“Tarihçilerin Kutbu” Prof. Dr. Halil İnalcık vefatının 8. yılında anılıyor

0

BEĞENDİM

ABONE OL

News

0

AA

İSTANBUL (AA) – AA muhabirinin kaynaklardan derlediği bilgilere nazaran, babası Kırım göçmenlerinden Seyit Osman Nuri Bey ve annesi Ayşe Bahriye Hanım olan Halil İnalcık, 7 Eylül 1916’da İstanbul’da doğdu.

İnalcık, birinci ve ortaokulu Ankara ve Sivas’ta okuduktan sonra liseyi Balıkesir Necati Bey Muallim Mektebi’nde tamamladı. Lisans eğitimini ise 1935’te Ankara Üniversitesi Dil, Tarih ve Coğrafya Fakültesinde bitirdi.

Üniversitenin Yeniçağ Tarihi Kısmında yaptığı çalışma ile Prof. Dr. Fuat Köprülü’nün dikkatini çeken İnalcık, onun tavsiyesi ile ilmi yardımcı olarak görevlendirildi. “Tanzimat ve Bulgar Meselesi” isimli doktora tezini 1942’de tamamlayan İnalcık, 1943’te “Viyana’dan Büyük Ricat’e Osmanlı İmparatorluğu ve Kırım Hanlığı” başlıklı teziyle doçent ünvanı aldı.

Üniversitenin Arap Lisanı ve Edebiyatı Kısmından Şevkiye Işıl ile 1945’te evlenen Halil İnalcık’ın bu evlilikten Günhan isimli kızı dünyaya geldi. Dil, Tarih ve Coğrafya Fakültesinde dersler veren İnalcık, 1947’de Türk Tarih Kurumu üyeliğine seçildi.

ABD’de Osmanlı-Türk tarihi araştırmalarının gelişimine katkı sağladı

İnalcık, üniversite tarafından 1949’da İngiltere’ye gönderildi ve burada Osmanlı tarihine ilişkin kaynakları araştırdı, kıymetli tarihçilerle tanıştı. 1952’de “Viyana Bozgun Yıllarında Osmanlı-Kırım Hanlığı İşbirliği” teziyle profesörlük unvanı aldı.

Columbia, Princeton, Pennsylvania ve Harvard üniversitelerinde ziyaretçi profesör olarak dersler veren İnalcık, ABD’de Osmanlı-Türk tarihi araştırmalarının gelişimine büyük katkı sağladı.

Öğrenci olarak girip hocalık yaptığı Ankara Üniversitesinden 1972’de emekli olan İnalcık, Chicago Üniversitesinde Osmanlı Tarihi Kürsüsü’nü kurdu. Chicago Üniversitesinden de 1986’da emekliye ayrılan İnalcık, 1993’te Bilkent Üniversitesinde Tarih Kısmını kurarak, 23 yıl boyunca yüksek lisans ve doktora öğrencilerine seminer dersi verdi.

2003’te birebir üniversitede “Halil İnalcık Center for Ottoman Studies” isimli bir merkez kuran İnalcık, yıllardan beri çeşitli arşivlerden topladığı doküman ve defterlerin kopyalarını, yarım kalmış araştırma metinlerini, binden fazla başka basımı ve başka malzemeleri buraya bağışladı.

Fotoğraf: Hamdi Dindirek/AA

“Tarihçilerin Kutbu” İnalcık Fatih Mescidi Haziresi’ne defnedildi

İnalcık, düzgün seviyede İngilizce, Fransızca ve Almanca’nın yanı sıra orta seviyede de Arapça, Farsça ve İtalyanca biliyordu. Milletlerarası çapta şöhreti olan İnalcık, Cambridge Milletlerarası Biyografi Merkezi tarafından dünyada toplumsal bilimler alanında sayılı 2 bin bilim insanı ortasında gösterilirken Türk, Amerikan, İngiliz, Sırp ve Arnavutluk akademilerine üye seçildi.

Akademik hayatı boyunca çok sayıda ödül kazanan ve birçok üniversiteden de fahri doktora unvanı alan İnalcık, 2002’de İslam Konferansı Teşkilatı tarafından “Teşekkür Plaketi” ile Kültür Bakanlığınca “2002 Kültür ve Sanat Büyük Ödülü”ne layık görüldü.

Yayımlanmış yüzlerce makalesi ve onlarca kitabı bulunan, tarih alanındaki çalışmalarıyla dünya çapında tanınırlığa ulaşan ve “Tarihçilerin Kutbu” olarak anılan İnalcık, 25 Temmuz 2016’da Ankara’da tedavi gördüğü hastanede hayatını kaybetti.

