Sürgünden bugüne İstanbul’daki Çerkezlerin öyküsü

0

BEĞENDİM

ABONE OL

News

0

AA

İSTANBUL (AA) – AA’nın “İstanbul’un Yüzleri” başlıklı belgesinin dokuzuncu haberinde, Kafkas Vakfı Kurucular Kurulu Üyesi Mehdi Nusret Çetinbaş ve Çerkez asıllı Araştırmacı Müellif Dr. Yılmaz Nevruz, 1864’teki Çerkez Sürgünü sürecini ve Çerkezlerin İstanbul’daki varlığını anlattı.

Ailesinin Çerkez Sürgünü’nde Osmanlı Devleti’ne sığınarak Eskişehir’e yerleştirildiğini ve kendisinin de burada dünyaya geldiğini belirten Yılmaz, aslen doktor olmasına rağmen Çerkezlerin yaşadığı trajediyi unutturmamak için tarih araştırmacısı olduğunu söz etti.

Kafkas halklarının Çarlık Rusyası’nın işgaline karşı asırlarca çaba ettiğini vurgulayan Yılmaz, savaşı kaybeden Kafkas topluluklarının yaşadıkları yerlerden büsbütün sürülme siyasetiyle karşı karşıya kaldığını belirtti.

Çarlık Rusyası’nın yalnızca 1864’te değil, muhakkak aralıklarla Karadeniz kıyılarında mukim olan Müslüman toplulukları ya Sibirya’ya ya da Osmanlı Devleti’ne gitmek için mecburî göçe tabi tuttuğunu aktaran Yılmaz, şöyle devam etti:

“Kafkasya’dan birinci zarurî göçler 1858’lerde başlamış. 1860’lı yıllarda yüz binlerce insan göç etmiş. Avrupa tabiriyle deport edilmiş. Bizimkiler biraz daha yeterli imkanlarla kıyılara gönderiliyor. Kendi istekleriyle geldi diye propaganda var ancak kendi isteğiyle gelen çok az. Babamlar, 1904’te konutlarından alabildikleri her şeyi alarak, gemilere binip İstanbul’a gelmişler. Benim çalışmalarıma nazaran her 10 Çerkez’den 9’u sürülmüştür. Yani yüzde 90’ı sürülmüştür ve bu sürgün çok büyük faciadır. Sürülen Çerkezlerin sayısı 1 milyon 200 bin filan diye varsayım ediyorum.”

Yılmaz, insanların gemilerle göç ettiği sırada da öldüğüne dikkati çekerek, “On binlerce Çerkez, balıklara yem oldu. Beşerler göç ederken gemilerde öldü. Onları gemilerden atmak zorunda kaldılar.” diye konuştu.

Çerkezlerin, İstanbul’da genel olarak Beşiktaş, Karaköy, Üsküdar ve Kadıköy’e yerleştiklerini anlatan Yılmaz, bunların bir kısmının Osman Ağa Mescidi’nde kaldıklarını, bir kısmının ise Osmanlı Devleti’nde faal vazife yapan Çerkez subaylara ilişkin Fenerbahçe, Erenköy ve Suadiye’deki konutlara yerleştirildiğini bildirdi.

Yılmaz, İstanbul ve Anadolu’ya yerleşen Çerkezlerin birinci olarak hayvancılık yaptıklarına değinerek, şunları söyledi:

“Kafkasya’da yapılan ‘kart et’ dedikleri etler vardır. Etleri saklamak için güneşte kurutursun, onu aylar sonra yersin. Hala yapılır o etten. Sürgün periyodu gelenler, homojen formda yaşadıkları için oradaki adetleri hiç bırakmadılar. Kendi ortalarında Karaçayca konuşurlardı. Ben Türkçe’yi okula gittiğimde öğrendim. Anadolu’ya dağılmış Çerkezler de bilerek uzak köylere yerleşerek kültürlerini muhafazaya çalışmışlardır. Ailemin yerleştiği köyden senede yalnızca iki sefer kasabaya gidilir, gereksinimler alınır ve geri gelinirdi. 1950’lerden sonra Çerkezler kent merkezlerine gitmeye başladı. İstanbul’daki Çerkezler, dernek ve vakıflar kurarak kültürün kaybolmasını engellediler. O vakıflara gittiğimde kendimi Kafkasya’nın bir yerinde hissederdim. Şimdilerde kültür kaybolmaya başladı.”

“Kafkasya, batıdan doğuya kadar sahiden kan içinde yüzdürülmüştür”

Kafkas Vakfı Kurucular Kurulu Üyesi Çetinbaş da Çarlık Rusyası’nın Karadeniz kıyısına inme siyaseti gereği Kuzey Kafkasya’yı ele geçirme gayesiyle 1556’dan itibaren başlattığı savaşın 308 yıl devam ettiğini söyleyerek, “Bu uğraşın son 100 yılı çok kanlı safhadır. Bu tarihte Kafkasya, batıdan doğuya kadar hakikaten kan içinde yüzdürülmüştür. 21 Mayıs 1864 doğal ki sembolik bir tarihtir. Yaklaşık 20 bin kişilik Çerkez direniş kümesi Soçi’nin 20 kilometre doğusunda dağların içerisinde devam eden savaşta Ruslar tarafından büsbütün yok edildikten sonra göçün başladığı kabul edilir.” dedi.

Çarlık Rusyası’nın Kırım’dan Abhazya’ya kadar olan kıyı bölgesindeki Müslüman topluluklara imha siyaseti uyguladığından bahseden Çetinbaş, o bölgede yüzyıllardır yaşayan halkın zorla çıkarıldığına dikkati çekti.

