Suriye’deki devrik rejimin insanlık cürümlerinin izleri, Esed’in yargılanmasında değerli ispatlar olacak

0

BEĞENDİM

ABONE OL

News

0

AA

ANKARA (AA) – Suriye’de 2011’de başlayan barışçıl protestolar, rejimin sert müdahaleleri sonucu iç savaşa dönüştü. Esed rejimi ile muhalif kümeler ortasında başlayan çatışmalar, terör örgütleri DAEŞ ve PKK/YPG üzere ögelerin dahil olmasıyla karmaşık bir hal aldı. Bölgesel ve memleketler arası güçlerin de müdahil olduğu savaş, binlerce kişinin vefatına, milyonlarca insanın ise yerinden edilmesine yol açtı.

61 yıllık kanlı Baas rejimi ve 53 yıllık Esed ailesi iktidarının devrilmesinden sonra son devirde ortaya çıkarılan, insanlık dışı muamelelere işaret eden rejim faaliyetlerinin, Esed’in milletlerarası mahkemelerde yargılanma ihtimalini güçlendirdiği düşünülüyor.

Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesinden Doç. Dr. Levent Ersin Orallı, Suriye İnsan Hakları Ağı (SNHR) Müdürü Fadl Abdülgani ve Milletlerarası Geçiş Devri Adaleti Merkezi (ICTJ) Suriye sorumlusu Nousha Kabawat, Esed’in insanlığa karşı işlediği savaş cürümlerinden yargılanmasının milletlerarası hukuk çerçevesinde nasıl mümkün olabileceğini AA muhabirine kıymetlendirdi.

Rejimin düşmesiyle Esed’in savaş cürümleri ve insan hakları ihlallerine karıştığına ait delillerin muhtemel yargılama sürecinde kıymetli rol oynayacağından hemfikir olan uzmanlar, Suriye’nin, Milletlerarası Ceza Mahkemesine (UCM) taraf olmayı kabul etmesi halinde Esed hakkında “tutuklama kararı” çıkarılmasının önünü açacağını düşünüyor.

Devrik önder Esed başkanlık periyodunda neden yargılanamadı?

Suriye, UCM’nin Roma Statüsüne taraf olmadığı için mahkemenin direkt yargılama yetkisi bulunmuyor.

UCM’nin devreye girebilmesi için ya Suriye’nin UCM’nin yargı yetkisini kabul etmesi ya da Birleşmiş Milletler Güvenlik Kurulu’nun (BMGK) durumu mahkemeye sevk etmesi gerekiyor. Geçmişte Fransa’nın sunduğu bu istikametteki karar tasarısı, Rusya’nın vetosu nedeniyle reddedilmişti.

Orallı, rejim periyodunda bölgedeki tehlikeler ve güvenlik zorlukları üzere nedenlerle kanıt toplanmasının sıkıntı olduğunu belirterek, rejimin devrilmesiyle sahanın UCM dahil memleketler arası hukuk bağlamındaki tüm aktörlere açıldığını kaydetti.

Başka bir ülke ya da o ülkenin vatandaşlarına bir akın olmadığı vakit hukuk sürecinin “disiplin” üzerinden ilerlediğini aktaran Orallı, lakin Suriye’deki üzere toplu katliamlar ve yargısız infazlar üzere milletlerarası hukuku ihlal edecek hareketlerin her vakit karşılığı olduğunu söyledi.

Abdülgani de Esed periyodunda Suriye’nin “diktatörlükle” yönetildiğini ve bu nedenle yargılanamadığını söz ederek, artık kaçak durumuna düşen Beşşar Esed hakkında dava açılmasının kolaylaştığını söz etti.

Kabawat ise “Esed, başkanken, Rusya ve İran üzere güçlü ülkelerle olan ittifakı sayesinde korunuyordu. Bu durum da BMGK’nin Esed’i UCM’ye sevk etme teşebbüslerinin veto edilmesiyle sonuçlanıyordu.” dedi.

Kaçak Esed’in yargılanması mümkün mü?

Roma Statüsü’nün 12. hususunun 3. bendi uyarınca, Statü’ye taraf olmayan bir devlet de UCM’ye bir beyan sunarak Mahkemenin yargı yetkisinin kullanılmasını kabul edebiliyor. Başka bir deyişle, Suriye’de yeni kurulacak hükümetin UCM’nin yargı yetkisini kabul etmesi halinde Esed’in işlediği kabahatlerin yargılamasının önü açılıyor.

