Prof. Dr. Koray BAŞOL* -Arş. Gör. Ülkü BİLDİRİCİ**
Genel olarak, serbest bölgeler; ülkenin siyasi sınırları içinde olmakla beraber gümrük hattı dışında sayılan, ülkede geçerli ticari, mali ve iktisadi alanlara ilişkin hukuki ve idari düzenlemelerin uygulanmadığı veya kısmen uygulandığı sınai ve ticari ve sınai faaliyetler için daha geniş teşviklerin tanındığı ve fiziki olarak ülkenin diğer kısımlarından ayrılan yer olarak tanımlanabilir. Serbest bölge olarak bilinen uygulamalarda kullanılan terimlerden bazılarını şöyle sayabiliriz. Serbest Bölge, Serbest Liman, Gümrüksüz Bölge, İhraç Ürünleri İşleme bölgesi, Dış Ticaret Bölgesi, Serbest Ekonomik Bölge, Serbest Üretim Bölgesi, Serbest Ticaret Bölgesi, Endüstriyel Serbest Bölge, İkiz Fabrika, Özel Ekonomik Bölge Vergisiz Ticaret Bölgesi, Vergisiz Bölge, Gümrüksüz havaalanı, Sağlık Serbest Bölgeleri.
SERBEST BÖLGELERİN TEŞVİK VE AVANTAJLARI
- Firmalar, Kurumlar Vergisi ve Gelirler Vergisinden yüzde 100 muaftırlar.
- Bölgeye giren mallar için Gümrük Vergisi, KDV, KKDF ödenmez.
- Elde edilen karları hiçbir izne gerek olmadan yurtiçine veya yurtdışına transfer edilebilir.
- Türkiye’den Serbest Bölge’ye yapılan satışlar ihracat sayıldığından firmalar, Türkiye’den ihraç fiyatına KDV’siz mal alabilirler.
- Her türlü altyapı hizmetleri (Elektrik, Su, Doğalgaz, Haberleşme) KDV’siz olarak firmalara sunulur.
- İkinci el makinelerin Serbest Bölgelere girişlerinde yaş sınırı yoktur.
- Serbest Bölgelerde alım-satım, stok değerleme ve muhasebeleştirme konvertibl dövizlerle yapıldığı için kullanıcılar enflasyondan olumsuz etkilenmez.
- Gümrüksüz ve süre kısıtlaması olmadan stoklama yapılabilir.
KURULUŞ AMAÇLARI
- Yabancı sermaye yatırımlarını ve dış ticareti artırmak,
- Yerli üreticilerin dünya piyasalarındaki fiyattan girdi temin etmelerini sağlayarak uluslararası rekabet güçlerine katkıda bulunmak,
- İhracata dönük sanayilerin gelişmesini teşvik etmek suretiyle ihracatı artırmak,
- Döviz girişini artırmak,
- Yeni iş imkânları yaratarak istihdam sorununun çözümüne yardımcı olmak,
- Gelişmiş üretim ve yönetim tekniklerinin yurtdışından ülkeye getirilmesi suretiyle ekonomik standartları yükseltmek başta gelmektedir.
YAPILABİLECEK FAALİYETLER
Üretim, Alım-Satım, Depo İşletmeciliği, İşyeri Kiralama, Montaj-Demontaj, Bakım Onarım, Bankacılık, Sigortacılık, Kıyı Bankacılığı, Finansal Kiralama ve diğer konular olarak belirlenmiştir. İşte günümüzde diğer konular arasında ise; Sağlık Serbest Bölgeleri büyük önem arzetmektedir. Sağlık Serbest Bölge kurulması ile yatırımcıya mali konularda ve vergi avantajı sağlanarak, bürokratik süreçler hızlandırılarak, sağlık hizmetin sunumu ve planlaması yapılmalıdır. Ayrıca SSB’ler planlanmalı, uygulamada istisnalar gelmeli, tıp turizmi, termal turizm, yaşlı turizmi konseptinde ayrı ayrı SSB’ler de olabilmelidir. Buralara yabancı sermaye girişi teşvik edilecek, istihdam arttırılarak, kalifiye yabancı beyin göçü çekilmelidir. Ayrıca yüksek tıbbi teknoloji girişini hızlandırılarak KKTC bölgesinde sağlık alanında cazibe merkezi yapılması hayal de olmamalıdır. KKTC içinde Serbest Bölge avantajları; ”İşletmeciler için birçok vergi avantajlarından yararlanma imkanı (SSK primi, KDV, kurumlar vergisi vb. vergilerden muafiyet),Yatırımcı için ucuz altyapı ve yatırım imkanı. Başvuru ve faaliyet sürecinde her türlü bürokrasinin minimum oluşu avantajlardan yerli ve yabancı bütün yatırımcılar eşit olarak yararlanması gerçekleştirilmelidir. Ancak KKTC’deki bazı mevzuatlar serbest bölgede uygulanmayabilir. Yeni yasalarla bunlar da düzeltilebilir.
