0

BEĞENDİM

ABONE OL

News

0

AA

ANKARA (AA) – Bilkent Üniversitesi öncülüğünde, ABD, İngiltere,
Kanada ve İspanya’daki bilim merkezlerindeki araştırmacıların
oluşturduğu konsorsiyum, obeziteye neden olan genetik şifreleri çözmek
ve tedaviye imkan sağlamak için Leducq Vakfının “çığır açıcı” nitelikte
projelere verdiği 7 milyon dolarlık bütçe dayanağını kazandı.

Türk
araştırmacıların önderliğinde konsorsiyumdaki onlarca bilim beşerinin
yaptığı ön araştırmada, bedende bulunan kahverengi yağ dokusunun
enerjiyi yaktığı ve metabolizmayı hızlandırdığı için çok değerli bir
tedavi aracı olabileceğine yönelik birinci bulgulara ulaşıldı.

Konsorsiyumun
lideri Bilkent Üniversitesi Fen Fakültesi Dekanı Prof. Dr. Tayfun
Özçelik, AA muhabirine yaptığı açıklamada, obezitenin insan sıhhatini
etkileyen en kıymetli risk faktörü haline geldiğini vurguladı.

Dünya
Sıhhat Örgütünün 2024’teki en kapsamlı raporunda yer alan bilgileri
aktaran Özçelik, “Dünyada 650 milyonun üzerinde insan, kimi ülkelerde
ise toplumun yüzde 50’si obez. Evvelce bir davranış bozukluğu olarak
görülen obezitenin günümüzde bir hastalık olduğu biliniyor.” diye
konuştu.

Özçelik, 1950’li yıllarda Dr. Andreas
Prader’in İsviçre’de çok şişman çocukları bir ortaya toplayarak
Prader-Willi sendromunu tanımladığını belirtti ve 1992’de Stanford
Üniversitesinde çalıştığı devirde takımıyla bu sendromun genini
bulduklarını anlattı.

Bu gelişmenin o yıllarda
bir davranış bozukluğu olarak görülen obezite hastalığının aslında
genetik bir sebebi olduğunu gösteren birinci çalışma olduğunu tabir eden
Özçelik, daha sonra dünya bilim etraflarında obeziteye neden olan
genlerin tümümün bulunması için bir yarış başladığını söyledi.

İlk genin bulunmasının üzerinden geçen 32 yılda 86 obezite geni daha bulunduğu bilgisini veren Özçelik, şöyle devam etti:

“Obezite,
bedende çok ölçüde yağ dokusu bulunmasıyla tanımlanır. Gen
çalışmalarında insanın beyninin ve yağ dokusunun obeziteyi yönetim eden
iki temel nokta olduğunu keşfettik. Yağ dokusu da beyaz yağ dokusu ve
kahverengi yağ dokusu olmak üzere ikiye ayrılıyor. Bugüne kadarki bütün
gen buluşları, beyin ve beyaz yağ dokusu üzerinden oldu. Burada beynin
vurgulanmasının nedeni açlık ve doygunluk hislerinin beyinde bulunan bir
küme nöron tarafından yönetim edilmesidir. Beyaz yağ dokusu ise beyni
doğrudan hedefleyen hormonları üretmektedir. Beyaz yağ dokusu, birebir
zamanda güç depolama merkezidir ve obezite sonucu gelişen
hastalıkların ana kaynağıdır. Halbuki şimdiye kadar üzerinde gereğince
durulmayan kahverengi yağ dokusu ise enerjiyi yaktığı ve metabolizmayı
hızlandırdığı için çok kıymetli bir tedavi aracı olabilir.”

En büyük projelere verilen takviyenin 3-6 kat üzerinde

Özçelik,
bedendeki kahverengi yağ dokusunun obezite ile münasebetini araştırmayı
amaçlayan projenin Leducq Vakfı tarafından desteklendiğini belirtti.

Bu
vakfın, hala dünyada metabolizma araştırmalarına en büyük fonları
aktaran kurum olduğunu ve Avrupa, ABD ve Kanada’nın önde gelen
transatlantik araştırma kuruluşlarının çığır açıcı nitelikteki
projelerini desteklediğini lisana getiren Özçelik, şunları kaydetti:

“Nitekim
Bilkent’in öncülük ettiği konsorsiyum, 2022 yılında kurulmuştu ve 2
yıllık müşahede sonucunda, bu yılın Mayıs ayında Cambridge Üniversitesinde
düzenlenen toplantıda, uluslararası bilim kurulu tarafından
mükemmeliyet proje dayanağını aldı. Böylelikle en büyük ERC, Avrupa Birliği
ve NIH projelerinin yaklaşık 3-6 kat üzerinde bir dayanak kazandık. Bu
kapsamda, vakıf iki yıl inceleme yaptıktan sonra 7 milyon dolarlık bir
bütçeyle projemizi 2028 yılına kadar desteklemeye paha buldu.”

