Türkiye Milletler Cemiyeti’ne katıldığı zaman, Balkan Devletleri arasında da büyük bir yakınlaşma ve işbirliği başlamış ve Balkan Birliği konusundaki ilk adımlar Balkan hükümetleri tarafından değil, gayri resmi çabalarla atılmıştı. 1929 Ekiminde Dünya Barış Kongresi Derneği’nin Atina’da yaptığı toplantıda kongre başkanı ve eski Yunan başbakanlarından Aleksandr Papanastasiyu’nun devamlı bir Balkan Antantı kurulması fikri Türkiye dâhil Balkanlı delegasyonlarca kabul görmüştü. 1930 yılında Atina’da toplanan Birinci Balkan Konferansı’nı İstanbul, Bükreş ve Selanik konferansları izlemiş ve sonunda Balkan Ticaret ve Sanayi Odası, Balkan Denizcilik Bürosu, Balkan Ziraat Odası, Balkan Turist Federasyonu, Balkan Hukukçular Federasyonu, Balkan Tıp Federasyonu gibi teşekküller ortaya çıkmıştı. Ama bir türlü siyasal işbirliği gerçekleştirilememekteydi. (1) O günlerde Almanya’da iktidara Nazi Partisi gelmişti. İtalya, Akdeniz ve Balkanlarda genişlemek istemekte ve Avrupa da bir silahlanma yarışı başlamıştı. Arnavutluk İtalya’nın etkisindeydi ve Bulgaristan komşu Makedon topraklarında hak iddia etmekteydi.
SINIRLARIN KARŞILIKLI GARANTİSİ
Tüm bu siyasi gelişmeler karşısında, Türkiye, Yunanistan, Romanya ve Yugoslavya (şimdiki Makedonya, Sırbistan, Karadağ, Bosna Hersek, Slovenya, Kosova, Hırvatistan) siyasal anlamda birlikte hareket etme kararı aldılar. Birbirlerinin sınırlarını karşılıklı olarak garanti etmek, birbirine danışmadan herhangi bir Balkan devletiyle siyasi harekette bulunmamayı, başka devletlerle siyasal harekette bulunmamayı taahhüt etmek için müzakerelere başladılar. Her ne kadar Balkan Antantı’nın ömrü çok kısa olmuşsa da (İtalya’nın Arnavutluğu işgali ve Almanya’nın Tuna bölgesinde doğuya doğru genişlemeye başlaması, Macaristan’ın Anti-Komintern Pakt’a katılması, Yugoslavya’nın Almanya ile iyi geçinme yolunu tercih etmesi gibi nedenlerle Balkan Antantı etkisini kaybetmişti) Gazi Mustafa Kemal Atatürk’ün “Balkan” hassasiyetini bir kez daha göstermek için, bu Antantın müzakereleri sırasında Gazi Mustafa Kemal’in, Başvekil İsmet Paşa’ya gönderdiği şifreli bir telgraftan bahsedilmesi gerekir. Tarih 07.02.1934, Balkan Antantı’nın imzalanmasına 2 gün vardır. Görüşmeler devam ederken, Dahiliye Vekaleti Hususi Kalem Müdürlüğü antetli kağıda basılı bir telgraf gelir. Telgrafın muhatabı olarak “Başvekil İsmet Paşa Hazretlerine” yazılıdır. Ve “Benim Ankara’ya muvasalatıma (ulaşıncaya) kadar Tevfik Rüştü (Aras) Beyin avdeti (geri gelmesi) hakkında emirlerinizi tehir buyurmanızı (ertelemenizi) rica ederim…” notuyla başlar şifreli telgraf. Hatırlanacağı üzere, Tevfik Rüştü (Aras) Bey en uzun süre (13,5 yıl) Dış İşleri Bakanlığı yanında İzmir Milletvekilliği ve Türkiye-Yunanistan Mübadele Komisyonu Başkanlığı yapmıştır. Şifreli telgrafın altında “Gazi M. Kemal” imzası vardır. (TBMM, O’na Atatürk Soyadını 4 ay sonra verecektir); 3 sayfalık şifreli telgrafta Balkan Paktı’nın önemi ve paktın imzalanmasından geri dönülmemesini içeren düşünceleri vardır Gazi Mustafa Kemal’in.
“Size bütün düşündüklerimi olduğu gibi yazıyorum. Siz ve arkadaşlar bu noktalar üzerinde düşündüğünüz bir sırada benim size kavuşmakla şerefyap (onur ve şeref duyacağımı) olacağımı tahmin eder sevgi ile ve takdir ile gözlerinizden öperim İsmetciğim.”.. cümlesiyle biten şifreli telgrafta geçen şu cümle dikkat çekicidir; “Görülüyor ki parafe edilen hudut formülünde noksan olan bir “Balkan” kelimesidir. Bu noktanın da kendisinden (Dış İşleri Bakanı Tevfik Rüştü Bey’den) seri vasıta ile istihazı (açıklayıcı bilgi istenilmesi) lazımdır.” …(2) Gazi Mustafa Kemal’in ”Balkan” hassasiyeti…
_____________________________
(1) Geniş bilgi için bkz. Prof. Dr. Fahir Armaoğlu 20.Yüzyıl Siyasi Tarihi C.1 sf 337, İş Bankası Yayınları Ankara 1991
(2) Geniş bilgi için bkz. Atatürk’ün Milli Dış Politikası (Milli Mücadele Dönemine ait 100 Belge) C.2, sf 246, Belge No: 40, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1994