Mübadil Kimdir?

0

BEĞENDİM

ABONE OL

News

* Fatma Arıkan

İnsanlık tarihi boyunca bireyler, farklı sebepler ile bulundukları yerlerden başka yerlere göç ederek hayatlarını devam ettirmişlerdir. Medeniyetler beşiği olarak ifade edilen Anadolu’nun ise çeşitli göç hareketleriyle beraber birbirinden farklı birçok kültüre ev sahipliği yaptığı bilinmektedir. Türkiye jeopolitik konumu sebebiyle hem göç alıp veren, hem de göç eden birçok bireyin göç esnasında geçiş yaptığı transit bir ülke statüsü de taşımaktadır. Türkiye; Balkan, Kafkas, Ortadoğu bölgeleri arasında olan ve aynı zamanda Asya ile Avrupa’yı birbirine bağlayan bir öneme sahiptir. Bu bağlamda geçmişte bu bölgelerin büyük bir kısmında hüküm süren Osmanlı İmparatorluğu’nun, bu toprakları kaybetmesinin ardından, kurulan ülkeler olması sebebiyle vatandaşlarının bir kısmı ile Türkiye’nin geçmişe dayanan bağları bulunmaktadır.

Çeşitli sebepler ile Anadolu coğrafyasına göç eden bireylerin toplumsal hayat içerisinde nasıl isimlendirildiğini ele alırsak ise; en genel anlamıyla bir göç ile yer değiştiren bireyleri ‘‘Göçmen’’ olarak ifade edebiliriz. Birleşmiş Milletler ’in göçmen tanımına göre; göçün sebepleri, gönüllü gerçekleşip gerçekleşmemesi, göçün hangi yollar ile gerçekleştiği, düzenli veya düzensiz olması fark etmeksizin yabancı bir ülkede bir yıldan fazla ikamet eden bir bireye verilen isimdir. Bir göç nedeniyle yerleşim alanını değiştiren bireylere söylenen diğer bir ifade ise ‘‘Mülteci’’ kelimesidir. Mülteci 1951 Cenevre Sözleşmesi’ne göre; ırkı, dini, tabiiyeti, belli bir toplumsal gruba mensubiyeti veya siyasi düşüncelerinden dolayı zulme uğrayacağından haklı sebeplerle korktuğu için vatandaşı olduğu ülkenin dışında bulunan ve bu ülkenin korumasından yararlanamayan ya da söz konusu korku nedeniyle yararlanmak istemeyen yabancıya veya bu tür olaylar sonucu önceden yaşadığı ikamet ülkesinin dışında bulunan, oraya dönemeyen ya da korku gerekçesiyle dönmek istemeyen kişi olarak tanımlanmaktadır. ‘‘Sığınmacı’’ ve ‘‘Mülteci’’ kelimelerini birbirinden ayıran en önemli özellik ise Sığınmacıların; bir ülkeye mülteci olarak kabul edilmek isteyen ve mültecilik statüsüne ilişkin yaptıkları başvurunun sonucunu bekleyen kişiler olmasıdır.

Türkiye’ye Balkan ülkelerinden kitlesel göçler ile gelen göçmenlerin, Anadolu’da nasıl adlandırıldığına baktığımızda öncelikle karşımıza ‘‘Muhacir’’ ve ‘‘Mübadil’’ olarak iki kavramın çıktığını görmekteyiz. Bu iki kavram kullanıldıkları alan bağlamında birbiriyle çok karıştırılmaktadır. Bu bağlamda bu konuyu ele aldığımızda ilk olarak; Osmanlı Devleti’nin Balkanlar’da toprak kaybetmesinin ardından Balkanlar’da yaşayan Türklere ve Müslümanlara uygulanan baskı ve zulüm neticesinde ciddi bir göç hareketi başlamıştır diyebiliriz. Anadolu’ya kitle halinde gerçekleşen göçler arasında Yunanistan, Bulgaristan, Yugoslavya, Romanya ve Makedonya topraklarından gelen birçok göçmen vatandaş olduğu bilinmektedir.

Yaşanan bu yoğun kitlesel göçler neticesinde Türkiye’ye gelen bu vatandaşlara toplumsal düzende en genel ifade ile ‘‘Muhacir’’ ifadesi kullanılmaktadır. Öte yandan Yunanistan toprakları ile Anadolu toprakları arasında 1912-1922 yıllarında gerek savaşlardan gerek savaş sonrası yaşanan toplumsal ve ekonomik sebeplerden dolayı baş gösteren ciddi göç hareketi ve her iki ülkenin kendi vatandaşlarının can ve mal güvenliğini koruma isteği neticesinde 30 Ocak 1923’te Yunanistan ve Türkiye arasında imzalanan ‘‘Nüfus Mübadelesi Antlaşması’’ ile birlikte zorunlu göç hareketi başlamıştır. 1923’te imzalanan Nüfus Mübadelesi Antlaşması yalnızca antlaşmadan sonraki göçleri değil 18 Ekim 1912 yılından itibaren yaşanan göçleri de Mübadele kapsamına dâhil etmiştir. Bu açıdan bakıldığında Nüfus Mübadelesi, geçmişi de kapsayan önemli bir antlaşma olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu bilgilere istinaden ‘‘Mübadil’’ kelimesinin yalnızca bu antlaşma çerçevesinde zorunlu olarak göç ettirilen muhacirlere verilen ifade olduğunu söyleyebiliriz.

Mübadil kelime anlamı olarak ‘‘değişilen’’ ya da ‘‘yerine getirilen’’ olarak ifade edilmektedir. Aslında mübadillerde birer muhacirdir ancak zorunlu bir göç olan ve değişim anlamına gelen ‘‘Mübadele’’  esaslı göç ettirildikleri için ‘‘Mübadil’’ olarak adlandırmak gerekmektedir. Ayrıca Nüfus Mübadelesi Antlaşmasında alınan karara göre Batı Trakya’daki Müslümanlar ve İstanbul’daki Ortodoks vatandaşlar antlaşmaya dâhil tutulmayacaktır. Bu bağlamda antlaşma sonrasında kendi imkânlarıyla ve gönüllülükleriyle göç eden bireyleri de ‘‘Muhacir’’ olarak ifade etmek daha doğru olacaktır.