Çalışmamız kapsamında dünya genelindeki Sağlık Serbest Bölgeleri’nin Dubai ve İran’da sağlık serbest bölgelerinin bulunduğu, İran Sağlık Serbest Bölgesi’nin proje olarak tasarlandığı ancak fonksiyonel olarak hayata geçmediğini söyleyebiliriz. Umman, Suudi Arabistan, Brezilya, Panama, Kosta Rika ve Meksika da ise sağlık serbest bölgesi kurma düşüncesinin bulunduğunu ilave edebiliriz. Dubai Sağlık Serbest Bölgesi’nin dünyanın ilk sağlık serbest bölgesidir.”2002 yılında proje çalışmasına başlanmıştır ve 2006 yılında faaliyete geçmiştir. Ortalama 1,8 milyar dolar harcanmıştır. 2 bin 400 şirket faaliyettedir. Bünyesinde 90 klinik ve 2 bin 500 lisanslı Sağlık çalışanı mevcut olup 2 tam teşekküllü hastane görev yapmaktadır. 5 yılda 330 bin ameliyat gerçekleştirildiğini de söyleyebiliriz. Sağlık Serbest Bölgesinde hastane, rehabilitasyon merkezi gibi sağlık kuruluşları, termal turizm tesisleri, engelli tedavi merkezleri, diş, organ nakli, tüp bebek, tıbbi malzeme üretimi, yaşlı tatil köyü, yaşlılığa bağlı hastalıkların tedavisi/sağlıklı yaşam merkezleri, sağlık köyleri (Hastane, Ar-Ge merkezleri, Sosyal Tesisler, Spor alanları), sağlık teknokentleri bulunmaktadır. SSB’lerin nerede kurulacağı konusu ise; Yatırımcı talep edip proje getirecek. Ekonomi Bakanlığı değerlendirerek, Sağlık Bakanlığı’ndan görüş alacak. Bakanlar Kurulu’na sevk edilip Bakanlar Kurulu’yla yer ve işletmeci ilan edilecek. Tercihen ulaşım kolay iş yapılabilecek bölgeler olacak, termal merkezler öncelik taşıyacaktır.
KKTC’NİN ÇALIŞMALARI
KKTC SSB’ler için 2013–2014 yıllarında sırası ile şu çalışmaları gerçekleştirmelidir. Ülkemiz bugün bu çalışmaları yapmaktadır.”Ekonomi Bakanlığı’nın organizasyonunda SSB için Bakanlar Kurulu kararı hazırlanacak. Sağlık Bakanlığı, SSB yönetmeliği yayınlanacak, Sağlık Serbest Bölgesi’nin yeri ve işletmecisi bakanlar kurulunca ilan edilecek. Bölgenin altyapı ve planlama imar çalışması yapılacak. Tanıtımlar yapılacak ve muhtelif yatırımcılar aranacak ve yukarıda saydığımız tesisler devreye girecektir. Böyle bir mega proje için tüm birimler, kurumlar, üniversiteler, KKTC milletvekilleri, belediye başkanları, bürokratlar, rektörler, tıp fakültesi dekanları, siyasi parti başkanları, medya ve sivil toplum örgütleri, el birliği ile yasal, ekonomik ve yatırım sürecini başlatmalıdırlar. KKTC de bu konuda bir fizibilite çalışması yapılmalı ve Lefkoşe’mi Girne’mi, Gazi Mağusa’mı seçilecektir, yer tesbiti gerçekleştirilmelidir. Nihayet yabancı sermaye, teknolojinin geleceği, rekabet gücünün artacağı 20–30 bin kişilik istihdam yaratılacağı, turizmin 12 aya yayılacağı unutulmamalıdır.