Özçelik,
mükemmeliyet projelerinin konsorsiyumunda, Türkiye’den Bilkent,
İngiltere’den Cambridge, ABD’den Harvard, Rockefeller üniversiteleri ile
Icahn School of Medicine at Mount Sinai, UT Southwestern Medical
School, Kanada’dan McGill Üniversitesi ile İspanya’dan Josep Carreras
Leukemia Araştırma Enstitüsünün yer aldığını belirterek, konsorsiyumun
kahverengi yağ dokusu ile obezite ortasındaki bağlantıyı ve muhtemel tedavi
hedeflerini moleküler seviyede tanımlamaya en yakın bilim insanlarından
oluştuğunun düşünüldüğünü vurguladı.

“Kahverengi yağ dokusunda çok değerli genler bulunduğunu gördük”

Özçelik,
projenin ön çalışmalarının sürdüğü 2 yıl boyunca Türkiye Genom Projesi
kapsamında ürettikleri bilgilere ait de bilgi verdi.

Çalışmalarının
kahverengi yağ dokusu üzerine odaklandığını, tıpkı çalışmayı, takımda yer
alan öbür ülkelerin de kendi uzmanlık alanları ışığında İngiliz ve ABD
toplumu üzerinde başlattıklarını söz eden Özçelik, “Kahverengi yağ
dokusunda çok değerli genler bulunduğunu gördük. Bu çalışmalar, şimdi
yayınlanmadığı için ayrıntılarını söyleyemiyorum fakat Türkiye Genom
Projesi kapsamında incelenen ailelerimiz ortasında çok obez olup
kahverengi yağ dokusu üzerinden genetik mutasyon taşıyanlar bulunduğunu
tespit ettik.” diye konuştu.

İlaç tedavisi hedefleniyor

Özçelik, ön çalışmalarda kahverengi yağ dokusu ile obezite ortasında bağlantı kurduklarını belirterek, kelamlarına şöyle sürdürdü:

“Konsorsiyum
olarak kahverengi yağ dokusunun bir tedavi maksadı olacağını ileri
sürüyoruz. Bu tedavi gayesini tanımlamak için ise genler aracılığıyla bu
dokuya giriş yapıyoruz. Ailelerde mutasyon taşıyan bireylerin tespit
edilmesinin akabinde o genlerin hayvan modellerinin oluşturulmasını
sağlayacağız. Hayvan modellerinden kastım farede, zebra balığında ve
bunun dışında hücre kültürlerinde yürütmekte olduğumuz incelemelerdir.
Buradan da doğal hem ömür usulündeki değişiklikler, hem de ilaç
tedavisi için yeni amaçları belirlemek üzere yola çıkmış bulunuyoruz.”

Özçelik,
yaptıkları ön araştırmalarda ayrıyeten ekşi tat duyusu ile obezite
arasında bir bağlantı olduğu istikametinde bilgilere ulaştıklarını da bildirdi.

“Diyeceğiz ki ‘sizin geniniz büsbütün bozulmuş, kırılmış, yok'”

Özçelik,
“Vücuttaki kahverengi yağ dokularını artıracak ilaçlar bulduğunuzda
obezite ile ilgili nasıl bir tedavi öngörüyorsunuz?” sorusu üzerine şu
değerlendirmelerde bulundu:

“Bilgi güçtür.
Buluşlarımız hayata geçtiğinde, beşerler evvel ayağını yorganına nazaran
uzatmanın değerini görecek. Yani doğuştan ‘obezite geni taşınıyorsa’ bu
bilinecek ve ona nazaran tedbirler alabilecek. Lakin buna karşın iştah merkezi
bozuk olan ‘elimde değil ki ne yapayım’ diyenler oluyor. Bunların da
işte beyin merkezlerini yönetim etmeyi hedefliyoruz. Bunun için ilaçlar
gelişmeye başlandı. Bunun birinci örneği leptindir. Ondan sonra melanokortin
4 reseptör sistemini oluşturan genler bulunuyor. Bu genleri hedefleyen
ilaçlar var. Bu ilaçları alan beşerler zayıflıyor. Artık burada topluma
vermemiz gereken çok kıymetli bir öbür bildiri ise şu, obezite var, obezite
var. Yani bir balık etliler var, bir şişmanlar var, bir de kapıdan
girmeyenler var. Bize buluşu yaptıranlar, kapıdan girmeyenler oluyor.
Gen bozukluğunda ise ya gen hiç çalışmıyor ya da gen tembel. Kişi
doğduğu andan itibaren geni bildiğimiz takdirde insanlara diyeceğiz ki
‘sizin geniniz büsbütün bozulmuş, kırılmış, yok’. Yahut bir öteki şahsa
‘sizin geniniz tembel, yüzde 30 randımanla çalışıyor. Onun için dikkatli
olun, sağlıklı ve doğal beslenin, aburcubur, süratli tüketim eserlerinin
yanına bile uğramayın, tertipli antrenmanınızı yapın, uyku hijyeninize
dikkat edin’ diyeceğiz.”

Muhabir: Selma Kasap