Cenazesi, Bakanlar Kurulu kararıyla çok sevdiği Osmanlı padişahı olan Fatih Sultan Mehmet’in de türbesinin bulunduğu Fatih Mescidi Haziresi’ne defnedildi. Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın talimatıyla İnalcık’ın mezarı, klasik Osmanlı ulema kabri halinde yapıldı.

“Osmanlı tarihini bir bütün halinde ele aldı”

İstanbul Medipol Üniversitesi İnsan ve Toplum Bilimleri Fakültesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Mehmet İpşirli, AA muhabirine, hocası Prof. Dr. Halil İnalcık’ı hayırla yad ettiğini ve onun unutulmayacak bir sima olduğunu söyledi.

Üniversiteye girdiği devirlerde sık sık İnalcık’ın makalelerinden istifade ettiğini belirten İpşirli, “Kendisiyle fiilen görüşmemiz ve ondan sonra irtibatımızın devam etmesi 1990 yılında oldu. ABD’ye bir program için gitmiştim, orada 1,5-2 ay kadar kaldım. Hoca da ‘Mutlaka Chicago’ya gel, konuşacağımız mevzular var.’ demişti. Orada enine uzunluğuna hocamızla konuşma imkanım oldu. Daha sonra da 1991 yılında bir sempozyumda bir arada olduk. Bundan sonraki çalışmalarımız daima devam etti.” diye konuştu.

İnalcık’ın çalışmalarıyla, Osmanlı tarihini dikkate almadan yazılacak Avrupa ve Dünya tarihinin eksik kalacağı fikrini güçlü bir halde ortaya koyduğunu kaydeden İpşirli, şöyle devam etti:

“Yetiştirmiş olduğu talebeler, yazmış olduğu kitaplarla bu alandaki hizmeti çok büyük oldu. Bunun daima devam edeceğine inanıyorum. Bugün tarih alanındaki hangi teze yahut hangi kitaba baksanız İnalcık’ın kesinlikle 3, 5, bazen 10, 15 makalesine ve kitabına referans veriliyor bibliyografyada ve dipnotlarda. Bu çok kıymetli. Kendisi Osmanlı tarihini bir bütün halinde ele aldı. Evvel Tanzimat ile başlıyor, doktora tezidir. Daha sonra ilgi alanı Osmanlı Devleti’nin kuruluşuna yöneliyor. Osmanlı’nın kuruluşuna çok büyük vakit ayırdı, çok kıymetli arkeoloji araştırmaları yaptı. Bu da birincidir, Osmanlı arkeolojisi. Bursa’ya giderek oradaki zirveleri, birtakım belirtileri, yerleri tek tek gördü, yaşlı kimselerden kimi bilgiler aldı. Bütün bunlar değerli ve bir birinci. O manada takdir etmek lazım.”

“ABD’de ortaya koyduğu sistem ve ileri sürdüğü fikirler son derece tesirli oldu”

İpşirli, İnalcık’ın toplumsal ve ekonomik tarih ile hukuk konusuna değer verdiğini, toplumsal ve ekonomik tarihin incelenmeden Osmanlı’nın gerçek kimliğinin ortaya konulmasının mümkün olmadığını tabir ettiğini söyledi.

Halil İnalcık’ın İstanbul’a ve Fatih Sultan Mehmet’e çok emek verdiğini, en çok üzerinde durduğu ve çalışma yaptığı bahisler olduğunu tabir eden İpşirli, “1953 yılı kıymetli bir sene, fethin 500. yıl dönümünde birtakım hazırlıklar yapılıyor, birçok akademisyene misyonlar veriliyor. İnalcık da o sırada iki değerli kitap yazdı, bunlardan biri ‘Defter-i Arvanid’di. Arnavutluk fetihten sonra nasıl bir idareyle Osmanlı’ya bağlandığını anlatan bir kaynağı yayımladı. Bu kaynak büyük yankı uyandırdı.” sözünü kullandı.

