Memleketler arası Adalet Divanı, İsrail’in Filistin’i işgaline ait istişare görüşünü yarın açıklayacak

0

BEĞENDİM

ABONE OL

News

0

AA

LAHEY (AA) – Divan, yarın açıklayacağı istişare görüşünde İsrail’in Filistin’i işgali, Batı Şeria ve Doğu Kudüs’teki ilhak uygulamaları, Doğu Kudüs’ün statüsünü değiştirme eforları, apartheid ve ayrımcı uygulamaların hukuka tersliği, bunların başta İsrail olmak üzere tüm devletler ve milletlerarası kuruluşlar açısından doğuracağı sonuçlar hakkında kanaatini açıklayacak.

Divan Başkanı Lübnanlı Yargıç Nawaf Salam tarafından halka açık oturumda okunacak istişare görüşünde, İsrail’in Filistin’i işgalinin hukuka muhalif olduğu, İsrail’in, Filistin halkının kendi bahtını tayin hakkını daima olarak ihlal ettiği, Kudüs’ün demografik yapısını, karakterini ve statüsünü değiştirmeye yönelik faaliyetlerinin hukuka muhalif olduğu, Filistinlilere yönelik ayrımcı ve ırkçı uygulamaların hak ihlali teşkil ettiğinin teyit edilmesi bekleniyor.

Şubat 2024’teki duruşmalarda 49 ülke ve 3 kuruluş beyanda bulundu

Hollanda’nın idari başşehri Lahey’deki Barış Sarayı’nda faaliyetlerini sürdüren Divan’da, 19-26 Şubat 2024 tarihlerinde yapılan duruşmalarda, ortalarında Türkiye’nin de bulunduğu 49 ülke, Arap Birliği, İslam İşbirliği Teşkilatı (İİT) ve Afrika Birliği, İsrail’in Filistin topraklarını işgal ve ilhakına ait kendi görüşlerini kelamlı olarak Divan’a sunmuştu.

Bunun öncesinde de tekrar ortalarında Türkiye’nin de bulunduğu 54 devlet ve 3 memleketler arası kuruluş Ağustos 2023’e kadar yazılı beyanlarını Divana ulaştırmıştı.

Türkiye, İsrail’in Filistin’i işgali, Batı Şeria’daki ilhakı ve bilhassa Doğu Kudüs’ün statüsünün korunmasına ait olarak Divan’a yazılı beyanını birinci ulaştıran ülke olmuştu.

Divan önünde, istişare görüşünde birinci sefer bu kadar çok sayıda devletin yazılı ve kelamlı beyanda bulunduğu görülürken, yazılı beyanda bulunan İsrail’in kelamlı duruşmalarda yer almaması dikkati çekmişti.

Devletlerin büyük çoğunluğu işgalin hukuka karşıt olduğunu savundu

Duruşmalara katılan devletlerin büyük çoğunluğu, İsrail’in Filistin topraklarındaki işgalinin ve Filistinlilere yönelik uygulamalarının hukuka muhalif olduğunu savunmuştu.

Belçika, İsviçre, İrlanda, İspanya ve Norveç üzere batılı ülkeler dahil çoğunluğu Orta Doğu’dan olan ülkelerin yer aldığı, 19-26 Şubat 2024 tarihinde gerçekleşen duruşmalarda, “İsrail’in işgal altındaki Filistin toprakları üzerinde egemenlik hakkının bulunmadığı”, “İlhak yoluyla toprak edinmenin hukuka muhalif olduğu”, “Filistin topraklarındaki ilhak ve yerleşimci uygulamalarının demografik yapıyı zorla değiştirmek manasına geldiği”, “Diğer devletlerin, İsrail’in Filistin’deki işgalini tanımama yükümlülüğü olduğu” ve “İsrail’in Filistin halkının kendi bahtını tayin hakkını engellediği” savunulmuştu.

Türkiye Filistin’in işgaline karşı çıktı

Türkiye, UAD’nin müşavere görüşü oluşturulması sürecinde 26 Şubat 2024’te yaptığı sunumda, İsrail’in, Filistin halkının kendi bahtını tayin hakkını engellediğini ve bu sebeple işgali “derhal ve şartsız olarak” sona erdirmesi gerektiğini vurgulamıştı.

Sunumunda, İsrail’in Filistin’deki işgaline son vermesi ve 1967 hudutlarında başşehri Kudüs olan hükümran ve bağımsız bir Filistin devletinin kurulmasını öngören kalıcı ve daima bir tahlile ulaşılması davetini yineleyen Türkiye, milletlerarası toplumu ve kuruluşları, üzerlerine düşen sorumluluğu yerine getirmeye davet etmişti.

Türkiye, bilhassa Doğu Kudüs’ün statüsünün değiştirilmesinin milletlerarası hukuka ve Birleşmiş Milletler (BM) kararlarına karşıtlık teşkil ettiğini belirtmişti.

ABD ve İngiltere, İsrail’in tezlerini savundu

ABD ve İngiltere ise İsrail’in tezlerini savunarak, Divan’dan rastgele bir istişare görüşü vermemesini istemişti.

İngiltere, İsrail-Filistin uyuşmazlığının ikili müzakereler yoluyla çözülmesi ve Divan önüne getirilmemesi gerektiğini savunurken, ABD tarafı ise İsrail’in Filistin’i işgalini “güvenlik endişeleri” gerekçesiyle legal göstermeye çalışmıştı.

BM Genel Kurulu, UAD’den görüş istemişti

BM Genel Kurulu 30 Aralık 2022 tarihli kararında UAD’den, Divan Statüsü’nün 65. unsuruna dayanarak 1967’deki savaştan bu yana İsrail’in Filistin’deki işgalinin tüzel sonuçlarına ait iki soru yöneltti.

