Saf otantik ritimlerden hüzünlü direniş ve özgürlük müziklerine Afrika müziği

0

BEĞENDİM

ABONE OL

News

0

AA

İSTANBUL (AA) – AA muhabiri, Afrika’nın müziği ve müzik aletleriyle ilgili evrak haberin birinci kısmında kıtanın müziğinin dünyadaki yeri ve tesirini ele aldı.

Afrika’da düğün, cenaze ve kutlamalarda kullanılan ritimler tıpkı vakitte haberleşme maksadıyla da hayatın içinde yer alıyor.

Geçmişte çoğunlukla mutlulukların temsili olan Afrika müziği, sömürgecilik ve köle ticaretiyle özgürlük ve adalet arayışının bir kesimi olarak caz ve rap üzere müzik çeşitleriyle bilhassa ABD başta olmak üzere Batı ülkelerinde temsil ediliyor.

Ismael Lo, Miriam Makebe, Yvon Shaka Shaka, Salif Keita ve Yousou Ndour üzere sanatkarlar, bugün Afrika müziğinin temsilcileri olarak dünyanın birçok yerinde tanınıyor.

Berberilere has Gnawa müziği, Tinde davullarını çalan Etran Finatawa isimli Tuaregler kümesi, Sudan’da Nübyen müziğinin temsilcilerinden Hamza Ed-Din, Batı Afrika’nın Griot müziği, Zanzibar’da Arap-Hint sentezi bir Afrikalı tıp sayılan Taarab müziği temsilcilerinden Bi Kidude de Afrika müziğinin kıymetli ögeleri ortasında yer alıyor.

“Müzik DNA’mıza işlemiş”

Kongolu Müzisyen Enzo İkah, Afrika müziğiyle ilgili AA muhabirine yaptığı değerlendirmede, müziğin hayatlarının ayrılmaz bir modülü olduğunu söyledi.

“Invisible Chains” isimli kitabın da muharriri olan İkah, “Hiçbir tevazu göstermeden müziğin tüm Afrika ömrünün bir kesimi olduğunu söyleyebilirim zira müzik bizim DNA’mıza işlenmiştir.” dedi.

İkah, “Şarkı söyle, dans et, davul çal. Biz buna çok küçük yaşımızda başladık ve bu kültür atalarımızdan geliyor. Her kuşak bu kültürü yeni gelen jenerasyona aktarıyor.” diye konuştu.

Afrika’da müzik irtibat aracı

Afrika’da müzik birçok alanda hayatın içinde yer alıyor. Düğünler, cenaze merasimleri, dini merasimler, futbol maçları, şovlar için kullanılan müzik tıpkı vakitte klasik ritimlerle haberleşme için de kullanılıyor. Kırsal bölgelerde beşerler ortasındaki bağlantı çalınan ritimlerle yapılıyor. Hüzünlü ve memnun haberler “ses uzaklığındaki” köylülere müzik aletleriyle gönderiliyor.

İkah, “Müzik tıpkı vakitte bizim irtibat aracımızdır. Mesela köyde birisinin öldüğünü köy dışındaki insanlara haber vermek için müzik aletleriyle muhakkak ritimler kullanılır.” diye konuştu.

Davulun yeri özel

Afrika kıtasının farklı bölgelerinde farklı müzik aletleri kullanılıyor. Bonda, djembe, dundumba, dondo, balafon, kora, mbira, likembe, marakas kıtanın en bilinen müzik aletleri ortasında bulunuyor.

İkah, müzik aletleri içinde davulun özel bir yeri olduğuna dikkati çekerek, bu enstrümanın Afrika’nın yerli kimliği olduğunu ve davul çalındığında ve müzik söylendiğinde insanların daha da yakınlaştığını söz etti.

Aynı vakitte psikolog ve insan hakları savunucusu olan İkah, “Müzik bizim yemeğimiz üzeredir. Güya onunla doğmuşuz üzere. Kısaca söylemek gerekirse Afrika’da beşerler siyasetten çok müzikle yaşıyor.” tabirini kullandı.

Caz, rap, blues

Geleneksel ritimlerin ve müzik aletlerinin kullanıldığı Afrika kıtası sömürgecilik ve köle ticaretiyle dönüşüme uğradı.

ABD’de ortaya çıkan ve dünya genelinde dinlenen caz, rap ve blues üzere müzik tiplerinin kökeni Afrikalılara dayanıyor.

Rap ve caz, tarih boyunca köle ticareti ve sömürge sürecinin acısını çeken Afrika haklarının haykırışı olarak değerlendirilirken Batı Afrika’da meyyitin akabinde yakılan müzik, ABD’de “blues” olarak tarlalarda köle olarak çalışan Afrikalıların derin acılarının hüznü ve özgürlük umutlarından doğdu.

İkah, sömürge süreci ve köle ticaretinin Afrika müziğini etkilediğini, sömürgeciler geldiğinde Afrikalıları Amerika üzere diğer topraklara gitmeye zorladıklarını ve bu süreçte insanların yanlarında hiçbir şey götüremediklerini belirtti.

“Köleler gemilere bindirilirken yanlarında yalnızca müziklerini götürebildiler.” diyen İkah, Batı enstrümanlarının Afrika müziğini etkilemesine karşın ritim ve vuruşların Afrika’ya mahsus kaldığını belirtti.

