekli Albay Ali Güler’in verdiği bilgiye göre, Atatürk’ün annesi merhume Zübeyde Hanım ile görüşen tek gazeteci Enver Behnan Şapolyo’dur. Enver Behnan Şapolyo’nun 1944 yılında Ankara’da Berkalp Yayınları tarafından neşredilen “ Kemal Atatürk ve Milli Mücadele Yılları “adlı kitabının 42. sahifesini aynen aktarıyorum.
“ Atatürk’ün babasının Kocacıklı olduğu meselesine gelince: Atatürk’ün annesi Zübeyde Hanımefendi beni severdi. Zaman zaman ellerini öpmek için Köşk’e giderdim. Bu ziyaretlerden faydalanmak maksadıyla, Atatürk’ün çocukluğuna ait bilgiler sorardım. Konuşmalarımız arasında Ata’nın annesi, eşi Ali Rıza Efendi’nin Manastırlı olduğunu söylerdi. Ben bunu incelemek üzere Ata’nın babasını tanıyan Aydın Mebusu Tahsin San’a müracaat ettim. Bu zat bana dedi ki; Atatürk’ün babası ve aile efradı Kocacık’tan gelip Selanik’e yerleşmişlerdir. Aynı meseleyi eski mebuslardan Hacı Mehmet Beye sordum. Bu zat bana dedi ki; Atatürk’ün dedesi Ahmet Efendi ve oğlu Ali Rıza ile Selanik’e gelip yerleşmişleredir. Atatürk Manastır’ın Debrei Bâlâ İlçesi’ne bağlı Kocacık köyündendir. Kocacıklı olduğunu Atatürk’ün Kızkardeşi Makbule Ata’dan da soruşturdum. O da Kocacıklı olduğunu söyledi.” Makbule Hanım 18 Ocak 1956 tarihinde Ankara Gata‘da vefat etmiştir. Mezarı Ankara’da Cebeci Asri Mezarlığı’ndadır. Bir Kocacıklı olan ve 2002 yılında T.C Kültür Bakanlığı’nca bastırılan “Atatürk ve Kocacık Türkleri “ adlı kitabında ise Sn. Numan Kartal, Ali Rıza Efendi’nin Kocacık’ta doğduğunu belirtmektedir. Tarihçi Sn. Yrd. Doç. Dr. Ali Güler ise Osmanlı arşivindeki 1830 yılına kadar olan Kocacık ile ilgili belgelere ulaşıldığını, Atatürk’ün dedesi Ahmet Hafız’ın 1830 yılarından sonra Selanik’e göç ettiğini ve Ali Rıza Efendi’nin muhtemelen 1839 yılında Selanik’te doğmuş olabileceğini söylemektedir. 15 yıldan bu yana Atatürk’ün kökeni ile ilgili araştırmalar yapan Sn. Ali Güler’in bu konuda basılmış kitapları da vardır. Diğer bir araştırmacı olan Sn. Mustafa Bereketli ise Ali Rıza Efendi’nin doğduğu yer konusunda ise mutedil davranmakta ve şu an için Osmanlı arşiv belgelerinin kayıp olduğu ve bu belgelerin bulunması durumunda ise gerçeğin ortaya çıkacağını ifade etmektedir. 24 Dönem Kayseri Milletvekili olan Türk Tarih Kurumu eski Başkanı Sn. Prof. Dr. Yusuf Halaçoğlu ise Ali Rıza Efendi’nin Kocacık’ta hiç yaşamadığını ve Selanik’te Atatürk’ün doğduğu aynı evde dünyaya geldiğini ifade etmektedir. Şimdi bu konuda gelinen ortak nokta Atatürk’ün dedesinin yani, atalarının Kocacıklı olduğudur. O halde burada bir Anı Evi yapılması son derece doğrudur. Bence Enver Behnan Şapolyo’nun verdiği bilgilere de itibar etme gereğinin göz ardı edilmemesidir. Ancak tarih yazılı belge ister.