BM Genel Konseyinin Divana sunduğu sorular, şu biçimde:

“1- İsrail’in, Filistin halkının kendi yazgısını tayin hakkını daima olarak ihlal etmesinin, işgali sürdürmesinin, 1967’den bu yana Filistin topraklarındaki yerleşim ve ilhak faaliyetlerinin, Kudüs’ün demografik yapısını, karakterini ve statüsünü değiştirmeye yönelik faaliyetlerinin ve ilgili ayrımcı mevzuat ve önlemleri kabul etmesinin tüzel sonuçları nelerdir?

2- İsrail’in, birinci soruda belirtilen uygulamaları, işgalin hukuksal statüsünü nasıl etkilemektedir ve bu durumun tüm devletler ve Birleşmiş Milletler için doğurduğu türel sonuçlar nelerdir?”

Danışma görüşü talebi 17 Ocak 2023’te BM Genel Sekreteri tarafından UAD’ye ulaştırılırken Divan, BM üyesi devletlere ve Filistin’e, müşavere görüşü istenen sorular hakkında yazılı ve kelamlı beyanda bulunma haklarına ait bildirim yaptı.

Danışma görüşü nedir?

Birleşmiş Milletlerin temel yargı organı Divan’ın vazifeleri ortasında birinci olarak, devletler ortasında ortaya çıkan türel ihtilafları memleketler arası hukuka uygun biçimde çözmek, ikinci olarak da kendisine yönlendirilen türel mevzularda müşavere görüşü bildirmek bulunuyor.

BM organları ve faaliyet alanlarıyla ilgili olması koşuluyla BM yetkili kuruşları memleketler arası hukuka ait bahis hakkında UAD’den müracaat görüşü isteyebilir. Devletler, Divan’dan müracaat görüşü isteyemez.

UAD bu sorunda İsrail’in, işgal ettiği Filistin’deki siyasetleri ve uygulamalarının türel sonuçlarına ait bağlayıcı olmayan müşavere görüşünü açıklayacak.

Danışma görüşünün tesiri nedir?

UAD’nin verdiği müşavere görüşleri her ne kadar bağlayıcı olmasa da birçok devlet ve kuruluş tarafından dikkate alındığı ve verilen görüşe uygun hareket edildiği belirtiliyor.

Danışma görüşleri, ileride açılabilecek emsal mevzulardaki davalarda Divan’ın ne tarafta karar verebileceğini de gösterirken, müracaat görüşü aleyhine hareket eden devletler açısından politik baskı aracı olarak kullanılabiliyor.

Divan’ın, İsrail’in Filistin topraklarında inşa ettiği duvara dair 2004’te verdiği müşavere görüşünde, duvarın hukuka ters olduğunu tespit etmesinin akabinde birçok devlet ve şirketin, kelam konusu duvarın inşasına katkı sunmaktan imtina etmesi, İsrail’e sattıkları inşaat materyallerinin duvarın imalinde kullanılmaması kuralı koyması dikkati çekiyor.

Yine UAD’nin 22 Temmuz 2010’da, milletlerarası hukukta bir devletin tek taraflı olarak bağımsızlık ilan etmenin yasaklanmadığı tarafında verdiği istişare görüşünün akabinde, Kosova’nın bağımsızlığının meşruiyeti arttı ve bağımsızlığını tanıyan devlet sayısı çoğaldı.

UAD’nin görüşünün, işgalin memleketler arası hukuka alışılmamış olduğu istikametinde olması durumunda, bunun İsrail ve başka ülkeler açısından getirdiği sonuçları da tespit etmesiyle, İsrail’in Gazze’de ve başka Filistin topraklarında uyguladığı ihlallerin sonlandırılması tarafındaki baskının artması bekleniyor.

Buna ek olarak, İsrail’e askeri, siyasi ve mali takviye veren ülkelerin de memleketler arası toplum tarafından bu takviyelerini sonlandırmaları tarafında gelecek davetleri yanıtlamak zorunda kalmaları öngörülüyor.

Danışma görüşü, İsrail’in Adalet Divanında yargılandığı davadan farklı

Güney Afrika’nın, İsrail aleyhine, Soykırım Mukavelesi’nin ihlali sebebiyle Milletlerarası Adalet Divanında açtığı dava, iki ülke ortasında çekişmeli yargılama manasına gelirken, yarın başlayacak müşavere görüşü, iki devletin karşı karşıya geldiği bir dava niteliği taşımıyor.

Danışma görüşünde, davalı-davacı formunda ayrım bulunmuyor ve UAD, BM organları ya da kuruluşlarının faaliyet alanlarına ait yönelttiği sorular hakkındaki görüşünü açıklıyor.

Divan Statüsü’nün 66. unsuru gereği, BM üyesi ülkeler, müşavere görüşü istenen bahisler üzerine yazılı ve kelamlı beyanda bulunma hakkına sahip.

Çekişmeli davalardan farklı olarak rastgele bir ad-hoc hakim atanmadığından, istişare görüşü kararını UAD’nin daimi 15 hakimi verecek.

Buna ek olarak soykırım davası yalnızca Gazze’de işlenen soykırım hatalarını ve ihlalleri ele alırken, yarın açıklanacak müşavere görüşünün kapsamında, Gazze’nin yanı sıra Batı Şeria ve Doğu Kudüs dahil olmak üzere tüm Filistin topraklarındaki başta işgal ve ilhak olmak üzere birçok memleketler arası hukuk kuralının ihlali yer alıyor.

Muhabir: Selman Aksünger