Öncelikle bilmeyenler için Mübadilin tanımını vermek gerekiyor sanıyorum.30.01.1923 tarihinde , TBMM Hükümeti ile Yunan Hükümeti arasında , Batı Trakya’da yaşayan Müslümanlar ve İstanbul’da yaşayan Rum- Ortadokslar ın zorunlu göçünü öngören sözleşme imzalanması ile yurtlarını terk etmek zorunda kalan bölge vatandaşlarına Mübadil deniliyor.

Bu çalışma , Yunanistan’ın Nasliç ve Gerebene Bölgelerinden gelerek ağırlıklı olarak Çatalca , Silivri ,Büyükçekmece bölgesine iskan edilmiş mübadillerin geleneksel danslarının günümüzdeki durumu analiz edilmeye çalışılacaktır.

Göçler ulusların demografik yapısını etkilediği gibi sosyo-kültürel yaşamlarını da etkilemektedir. Göç eden toplulukların vardığı coğrafyadaki kültürel yapının baskınlığına dayalı olarak, kendi kültürel yapısında bazı değişimlerin olması kaçınılmazdır. Ancak kendine yabancı kültür ortamıyla çevrelenmiş kapalı toplumlarda, yok olma endişesi ile kültürel kimliklerini hassas bir şekilde koruma altına alma çabası olduğu gözlemlenmektedir. Mübadil oyunları bu konuya iyi bir örnek oluşturmaktadır. Mübadillere ait geleneksel dans formları mekân , zaman ve yerel üslup kullanımına dayalı olarak ortaya çıkarken, dansların yüzey ve derinlik yapıları, dans mimarisi ve ifadesinin estetik ve psikolojik yönünü ortaya çıkarmıştır.

Geleneksel Mübadil dansları adlarını, dans edilecek alanın adından, dansa eşlik edecek şarkının sözlerinden , dansçıların yerleşiminden , ellerin tutuluşundan, kullanılan bazı nesnelerden, bölgedeki önemli şahsiyetlerden almaktadır. Dansta kullanılan figürler sosyal yaşam koşulları doğrultusunda şekillenmekte olup, mübadilin karakterine, erkek veya kadın olmasına göre de değişkenlik göstermektedir. Kadın hareketleri çoğunlukla daha yumuşak ve küçük adımlardan oluşurken, erkek figürleri daha yoğun ve büyük adımlar olarak gözlemlenmektedir.

Dansalar müzikal açıdan genellikle sözlü, sözsüz, çalgılı, çalgısız diye sınıflandırılırken, dansa katılımcılar anlamında ise kadın ekibi , erkek ekibi ve kadın erkek karışık ekip olarak sınıflandırılmaktadır. Yöredeki dans tavrını değişken ritim cümlelerine bağlı olarak farklılıklar gösterebilen ayak hareketleri ve dansçıların oyundan oyuna ve formdan forma değişen kol tutuş pozisyonu belirlemektedir. Aşağıdaki sıralamada oyunlar form , biçim, ve adım yapısı olarak değerlendirilmiştir.

HORA (3+2+2)

Hora oyunları, çok hızlı, ritimli ve kıvraktır. Ayak adımları ön plandadır. Genellikle 7/8’lik (3+2+2) ölçüde olmasına rağmen 9/8 lik(2+2+2+3)ölçüde örnekleri de görülmektedir. Türkiye’de Hora, en çok Edirne, Kırklareli, Tekirdağ, Çanakkale ve İstanbul gibi Trakya illerinde oynanır. Ancak, bu illerin dışında da Hora oynayan topluluklar vardır. Hora, genellikle bir düğün veya festival gibi özel günlerde oynanır. Ancak, halk oyunları toplulukları tarafından da düzenli olarak oynanır. Hora, Trakya ve Balkanlar kültürünün önemli bir parçasıdır. Bu oyun, bölgenin zengin kültürel mirasının bir göstergesidir.