Çetinbaş, Çarlık Rusyası tarafından yayınlanan genelgeyle bölge halklarının ya Osmanlı’ya ya da Kuban Irmağı’nın kuzeyine mecburî göç ettirilmeye çalışıldığını lisana getirerek, “Kuban’ın ötesi demek, bataklık ve Rus steplerinde yok olup tarih sahnesinden silinmek demek. Çerkezler de bunu bildikleri için gemilere binerek Osmanlı’ya bir meçhul seyahate çıktılar.” diye konuştu.

Rusların, Karadeniz’de yanaşabilecekleri bütün limanlara Çerkezleri rastgele bıraktıklarını söz eden Çetinbaş, ailelerin ve sülalelerin birbirlerinden ayrıldıklarını aktardı.

Çetinbaş, Rusların yalnızca Karadeniz limanlarına değil, birebir vakitte Tuna Irmağı’ndan içeri girerek, Silistre, Burgaz, Varna ve Köstence’ye de Çerkezleri gönderdiklerini bildirerek, şu bilgileri paylaştı:

“Karadeniz’den suratını alamıyorlar. Bir kümesi da Osmanlı toprağı olan Balkanlara gönderiyorlar. Tuna Irmağı’nın içerisinde yol alarak Bulgaristan topraklarına Çerkez muhacirleri yerleştiriyorlar. 200 bini aşkın Çerkez’i Balkanlara, 1 milyon civarını da Osmanlı topraklarına yerleştirerek vahim soykırıma tabi tutuluyorlar. 1 milyon 500 bine yakın insan o topraklardan ayrılıyor. Bakın 1864’te 1 milyon 500 bin insanın yaşadığı Karadeniz kıyısında bugün 15 bin civarında insan yaşıyor. Yani fecî bir sürgün, müthiş bir soykırım.”

Balkanlar’a göç eden Çerkezlerin 1877-78 Osmanlı-Rus Savaşı’nda da Osmanlı ordusu içerisinde vazife aldıklarını vurgulayan Çetinbaş, yaklaşık 20 bin Çerkez’in o savaşta hayatını kaybettiğine değindi.

Çetinbaş, Osmanlı Devleti ile Çarlık Rusyası ortasında yapılan Berlin Antlaşması’nda Çerkezlere özel unsur olduğunu hatırlatarak, “Berlin Antlaşması’nda Balkanlar’a yerleştirilen Çerkezler bölgeden alınarak, Osmanlı’nın diğer yerlerine yerleştirilecek diye husus var. Varna, Rusçuk, Makedonya, Kosova ve belirli yerlere yerleştiren Çerkezler, ikinci sürgüne tabi tutuluyorlar.” dedi.

“Bütün cephelerde Çerkezler savaşmıştır”

Tekirdağ’ın Çerkezköy ilçesinin kurulmasının da bu periyotlara denk geldiğini anlatan Çetinbaş, şöyle devam etti:

“Tekirdağ’ın bir ilçesi var Çerkezköy lakin hiç Çerkez yaşamıyor orada. Pekala niçin ismi Çerkezköy? Rusların zulmünden kaçan yaklaşık 150 bin Çerkez yaya olarak Balkanlar’ı terk edip İstanbul’a hakikat yürüyor. Osmanlı Devleti çaresiz kalıyor, önlerini orduyla çeviriyor. Bunları Çerkezköy’de durduruyor ve orada bir kampta 6 ay zarurî iskana tabi tutuyor. İşte Çerkezlerin durdurulduğu, orada çadırlarda, kamplarda tutulduğu yerin ismi Çerkezköy olarak kalıyor. Sonra ne yapıyor Osmanlı, onları oradan tekrar gemilere bindiriyor. Bunların bir kısmı Midilli Adası’na, bir kısmı Kıbrıs’a, bir kısmı suratını alamıyor Suriye’nin Hayfa Limanı’na, oradan Ürdün’e, Suriye’nin Golan Tepeleri’ne yerleştiriliyor. Biraz Osmanlı’yla irtibatı olan benim anne tarafım üzere torpilli olan kümeler da nasıl beceriyorlarsa bir formda İstanbul’a gemiyle geri geliyorlar lakin sayıları 1000’i aşmaz.”

Çetinbaş, Osmanlı Devleti’nin birinci göç eden Çerkezleri İstanbul ve civarındaki vakıf topraklarına yerleştirdiğini söyleyerek, Karadeniz kıyısında yaşayan Çerkezlerin Osmanlı sarayıyla irtibatlarının avantajını kullandıklarını belirtti.

İlk yerleşenlerin komşularıyla kimi kasvetler çektiklerini ancak kısa müddette o meselelerin aşıldığını lisana getiren Çetinbaş, kelamlarını şöyle tamamladı:

“Sorunlar oldu ancak çok da büyük o denli kayda kıymet büyük olaylar yaşanmadı. Osmanlı Devleti, Çerkezleri güvenlik gücü olarak da kullandı. Sultan Abdülhamit, Hicaz Demiryolu’nun geçtiği güzergahlara Çerkezleri yerleştirmiştir. Çerkezleri, Libya’nın Mısrata kentine de yerleştirdi. Bundan 100 sene evvel Mısrata büyük Çerkez köyüydü. Ürdün’e yerleştirilen Çerkezler de birebir halde Hicaz Demiryolu’nu korudular. Kurtuluş Savaşı, Çanakkale Savaşı, Sarıkamış da dahil, çabucak hemen bütün cephelerde Çerkezler savaşmıştır. Sarıkamış için yakılan en hoş ağıtlardan bir tanesi de Çerkezce’dir. Biz kendimizi bu ülkenin kurucusu ve asli ögesi olarak kabul ediyoruz. Sesimizi duyurduğunuz için teşekkür ediyorum.”

Muhabir: Ömer Faruk Madanoğlu