Camii, medrese, türbe, han, köprü ev gibi mimari yapılarda kuşların barınmaları için yapılmış minyatür evlere “Kuş Evi” veya “Kuş Sarayı” denilir.
Bunlar tamamen “hayır” amacıyla yapılmış eserlerdir. Kuş evleri için kurulmuş vakıflar veya başka vakfiyelerin içerisinde kuşlara ayrılmış bölümler de vardır. Mesela Sultan II Beyazıt’ın vakfiyesinde caminin kuşlarına yem alınması ve her türlü bakımlarının yapmasına harcanılmak üzere yıllık 30 altın vakfedilmiştir. Ayrıca bir de görevli tayin edilmiştir.
Kuş evleri binanın, sert rüzgârlardan korunaklı ve güneş alan dış cephelerine yapılmıştır. İnce bir zevkin, usta bir işçiliğin ürünü olan kuş evlerinin her biri, ayrı bir sanat eseridir diyebiliriz. Atalar hatırası bu tarihi eserlerin titizlikle korunması gerekir diyeceğim ama acaba varlıklarından haberdar mıyız? Mesela İzmir’in Türk-İslâm geçmişinin çekirdeğini teşkil eden Kemeraltı’ndaki kuş evlerini kaç kişi bilir? İyisi mi ben size anlatayım.
Kemeraltı’ndaki Kuş Evleri
1- Kemeraltı Camiinin avluya bakan cephesinin sağ üst kısmında iki bölümden oluşmuş, kubbeli minyatür bina bir kuş evidir.
2- Salepçioğlu Vakıf Çarşısına arkanızı döndüğünüzde karşınızda duran Kemahlı Han’ın duvarında da bir kuş evi vardır. Bu ev yenidir. Her halde eskiden hanın bu bölümünde bir kuş evi veya bunun kalıntısı vardı ki, hanın onarımından sonra o günlerin hatırası olarak bu kuş evi yapılmış olmalı.
3- Kestanepazarı Camiinin arka yanında bulunan şadırvanlı küçük alanda (873 sokakta) da iki kuş evi bulunmaktadır. Bunlardan birincisi sokağın kuzey kısmında ve şadırvanın hemen yanında bulunan Urgancı Ltd. Şirketine ait binadadır. İkincisi ise bu binadan 10 metre kadar ileride ve sokağın güney kısmındaki Cemal Ögütçenler’e ait nalburiye dükkânındadır.
4- Bir diğer kuş evi de Çakaloğlu Hanı’nın denize bakan cephesinde ve sebil tarafındaki duvarın üzerinde olup, iki tanedir. Dikkatlice bakıldığında bu kuş evleri de yeni yapılmıştır. Tıpkı Kemahlı Han’da tahmin ettiğimiz üzere Çakaloğlu Hanı’nda, eskiden mevcut olup da şimdi bulunmayan kuş evinin hatırası olarak konulmuş olmalıdır. Zira kuş evlerinin olduğu yerde, binanın orijinalinde bulunan ve eski kuş evine ait olduğunu sandığımız bir kalıntı izi de göze çarpmaktadır.
Yukarıda anlattığımız kuş evlerinden Kemeraltı Camii ile 873 sokaktakiler orijinal olup, tarihi eser hükmündedir. Ancak nalburiye dükkânı duvarında bulunan kuş evi epeyi yıpranmış haldedir. Acilen onarımı gerekmektedir.
Çakaloğlu Hanı ile Kemahlı Han duvarında bulunan kuş evleri sadelik ve gözünüm bakımından bir birine benzemektedir ve bunlar sonradan yapılmadır. Ve bu hali ile de “Hatıra Eser” hükmündedirler.
Millî kültürümüzün Kuş Evi âdeti günümüzde de devam etmektedir.
Gerçi yeni mimari yapılarda göremiyoruz ama park-bahçe peyzajının (manzarasının) bir parçası olarak varlığını hâlâ sürdürmektedir. Günümüzdeki kuş evleri o çevreye ve ağaçlık alana daha fazla kuş çekebilmek amacıyla yapılıyor. Ancak vatandaşlarımız bu kuşlara yem vererek yine de hayrî bir hizmette bulunmuş oluyorlar.
Yazımızın amacı sadece haberdar etmek ve her gün önünden yüzlerce kişinin geçtiği bu güzelliklere dikkat çekmektir. O sebeple kuş evlerinin mimari özelliklerini anlatmadık. (*)
(*) İlgi duyanlara iki eser tavsiye ediyorum:
Cengiz Bektaş, “Kuş Evleri”, Çimentaş Gazbeton Ynl.
2007 Vakıf Medeniyeti Çevre Yılı Yarışma Eserleri ve sergi Albümü, Vakıflar Genel Müdürlüğü Ynl.