ZİGOŞ (2+2+2+3)

9 zamanlıdır. Melodik yapısı ve dolayısıyla oynanış biçimi olarak ağır bir yapıya sahiptir. Oyunun sonlarına doğru başlangıçtan daha hızlı oynanarak bitirilir. Oyuncular oyunu karşılıklı kurdukları iki sıra içerisine başlarlar. Dolayısı ile bir koridor oluşturulur. Bu karşılıklı yerleşim, oyun icralarında her iki grubunda farklı simetrik ayakla oynamasına sebep olmaktadır. Baş tarafta oyuna hakim ve yaşça büyük kişiler yer alır. Zaman zaman yetenekli özgüveni yüksek kadın oyuncuların katıldığı görülse de daha çok erkekler tarafından oynanan bir oyundur. Tutuşmasız oynanan zigoş oyunu 3 kısımdan oluşmaktadır. 1. Kısım ağırlama kısmıdır. 2. Kısım da ise tempo biraz hızlanarak devam eder ve en son kısımda ise ritim iyice hızlanarak yalnızca ritim eşliğinde oyun tamamlanmaktadır.

KARŞILAMA (2+2+2+3)

Genel anlamda “karşılama“ selamlaşma, geleni hoş etme , karşılamak anlamına gelmektedir.
Ağırlama , kaldırma ve hızlı olmak üzere 3 bölümlü olan karşılama dansı 9/8 lik ölçüde olup (2+2+2+3)ve (2+3+2+2) dizilimindedir. Bazı yörelerde sadece erkekler tarafından oynanılsada ; Çatalca, Silivri ve Büyükçekmece bölgesinde erkek ve kadınlar birlikte karşı karşıya dizilmek suretiyle oynandığı görülmektedir.
Karşılama danslarında oyuncuların ellerinde bazen mendil olur ve birbirlerine tutunmazlar. Oyun ağır tempoda başlar, dönme ,diz çökme, el çırpma figürleri hareketlenerek devam eder.

KASAP (2 veya 4 zamanlı)

Genellikle uzzal makamında olan Kasap havaları 2/4 ve 4/4’lük ritimlerle oynanan İstanbul Arnavut kasaplarının hareketlerinden esinlenerek ortaya çıkan ve tüm Balkanlara yayılan taklide dayalı bir dans tavrı olduğu bilinmektedir.
Kasap danslarında büyük ayak hareketleri ön plandadır. Ayaklar sürüklenerek, kaydırılarak, atılarak ve çökmelerle gidiş yönüne adım alınarak oynanır. Bu tip danslarda yalnız kadın veya kadın erkek birlikte kollar omuzlardan tutulu, dirsekler bükülmüş vaziyette disiplinli bir biçimde ve dizi halinde oynanmaktadır.

KABADAYI (Atmartini Debreli Hasan) 2+3 5 zamanlı

Bu oyuna aynı zamanda “Debreli Hasan” da denmektedir. Oyuna sırabaşının mendil salmasıyla ve adımıyla başlanır. Oyun önce ritim eşliğinde sırabaşının hareketi ile başlar. Müzik ise sonradan katılmaktadır. Yarım daire formunda, omuzdan ya da ellerle tutuşularak oynanır.
Kabadayı oyununun birçok farkı ezgisi bulunmaktadır ve bu ezgiler değiştikçe omuz tutuşunda el tutuşuna geçilerek oyun adımları hızlanır.
Bu tür oyunlar genellikle 5/8’lik(2+3) ölçüde olup ağırlama,kaldırma ,ve hızlı olmak üzere üç bölümdür.

Diğer Mübadil Halk oyunları isimleri aşağıdaki gibidir.

Damat Havası , Suya Gider, Patuna,Gayda, Arnavut Kabadayısı, Patriyot Kabadayısı,Dalyana, Karayusuf,Ta Bubuşno, Arzu ile Kamber, Uskumbaramu, Beş Kardeşlik, Pırpiri Fana( Pirifona), Karşılama , Sirto, Cavcaka, İspanyol Kasabı, Kolerdo, Pendiz, Enanpalikarya, İzmir’i Pula, Alipaşa, Garaguna, Gayda, Karavimkaravakim, Peresayna, Samyotisa, Tivoli, Tu Mavru Tu Mandil.

Meltem SELVİ
Köşe Yazarı