MAKEDONYA DEVLET ARŞİVLERİ GENEL MÜDÜRÜ
Sn. Mustafa Bereketli halen Makedonya Devlet Arşivleri Genel Müdürü Sn. Zoran Todorov ile irtibat halindedir. Makedonya’da 1642 ile 1912 yılları arasındaki dönemi kapsayan Osmanlı Arşivi mevcuttur. Bu Arşiv 2013 yılında İstanbul Osmanlı Arşivleri Müdürlüğü’ne mikrofilm olarak gönderilmiş, ancak bu belgeler açılamamıştır. Bu belgeler yeniden gönderilecektir. Bilindiği gibi Osmanlı Arşivi büyük bir intizam ve disiplinle kayıt altına alınmıştır. Selanik’te bulunan Osmanlı Arşivinin büyük bir bölümü 1917 yılında çıkan bir yangında yanmıştır. Osmanlı’da ilk resmi nüfus sayımı ise II. Mahmut Dönemi’nde 1830 yılında yapılmıştır. Bu konuda ilerde elde edineceğimiz bilgileri sayın okurlarımızla paylaşacağız. Gelelim Ali Rıza Efendi’nin Evi’nin uzun süren inşa öyküsüne. Bu evin inşası için Türkiye ve Makedonya Parlamentoları arası Dostluk Grubu’nun kararı alınmıştır. 01 Şubat 2000 tarihinde Türkiye- Balkan Devletleri Parlamentolararası Dostluk Grupları Başkanları, Dönemin Kültür Bakanı Sn. İstemihan Talay’a bir yazı göndererek, Atatürk’ün Babası Ali Rıza Efendi’nin Makedonya’nın Ohri İli, Debre Kazası Jupa Beldesi Kocacık Köyü’nde bulunan evinin inşasını talep etmişlerdir. Bu bilgi Dışişleri Bakanlığımıza da ulaştırılmıştır. Bu yazıda imzası bulunan Milletvekilleri; Sn. Kemal Vatan (İzmir Milletvekili), Sn. Hayati Korkmaz (Bursa Milletvekili), Sn. Turan Tayan (Bursa Milletvekili), Sn Fahrettin Gülener (Bursa Milletvekili), Sn. Hüseyin Kansu (İstanbul Milletvekili) Sn. Turan İmamoğlu (Kocaeli Milletvekili) 2000 yılının Ağustos ayında dönemin Makedonya Kültür Bakanı Sn. Ganka Samuilova Cvetanovska ve Yardımcısı Blagoya Çorevski ile yaptığım görüşmede bu konuya sıcak baktıklarını söylediler ve bu konuyu da Kültür Bakanlığımıza 22 Ağustos 2000 tarihinde yazdığım bir yazı ile bildirdim.
JUPA BELEDİYE BAŞKANI NEVAİP İSMAİL
2000 yılı Haziran ayında Jupa Belediye Başkanı Sn. Nevaip İsmail Kocacık’ta bulunan Ali Rıza Efendi’nin doğduğu evin kalıntılarını temizletmiş ve orada 500 metrekarelik bir arsa edilmiştir. 19 Mayıs 2014 tarihinde açılışı yapılan ev, bu arsa üzerinde inşa edilmiştir. T.C. Üsküp Büyükelçisi Sn. Fazlı Keşmir Bey 2001 yılı haziran ayında Makedon makamlarıyla yaptığı görüşmede Kocacık’ta bir Ata Evi yapılması konusunda gerekli izni almıştır. Bunun üzerine 2001 yılı Ağustos ayında Kocacık’a dönemin Güzel Sanatlar Genel Müdürü Sn. Mehmet Özel ve bir mimar ile iki mühendis Kocacık’a gelerek, anılan alanı gezerek fotoğraflamış ve halen bende bulunan projeyi çizmişlerdir. Manastır’da bulunan ve 23 Temmuz 1908 tarihinde İkinci Meşrutiyetin ilan edildiği Hamidiye Caddesi (şimdiki Şirok Sokak) Restore edilip 08 Nisan 2002 tarihinde bir törenle trafiğe kapatıldı. Bu törene dönemin Üsküp Büyükelçisi Sn. Mehmet Taşer Bey, Makedonya Başbakanı Sn. Ljupço Georgievski tarafından davet edilmiş bulunmaktaydı. O tarihte Ankara’da bulunan Sn. Büyükelçimiz bu davete benim katılmamı uygun bulmuşlardır. Makedonya Başbakanı, yanında bulunan Kültür Bakanı Sn. Ganka Samuilova Cvetanovska ile