Ayrıca BMGK üyesi ülkeler, veto gelmediği sürece, Esed’in işlediği hatalarla ilgili soruşturma yapması için UCM’ye başvurabiliyor.

Orallı, iç savaş sırasında soykırıma varan kabahatler, önemli insan hakları ihlalleri, kimyasal ve biyolojik silahların kullanımı üzere durumlar yaşanıyorsa ve siviller büyük ziyan görüyorsa, bu durumda memleketler arası hukukun devreye gireceğini lisana getirerek Esed rejimine yönelik savların bu kıstaslara uyduğunu belirtti.

Geçmişte yaşanan emsal davaları hatırlatan Orallı, “Hitler’in yapmış olduğu zulüm kendi beşerlerine karşı bir zulümdü. Japonya’da Tokyo mahkemelerindeki yargılamalar, Güneydoğu Asya milletlerine yapılan zulmün sonucundaydı. Darfur ve Ruanda soykırımında da benzeri katliamlar gördük. Hiçbiri ‘bunlar benim milletim, iç savaş durumunda beni yargılayamazsınız’ diyemedi.” sözlerini kullandı.

Orallı, azap merkezlerinden ve toplu mezarlardan elde edilen kanıtların Esed’in yargılanma sürecinin önündeki mahzurları kaldıracağına ve hakkında güçlü bir iddianamenin oluşturulabileceğine dikkati çekti.

Esed’in açıkça Roma Statüsünü ihlal ettiğini ve Suriye halkına “zulmetmekten ve insani olmayan muamelede bulunmaktan” UCM’de yargılanacağını belirten Orallı, “Güçlü bir yakalama kararının an sorunu olduğu kanaatindeyim.” diye konuştu.

Abdülgani de Esed’in yargılanması için Suriye’deki süreksiz idarenin Roma Statüsü’nü kabul etmesi gerektiğine dikkati çekerek, “Ama bu durum sırf Esed’le de sonlu değil, başka hatalılar da hesap vermeli. Örneğin, Esed’in kardeşi Becerikli, (rejimin eski Ulusal Güvenlik Ofisi Başkanı) Ali Memluk gibi diğer ülkelere kaçanlar dahil. Bu bireyler Irak, İran yahut diğer rastgele bir ülkeye sığınmış olsalar da, hepsinin iade edilmesi gerekiyor.” dedi.

Esed’in iltica talep edemeyeceğinin zira bunun Mülteciler Maddesine muhalif olduğunun altını çizen Abdülgani kelamlarını şöyle sürdürdü:

“Eğer Rusya, Esed’i iade ederse, adil bir yargı süreciyle sorumlu tutulacaktır. Esed’e azap yapılmayacak, bir avukatı olacaktır. Esed ve tüm rejim adil bir yargılama sürecine tabi tutulacak, azaba değil. Fakat alışılmış ki, insanlığa karşı cürümler ve savaş hataları işlediğine dair sağlam bilgi ve datalar mevcut, bu da onu hatalı gösterecektir. Bu yüzden, rastgele bir bağımsız mahkemenin Esed hakkında ağır bir ceza vereceğinden epey eminiz.”

Benzer formda Kabawat da memleketler arası olmayan silahlı çatışmalarda savaş kabahatleri ve insanlığa karşı hatalar üzere ihlallerin memleketler arası hukuk altında cezalandırılabilir olduğunu kaydederek, Esed’in Suriye’deki iç savaşta işlediği kabahatlerden sorumlu tutulabileceğini belirtti.

Esed’in “savaş cürümleri, insanlığa karşı kabahatler ve potansiyel soykırımdan” yargılanabileceğini düşünen Kabawat, Cenevre Kontratları ve Roma Statüsü üzere memleketler arası mutabakatların bu çeşit yargılamalar için türel çerçeveyi sağladığını söyledi.

UCM’de Esed hakkında dava nasıl başlar?

UCM’de yargılama yolu Statü’ye taraf bir devletin ya da BMGK’nin müracaatıyla ya da Savcının resen soruşturma açması ile başlıyor.