İkah, “Sömürgecilik öncesi biz balafon ve djembe üzere klasik enstrümanlarımızı kullanıyorduk. Sömürgeciler geldikten sonra ise piyano ve gitar üzere Avrupalılara ilişkin enstrümanlar hayatımıza girdi fakat biz her vakit klasik aletlerimizi kullanmaya ve müzik söylemeye devam ettik.” dedi.

1900’lerin başında gelişmeye başlayan bir Afro-Amerikan müzik tipi caz ile ilgili fikirlerini paylaşan İkah, caz müziğinin Afrika müziğinden ayrılamayacağını vurguladı.

İkah, “Caz bir ihtilal müziğidir. Şayet bu müziği dinlerseniz eğlenemezsiniz. Acı vardır, melankoliktir.” biçiminde konuştu.

Kölelikle gayrette Afrika müziği

Köleliğin kaldırılmasında müziğin değerine değinen İkah, köleleştirilen beşerler için kendi lisanlarını konuşmaları, kendi kültürlerini ve dinlerini uygulamaları, klasik kıyafetlerini muhafazaları yahut kendi saç tarzlarını yapmalarının yasak olduğunu hatırlattı.

İkah, “Kölelerin tek özgürlükleri kendi müziklerini yapmaktı. Kimileri haklarını talep etmek için bir araç olarak müzik kullandı. Bu müzik söyleme kendi ana lisanlarında olmasa da melodiler Afrika müziğine dayanıyordu. Afrika melodileriyle yarattıkları müziklerin kelamlarında özgürlüklerini ve adaletlerini aramaya başladılar. Köleliğin kaldırılması müzikten geldi.” dedi.

Son olarak İkah Afrikalı sanatkarların neo-sömürgeci savaşlara karşı seslerini yükseltmek ve gerçek barış ve adaleti aramak için müzikle uğraş ettiklerini belirterek, bu süreçte Miriam Makeba, Solomon Linda&The Evening, Tiken Jah Fakolly, Fela Kuti, Alpha Blondy, Agelique Kidjo, Yvon Shaka Shaka ve Tinariwen’in hatırlanması gereken isimler olduğunu kelamlarına ekledi.

“Ritim Afrika’nın doğasıdır”

Afrika müziği üzerine çalışmalar yapan şair ve müellif İnanç Adıgüzel de Afrika’da müzik ve ritmin makus ruhları kovmak, ölülere hürmet göstermek, evli çiftleri kutlamak, baharı karşılamak, zaferi kutlamak, ataları selamlamak, doğumları duyurmak ve cenazeleri uğurlamak üzere birçok alanda sosyo-kültürel yaşantının bütün kıymetli anlarında devreye girdiğine dikkati çekerek, “Müzik ya da daha geniş manasıyla ritim Afrika’nın tabiatıdır diyebiliriz.” tabirini kullandı.

Fotoğraf: Seyid Çolak/AA

Afrika’da müziğin en güçlü söz aracı olduğunu vurgulayan Adıgüzel, sömürgecilerin kıtaya gelmesinden evvel müziğin daha otantik, saf, ayinsel, içe dönük ve rafine bir hali olduğunu belirtti. Köle ticareti ve müzik ilgisine de değinen Adıgüzel, şöyle devam etti:

“Afrika’dan Atlantik’in ötesine taşınan blues ve caz, yine anavatanı Afrika’ya döndüğünde yanında müzikal zenginlikler de getirmişti. Yani Afrika’nın hüzünlü çığlıkları blues ve caz, yıllar sonra ‘eve dönen oğul’ misali onu doğuran kıtaya kavuştuğunda, bu müziğin dışındaki coşku ile içindeki acı ırmağı tıpkı denize akacaktı.”

Adıgüzel, 1960’larla birlikte Afrika’da politik uyanışın doğurduğu bağımsızlık hareketleriyle Afrikalı müzisyenlerin, işgalcilerin topraklarından kısmen kovulduğu yılları, kimlik hisleri baskın ve özgürlük alanları biraz daha genişletilmiş formda karşıladıklarını söz ederek, şunları lisana getirdi:

“1960 sonrası politik uyanış devrinin müzikal açıdan değeri, bir manada taklit yerine ‘sentezin’ keşfedilmesiydi. Afrika ritimlerini Batı melodileriyle harmanlayan müzisyenlerin ‘Afrika müziği’ şeklinin temellerini atmaya başlamalarıyla, müzik sanayisinin yüzünü Afrika’ya çevirmesi tıpkı vakitlere tekabül eder. Kıtanın birinci müzik yıldızları olarak bilinen Ali Farka Toure, Salif Keita, Fela Kuti, Mory Kante, Youssou N’dour ve Toumani Diabeté üzere isimlerin büyük şöhret kazanarak seslerini dünyaya duyurduğu yıllardır bunlar.”

Salif Keita’nın “Folon” modülünü örnek gösteren Adıgüzel, şunları lisana getirdi:

“Folon, ‘geçmiş’ demek. Keita’nın özgün sesinden kırgın bir sitem üzere dökülüyor. Kederli bir havası var müziğin. Çağdaş Africa türküsüne de benziyor. Folon, bence iki manalı bir müzik. Birincisi daha şahsî bir geçmiş-bugün hesaplaşmasını anlatıyor. İkincisi ise direkt Afrika’nın bugününe bakarak, insanların ulaştıkları şuurla artık bilmek istediklerini, sorgulamadıkları geçmişin geride kaldığını anlatıyor. Geçmiş ile gelecek ortasında sıkışmış ‘bugünden’ seslenen bir dönüşüm öyküsü.”

Muhabir: Gökhan Kavak