beraber bu açılışı yapmış ve bu caddenin sonunda bulunan Manastır Askeri İdadisi’ndeki müzeyi ziyaret etmiştir. Daha sonra verilen yemekte, aynı masada oturduğum Sn. Başbakan Georgievski’ye Kocacık’taki Ata Evi projesinden bahsettim. Kendisi bundan memnun olacağını ifade etti. Nihayet 27 Mayıs 2002 tarihinde İzmir Milletvekili Sn. Kemal Vatan dönemin Müteveffa Cumhurbaşkanı Boris Traykovski ile bir görüşme yaptı. Bir Türk dostu olan Traykovski ile yapılan bu görüşmede tercümanlığı ben yapmıştım. Bu projenin gerçekleşmesini çok arzu ettiğini ifade etmiş bulunmaktaydı. Makedonca dilini konuştuğumda bir Makedon benim Türk olduğumu anlayamaz. Bu itibarla Kültür Bakanlığı’na bildirdiğim bu yazıların suretleri bende mevcuttur. Bu evin inşası için Başbakanlık Tanıtma Fonu tarafından 150 bin ABD Doları tahsis edilmiş bulunmaktaydı. Mevcut proje iki katlı ve fazla büyük olmayan bir evdi. 25 Ağustos 2002 tarihinde Makedonya’yı ziyaret eden Türk Dünyasından Sorumlu Devlet Bakanı Sn. Reşat Doğru, Başbakanlık Tanıtma Fonu sorumlusu Sn. Başbakan Yardımcısı Devlet Bahçeli’nin ” Bu evin inşası için gereken ödeneğin fazla olması durumunda, gereken miktarın hemen gönderileceğini ifade etti”
O halde bu ev neden o zamanlar inşa edilemedi ve bunun için tam 14 yıl beklendi.
KONUYU BAŞBAKAN’A KEMAL VATAN AKTARDI
Nihayet Kemal Vatan 09 Mart 2009 tarihinde İzmir’de davetli olduğu bir yemekli toplantıda Sn. Başbakan Recep Tayyip Erdoğan’a bu konuyu açmış ve Kocacıktaki Ata Evi’nin yapılması ricasında bulunmuştur. Sn. Başbakanın TİKA’ya verdiği talimatla bu ev için şimdiki proje yapılmış ve aynı yıl temeli atılmıştır. İnşa süresinin uzaması üzerine, Sn. Doç. Dr. Ali Güler’in verdiği bilgiye göre, Sn. Başbakan bir yıl önce bu evin yapılmasının çabuklaştırılması konusunda talimat vermiş ve uzun yıllar ve çabalar sonucunda, mutlu sona ulaşılarak bu anı evi inşa edilmiştir. Bu konuda herkese teşekkür etmek lâzım. Sn. Başbakan Recep Tayyip Erdoğan başta olmak üzere, Sn. İstemihan Talay, Sn. Kemal Vatan, Sn. Mustafa Bereketli, Jupa Belediye Başkanlar Sn. Nevaip İsmail, Sn. Dr. Nuzi Şahin, Mazlum Hasan, şimdiki Belediye Başkanı, Dönemin Makedonya ve T.C Cumhurbaşkanlarına, Dışişleri Bakanları ile Kültür Bakanlarına, hülasa bu konuda az ya da çok emeği geçen herkese teşekkürü borç bilirim. Bu arada TİKA’ya da bir sitemim olacak. Makedonya’daki açılış törenine en azından, Sn. Kemal Vatan ile şahsım ve bir iki kişi daha davet edilemez miydi. Bizler Balkan aşığı ve bu konuya gönül vermiş insanlarız. Temenni edelim ki biz hayata veda etmeden önce TİKA ya da bu konuyla ilgili kurumlar, bizlerin deneyimlerinden yararlanırlar. Tek Rumeli TV Programında yaptığımız açık oturumda da belirttiğimiz gibi bizlerin bu hizmet için herhangi bir maddi talebimiz yoktur. 20 Haziran 2014 tarihinde Tek Rumeli TV ‘deki Açık Oturum imkânını sunan Rumeli TV Yönetim Kurulu Başkanı Sn. Atillâ Baykal’a teşekkür etmek isterim. Bu Açık Oturumda konuşmacıların sözlerini hiç kesmeden yöneten ve herkese eşit konuşma hakkı tanıyan genç Moderatör Sn. Ali Bakan’ı da kutluyorum.