Kabawat, yargılama etabının başlaması için birinci etapta Esed hakkında soruşturma açılması gerektiğini belirterek sürece ait ayrıntıları şöyle aktardı:

“Yargılama etabında ise bir mahkeme yahut jüri/yargı yetkisi olan makam (tribunal) önünde kanıtlar sunularak, Esed’in savunma hakkı korunurken birebir vakitte mağdurlar için adalet sağlanmaya çalışılır.”

Ancak Kabawat, ceza sürecinin yıllar alabileceğini, nihayetinde suçlanan şahısların mahkemeye teslim edilmesinin devletlerin işbirliğine ve istekliliğine bağlı olduğunu hatırlattı.

Daha evvelki emsal davalar

Eski Sırbistan Cumhurbaşkanı Slobodan Miloseviç ve Eski Liberya Devlet Başkanı Charles Taylor, savaş cürümleri ve insanlığa karşı cürümlerden sorumlu oldukları gerekçesiyle yargılanan önderler olarak biliniyor.

Orallı, İkinci Dünya Savaşı sonrası kurulan Nürnberg Mahkemesi, Tokyo Milletlerarası Askeri Mahkemesi ve Eski Yugoslavya Memleketler arası Ceza Mahkemesinde yürütülen davalarda alınan kararların Suriye’deki çatışmalar bağlamında Esed için değerli emsal niteliği taşıdıklarını vurguladı.

Günümüzde bu tıp davaların UCM’de görüldüğüne işaret eden Orallı, UCM’nin Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin, İsrail Başbakanı Binyamin Netanyahu ve Eski Savunma Bakanı Yoav Gallant hakkındaki tutuklama kararlarının uygulanmadığına işaret etti.

Orallı, Putin ve Filistin’e yönelik soykırıma varan cürümlerden yargılanmış Netanyahu’nun bu kararlara uymadığını hatırlatarak, Esed’in de “cezasızlık algısına sığınabileceğini” belirtti.

Abdülgani ise Esed’in yargılanma sürecinin Miloseviç ve Taylor’dan farklı olduğuna işaret ederek, “Esed artık lider değil. Artık gücü yahut yetkisi yok. Suriye’den kaçtı ve Suriye’de yeni bir otorite var.” diye konuştu.

Diğer başkanlar üzere Esed’in de vaktinde denetim sahibi olduğunu kelamlarına ekleyen Abdülgani, “Esed, evvelden kendi ordusu ve devletiyle korunuyordu. Kendi devletinde kaldı. Öbür bir devlete seyahat ettiğinde, onu UCM’ye iade etmediler zira Suriye’yle alakalarını sabote etmek istemediler. Lakin, durum artık farklı.” diye konuştu.

Esed için alternatif yargı mekanizmaları

Devrik önder Esed yalnızca UCM tarafından değil özel, karma mahkemeler ve ulusal mahkemeler ile üniversal yargı yetkisi aracılığıyla da yargılanabilir.

Orallı, “Esed’in işlemiş olduğu hatalar üniversal nitelikte. O bakımdan tüm devletlerin kendi iç hukuklarından kaynaklı ülkesellik yetkisini aşan bu cürümlerle ilgili yargılama hakları bulunmaktadır.” dedi.

Abdülgani de memleketler arası ya da lokal mahkemelerde Esed’e yönelik dava açılabileceğini vurgulayarak, Esed’in artık gücü olmadığını ve Rusya’nın da Esed’i korumak için Suriye ile ilgisini feda edeceğini düşünmediğini lisana getirdi.

Abdülgani, “Esed, Rusya için artık bir paha taşımıyor. Tersine, Rusya’nın ya da rastgele bir müttefikinin omuzlarında yük haline geldi. Yeni sayfa açmaları ve (yargılanması için) Esed’i iade etmeleri gerekiyor.” değerlendirmesinde bulundu.

Esed’in UCM haricinde de yargılanabileceğini lisana getiren Kabawat ise bu bağlamda “Fransa ve İsviçre’de Esed ve öbür rejim yetkililerine yönelik çıkarılan kararların dikkate alınması” gerektiğini söyledi.

Esed’in yargılanmasının hesap verilebilirliği güçlendirmek ve zulme uğrayan mağdurların haklarını korumak açısından kıymetli olduğuna dikkat çeken Kabawat, bunun Suriye’de barış ve uzlaşma sürecini de etkileyeceğini ve Suriye’nin yine inşası için yer hazırlayacağını aktardı.

Muhabir: Dilara Karataş,Elif Gültekin Karahacıoğlu