İnalcık’ın genç yaştan itibaren Türk Tarih Kurumunun üyesi olarak çalışmalar yaptığını, verdiği dersleri ekseriyetle makaleye ve kitaba dönüştürdüğünü anlatan İpşirli, şöyle konuştu:

“Asıl onun açılımı ABD’de oluyor. 1972’den 2000 yıllarına kadar Princeton Üniversitesinde ve Chicago Üniversitesinde bulundu. Orada bir çığır açtı hoca, bu çok kıymetli. Onların daveti üzerine oraya gitti, onun ortaya koyduğu sistem ve ileri sürdüğü fikirler son derece tesirli oldu. İnalcık, ansiklopedilere çok hoş makaleler yazdı. En çok tesirli olan çalışmaları onlardı. Gerek Ulusal Eğitim Bakanlığının çıkardığı İslam Ansiklopedisi, gerek Türkiye Diyanet Vakfının çıkarmış olduğu İslam Ansiklopedisi, bir de Batılıların çıkardığı bir ‘Encyclopaedia of Islam’ var, üç lisanda yayımlanmış, orada çok değerli makaleleri var İnalcık Hoca’nın.”

İpşirli, 1990’lı yılların başında Halil İnalcık’ı, Dragos’taki meskeninde ziyaret ettiğini, Diyanet Vakfının çıkaracağı bir ansiklopediye yazı yazması teklifini götürdüğünü, Hoca’nın “Bir gün merkezi ziyaret edeyim” dediğini belirterek süreci şöyle anlattı:

“Ben aldım getirdim Bağlarbaşı’ndaki merkeze. Çalışmalar hakkında bilgi aldı, ‘Mukataa hususu var mı, iltizam unsuru var mı?’ üzere özel sorular sordu ve dedi ki ‘Açık çek veriyorum, yapmış olduğum bütün çalışmalar ansiklopediye dahil edilebilir lakin son olarak benim görmem lazım.’ Kıymetli katkıları oldu. Yeniden 1990’lı yılların başındaydı, Türk Tarih Kurumunda milletlerarası bir tarih kongresinin toplantısı vardı. Dediler ‘Hoca seni arıyor.’ Çabucak kendisini odasında ziyaret ettim, ‘Diyanet İslam Ansiklopedi ne durumda? Bu bizim gurur kaynağımız. Bu Batılılar bizim yüzümüze gülerler lakin bizi daima hakir görürler. İnşallah bu çalışma bizim bütün o güçlü tarihimizi ortaya koyacak.’ dedi.”

“Şu anda Fatih’in komşusu, bu da onun için en büyük mükafat”

İpşirli, İnalcık’ın uzun yıllar yurt dışında bulunduğunu, kongrelere katıldığını, çok sayıda Doğu bilimci ile dostluk kurduğunu, lakin hiçbir vakit kendi kimliğini ve kıymetlerini kaybetmediğini, bu hususta Kırım kökenli olmasının tesirli olabileceğini ve kendisinin her vakit “Ben Kırım Bahçesarayı’ndaki caminin müezzini Halil Hoca’nın torunuyum.” dediğini anımsattı.

İnalcık’ın yalnızca toplumsal ve ekonomik tarih konusunda yazmakla kalmadığını vurgulayan İpşirli, “Bu bahisteki yanlış çalışmaları yahut yanlış görüş ortaya koyanları da şiddetle eleştirdi. (Franz) Babinger’e yazmış olduğu tenkitler var, birtakım Batılı tarihçilere yazılı tenkitler var. Bu manada açmış olduğu çığır devam edecektir. Hiçbir vakit unutulmayacağına ben inanıyorum.” tabirlerini kullandı.

İpşirli, İnalcık’ın muvaffakiyetinde kaynakları çok âlâ bilmesinin değerli bir yere sahip olduğuna dikkati çekerek, “Arşiv kaynaklarını ve tarihi kaynakları biliyordu. İkinci olarak literatürü çok düzgün takip ediyordu. Ben Chicago’daki bir talebesine sordum, ‘Hocamın nasıl geçer günü?’ diye, ‘Deliler üzere okur. Çabucak çıkan her şeyi okumaya ve onları değerlendirmeye çok kıymet verir.’ dedi. Bu ömrünün sonuna kadar devam etti.” diye konuştu.

Halil İnalcık’ın kendilerine bir örnek teşkil ettiğini kaydeden İpşirli, Fatih Sultan Mehmet ve İstanbul’a verdiği emeklerin karşılığını gördüğünü, vefatının akabinde Fatih Mescidi Haziresi’ne defnedildiğini vurgulayarak, “Şu anda Fatih’in komşusu, civarında diğer tarihçiler var. Bu da onun için en büyük mükafat. Karacaahmet Mezarlığı’nda bir aile kabristanı varmış. Oraya defnedileceği sırada birtakım meslektaşları ve olağan ki Cumhurbaşkanının müsaadesi olmadan olmuyor, onun da sahip çıkmasıyla oraya defnedildi.” dedi.

Muhabir: Hamdi Dindirek