ANKARA (AA) – Türk edebiyatının seçkin isimlerinden Halide Edip Adıvar’ın vefatının üzerinden 60 yıl geçti.
Halide
Edip, Milli Mücadele’ye olan katkıları, İzmir’in işgalinden sonra,
İstanbul halkını harekete geçirmek için yaptığı konuşması, Sakarya
Savaşı sırasında “onbaşı” unvanı alması, Türk edebiyatına “ilk savaş
romancısı” olarak kazandırdığı eserleri ve Anadolu Ajansının kuruluş
çalışmalarındaki emeği ve isim anneliğiyle Türk tarihinin önde gelen
isimlerinden oldu.
Sadece yurt içinde değil, yurt
dışında da birçok çalışma ve çeviride imzası bulunan Halide Edip
Adıvar, Türk kadınının vatanperverliği ve zekasıyla yabancı basın
tarafından da ilgi gördü.
Adıvar’ın 1938 ve 1947
yıllarında yabancı basında yer alan haberleri, Cumhurbaşkanlığı Devlet
Arşivleri envanterinde araştırmacıların hizmetine sunuldu.
AA
muhabirinin Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri başkanlığından aldığı
bilgiye göre, Washington Daily News gazetesinin 31 Ağustos 1938 tarihli
sayısında, Halide Edip Adıvar’ın Vassar Kadın Koleji tarafından,
“dünyanın en zeki 5 kadını” arasında gösterildiğine ilişkin haber
dikkati çekti.
Devlet Arşivleri envanterinde yer
alan gazete kupürü, dönemin Washington Büyükelçisi Mehmet Münir
Ertegün’ün bilgilendirme yazısıyla Dışişleri Bakanlığına iletildi.
Halide
Edip’in fotoğrafının da yer aldığı haberde, “Halide Edip, Paris’te
yaşıyor, Türk romancı, İstanbul Üniversitesi’nde eski profesör, üç
kitabın yazarı ve 2 çocuk annesi.” bilgilerine yer verildi.
Haberde,
Halide Edip Adıvar ile dünyanın en zeki kadınları arasında; Çin lideri
Çan Kay Şek’in karısı Song Mey-ling, uluslararası işçi hareketi
savunucularından, aktivist Angelica Balabanoff, ABD Başkanı Franklin
Delano Roosevelt’in eşi Anna Eleanor Roosevelt ve Hindistan’ın
bağımsızlık mücadelesinin önde gelen isimlerinden Sarojini Naidu’ya da
yer verildi.
“Türk kadınları, kendi yeteneklerini kanıtladı”
Arşivlerde
ayrıca Brezilya’nın Sao Paulo şehrinde yayın yapan Estado de Sao Paulo
gazetesinde, Ian Bevan’ın 19 Eylül 1947’de Halide Edip Adıvar ile
yaptığı röportaja ilişkin makalesinin Fransızca tercümesi de yer aldı.
Rio
De Janeiro Büyükelçiliği imzasıyla Dışişleri Bakanlığına bir üst
yazıyla iletilen makalenin Fransızca çevirisinde, Atatürk devrimlerinin
ardından geçen 20 yılda, Türk kadınının “harem dönemine” kıyasla daha
mutlu olup olmadığı sorusunun yanıtı arandı.
Halide
Edip Adıvar, bu soru karşısında, reformların gerçekten gerekli olduğunu
ve bugün Türk kadınlarının büyükannelerine kıyasla çok daha iyi
yaşadığını belirtti. Adıvar, “Türk kadınları, eski bir ulusun
kalıntılarından yeni bir ulus yaratma gibi zorlu bir görevin bir kısmını
yerine getirerek, kendi yeteneklerini kanıtladı.” ifadelerini kullandı.
Türk
kadınının artık parlamentoda da milletvekili koltuğunun bulunduğuna
işaret eden Adıvar, kadınların, hastanede kritik operasyonlarda
cerrahlık görevi yürüttüğünü, üniversitelerde öğretim görevlisi olarak
ve İstanbul Üniversitesinin tüm fakültelerinde öğrenci olarak eğitim
hayatına katıldığını anlattı.
“Kadınlar, bugün en iyi gazeteciler ve çağdaş romancılar arasında yer alıyor”
Kadınların, tüm mesleklere giriş yaptığını belirten Adıvar, şöyle devam etti:
“Ticaret
ve sanayinin tüm kollarındalar, tarım ve madencilik endüstrisinde
bilimsel yöntemlerin uygulanmasına yardım ettiler. Yakın zamana kadar
‘fikirsiz mahluklar’ olarak görülen ve erkeklerin sohbetlerine katılmaya
cesaret edemeyen kadınlar, bugün en iyi gazeteciler ve çağdaş
romancılar arasında yer alıyor.”
Halide Edip Adıvar’ın kadınların ekonomik özgürlüklerine ilişkin şu değerlendirmeleri de dikkati çekti:
“Kadınlar,
ekonomik alana adım attıkları günden bu yana, onlara hiçbir kısıtlama
yapılmadı. Kadınlar hep erkeklerle aynı maaşı elde ettiler ve evli ya da
bekar olmaları onların iş bulmalarına engel olmadı. Hayatını
kazanabilen kadın özgür kadındır ve özgürlük mutluluğun temel şartıdır.”
“Dünyanın en olağanüstü kadınlarından biri”
Ian
Bevan, “Şüphesiz dünyanın en olağanüstü kadınlarından birini ziyaret
ettim.” diyerek, Halide Edip’e ilişkin ilişkin izlenimlerini şöyle
aktardı:
“Onu ilk gördüğüm andaki şaşkınlığımı
hayal edebilirsiniz. Küçük, yumuşak sesli, gri saçlı, hayatı kitaplar ve
edebiyat etrafında dönen bir kadın buldum. Bu 64 yaşındaki narin kadına
hayat veren ve ona, kendilerini bağlayan asırlık zincirlerden
yurttaşlarını kurtarmak için çok önemli reformlar icra etmesini sağlayan
ahlaki gücü anlamam çok zaman almadı. Önümde, sorumun canlı bir
cevabının olduğunu anlamam da çok zaman almadı. Çünkü Adıvar
hanımefendi, ziyadesiyle mutlu bir kadın. Sonuç olarak, Adıvar’a göre bu
hayat, kadınlara harem dönemine kıyasla daha fazla mutlu olma şansı
verdi.”
Muhabir: Yıldız Nevin Gündoğmuş
AA
