Adnan FİŞENK
Neum, Bosna-Hersek’in denize kıyısı olan tek şehridir. Buradaki yaklaşık 21 kilometrelik kıyı şeridi ülkenin Adriyatik Denizi’ne tek çıkış noktasıdır. Neum, Bosna-Hersek Federasyonu’na aittir. Dayton Barış Antlaşması sırasında, Hırvatistan’ın almak için yoğun çaba sarf ettiği Neum, Alija Izetbegović’in yoğun ısrarı ve direnmesi sonucu Bosna-Hersek sınırlarında kalmıştır.
Neum, dik tepelere, kumlu plajlara ve birkaç büyük turistik otele sahiptir. Fiyatları alışveriş açısından komşu Hırvatistan’a oranla daha düşüktür. Turizmin getirdiği ticaret, bölgenin ekonomisine katkıda bulunmaktadır. Neum’da moteller, villalar ve özel konaklama kapasiteli otellerde 1.810 turist için yaklaşık 5000 yatak bulunmaktadır. Neum Turizmi sadece kıyı bölgesinde faaliyet göstermektedir. Neum’un arkasındaki iç alan zengin arkeolojik tarihi ve el değmemiş doğası bulunmakla birlikte tarım turizmi gelişmeye başlamıştır.
Adriyatik kıyısında küçük bir tatil kasabası olan Neum, Bosna-Hersek’in denize ulaşan tek noktasıdır. Bu olağanüstü güzellikteki sahil kenti, turistler için adeta bir cazibe merkezidir.
Bosna-Hersek’in Adriyatik Denizi’ne tek çıkış noktası olan Neum, 20 kilometrelik bir kıyı şeridine sahip. Nüfusunu Hırvatlar, Sırplar ve Boşnaklar oluşturuyor. Hersek-Neretva kantonunun parçası olan Neum, Hırvatistan’ın kıyı şeridin de küçük bir kesinti oluşturuyor ve adeta ikiye bölüyor. Tam önünde Hırvatistan’ın Peljesac yarımadası vardır.
14 Aralık 1995 Bosna Savaşı’nı bitiren Dayton Anlaşması Bosna Hersek’in Adriyatik Denizi’ne tek çıkışı olan Neum kasabası, stratejik bir öneme sahip yerdir. Hırvatistan, Dayton Anlaşması sırasında bu bölgeyi Bosna Hersek’e bırakmamak için yoğun çaba sarf etmiştir. Ancak, Bosna Hersek’in merhum lideri Aliya İzetbegoviç’in ısrarlı direnişleri sonrasında bölge, Bosna-Hersek’e verilmiştir.
Buraya kadar herşey güzel giderken, Hırvatistan’ın biran da AB alınması ardından Peljesac köprüsünün AB tarafından finans edilerek gündeme gelmesi ile, Bosna Hersek çok kritik bir durumla karşı karşıya bırakılmıştır.
Bosna Hersek’i karaya hapsedecek egemenlik haklarını sınırlayacak Peljesac Köprüsü’nün inşaatının devam etmesi nedeniyle, geçtiğimiz günlerde Bosna-Hersek Dışişleri Bakanı Bisera Turkovic Hırvatistan’a nota vermişti. Bosna-Hersek’te karşı çıkılan Peljesac köprüsü inşaatı, denize sadece 21 km çıkışı olan Bosna’nın deniz egemenlik haklarını tümüyle tehdit ediyor. Hırvatistan’ın, güneydeki ve kuzeydeki topraklarını birbirine bağlamak amacıyla yapılan Pelijesac Köprüsü, bir uluslararası hukuk ihlali yapmakla kalmadığı gibi Bosna Hersek’in açık denize çıkışını da kapatmış oluyor. Bu şu anlama geliyor Bosna Hersek karasal anlamda komşu Devletler tarafından sınırlarla çevrelenmiş pozisyonda zaten,
Tek çıkış noktası Neum sahil kenti, Bosna-Hersek’in denize kıyısı olan tek şehridir. Bosna Hersek’in adeta can damarıdır, Bosna Hersek’in deniz üzerinden ticareti olsun, herhangi bir savaş sırasında geçmişte yaşadığı acıları yaşamamak adına halkının can güvenliğini sağlayarak tahliye etmesi, kendi ticari faaliyetlerini ihracatını, ithalatını, Ulusal savunmasına ait ekipmanı rahatlıkla sağlaması, dost ülkelerin yardımına hiçbir devletten izin almadan gelebilmeleri, her türlü yardımların ulaştırılacağı gibi pek çok edinim sağlayacağı ve tek özgür kaldığı deniz ile tek bağlantılı alanıdır.
Bu köprünün yapımı ilk başta köprü ayakları ve yüksekliği ile Bosna Hersek’e gelecek ve gidecek gemilerin karaya ulaşmasına engel olacaktır. Yani hiçbir gemi ne giriş ne çıkış yapabilecektir. Bu da Bosna – Hersek’in resmen karaya hapsedilmesidir.
Hırvatistan’ın 2018’de Çinli bir şirkete yaptırdığı köprünün 2022’de bitmesi bekleniyor. Köprü tamamlandığında, Bosna Hersek’e Dayton Anlaşmasıyla bırakılan tek deniz çıkışı olan Neum’un da etkisinin ortadan kalkması, Bosna Hersek’te endişeyle karşılanıyor. Hırvatistan’ın yaptığının açık bir uluslararası hukuk ihlalidir. Bosna Hersek’in Adriyatik Denizi’ne tek çıkışı olan Neum, stratejik bir öneme sahiptir. Hırvatistan, Dayton Anlaşması sırasında bu bölgeyi Bosna Hersek’e bırakmamak için yoğun çaba sarf etmişti.
Hırvatistan, o gün yapamadığını bugün Pelijesac Köprüsü sayesinde yapmaya çalışıyor. Uluslararası hukuka göre Deniz yetki alanları bakımından Bosna’nın egemenliğini ihlal eden Hırvatistan’a karşı bir yaptırımın gelip gelmeyeceği ise şimdiden merak konusu olmuştur. Bosna Hersek’e Dayton Anlaşmasıyla bırakılan tek deniz çıkışı olan Neum’un da etkisinin ortadan kalkması, Bosna Hersek’i haklı olarak endişelendirmektedir. Pelijesac Köprüsü, bir anlamda Bosna Hersek’in açık denize çıkmaması için bir bariyer etkisi de yapmış olacaktır. Bosna Hersek’in kuşku duyması Pelijesac köprüsünün biçimsel dizaynı köprünün yüksekliği 55 metre civarında olacak gibi duruyor, ayrıca köprü ayakları, savaş ya da ticaret gemilerinin denizden Neum’a giriş – çıkışını mani olabilecek olması, Bosna Hersek’in açık denize çıkışının engellenebileceği anlamına gelmektedir.
Projenin tahmini tamamlanma sürecinin de 2022 olduğu düşünülürse, Bosna Hersek başkanlığından izin alınmadan, Uluslararası hukuka aykırı olan bu projeyi durdurmak için gereği Türkiye’nin de desteği ile uluslararası diplomasi ve hukuk kullanılarak çok acil sağlanmalıdır.
